Tiểu thuyết gia nói lên sự thật

Người hiến mình cho sự nghiệp văn chương

Annie Ernaux sinh ngày 1-9-1940 tại Lillebonne, trải qua thời thơ ấu ở Yvetot, một thị trấn nhỏ ở Normandy, nước Pháp, nơi cha mẹ bà mở một cửa hàng tạp hóa cà phê “bẩn thỉu, dơ dáy, xấu xí, kinh tởm”. Hoàn cảnh gia đình nghèo khó, nhưng cha mẹ Ernaux luôn nỗ lực giúp con gái đổi đời, bước vào giai cấp trung lưu bằng con đường học vấn.

Nữ nhà văn Annie Ernaux , chủ nhân giải Nobel Văn học 2022. Ảnh: Liberation.

Sau khi tốt nghiệp Đại học Rouen và sau đó là Đại học Bordeaux, Ernaux bắt đầu sự nghiệp của mình với tư cách là giảng viên môn Văn học hiện đại. Khi còn học đại học, Ernaux cũng thử cầm bút viết, nhưng các nhà xuất bản đã từ chối những bản thảo của cô vì “quá tham vọng”. Nản lòng, Ernaux đã ngừng viết lách cho đến năm 30 tuổi. Khi ấy, cô giáo Ernaux đã lập gia đình, là mẹ của hai con nhỏ.

Cuộc sống bình dị cứ thế êm trôi nếu một ngày Ernaux không biết đến nhà triết học, nhà xã hội học Pierre Bourdieu. Ông là người có công lớn xây dựng và phát triển khái niệm “vốn xã hội” theo cách hiểu là tổng hợp các nguồn lực từ một mạng lưới liên kết xã hội. Với ý thức trái ngược truyền thống của triết học phương Tây, các tác phẩm của Bourdieu thường nhấn mạnh bản chất hình thể của đời sống xã hội, vai trò của thực tiễn và hiện thân trong động lực xã hội. Những ý tưởng của Bourdieu đã giúp Ernaux nhận ra cảm giác bất ổn của một người có xuất thân bần hàn và từng được nhận trợ cấp giáo dục.

Ernaux bén duyên với sự nghiệp văn chương từ đó và bà đã cho ra đời tác phẩm tự truyện đầu tay mang tên "Les Armoires vides" (tạm dịch: Những chiếc tủ bị bỏ không) vào năm 1974. Chín năm sau, nữ nhà văn cho ra đời tác phẩm tự truyện thứ hai mang tên “La Place” (bản dịch tiếng Việt: “Một chỗ trong đời”). Chỉ với 113 trang ít ỏi, Ernaux đã tạo được bức chân dung khách quan về cha mình và toàn bộ môi trường xã hội hình thành cơ bản con người ông. Bức chân dung này đã cho thấy khuynh hướng tiết chế mà bà đang muốn theo đuổi và những tiêu chuẩn mỹ học làm tiền đề cho các tác phẩm sau này.

Tác phẩm nổi bật nhất của nhà văn Ernaux phải kể đến “Les Années” (tạm dịch: Những năm tháng) do Nhà xuất bản Gallimard phát hành năm 2008. “Les Années” đã phác họa một giai đoạn xã hội Pháp kéo dài từ thời hậu thế chiến cho đến ngày nay. Tác phẩm đã nhận một số giải thưởng văn học vào các năm 2008 và 2009. Đến năm 2019, “Les Années” được tạp chí Le Monde xếp vào danh mục “100 tác phẩm văn chương sáng giá của nền văn học Pháp”. Tác phẩm gần đây nhất của Ernaux là "Hôtel Casanova” (tạm dịch: Khách sạn Casanova) xuất bản năm 2020. Một số tác phẩm của bà được dịch và phát hành bằng tiếng Anh, đơn cử như tác phẩm “Les Années” khi chuyển sang tiếng Italy đã được nhận Giải thưởng châu Âu Strega (2016). Hay cuốn “L’événement” (tạm dịch: Biến cố) kể về những trải nghiệm của chính tác giả khi phá thai vẫn còn là bất hợp pháp ở Pháp vào những năm 60 của thế kỷ 20 đã được đạo diễn Audrey Diwan chuyển thể điện ảnh. Bộ phim đã giành chiến thắng Sư tử vàng tại Liên hoan phim Venice năm 2021.

Trong suốt sự nghiệp viết sách của mình, nhà văn Ernaux được biết đến với phong cách thẳng thắn, bộc trực về giai cấp và cách bà đấu tranh để áp dụng các quy tắc và thói quen của giai cấp tư sản Pháp trong khi vẫn trung thành với nền tảng giai cấp công nhân của mình. Cho đến nay, bà đã có hơn 20 cuốn sách được xuất bản, nhiều cuốn trong số đó đã được đưa vào dạy trong trường ở Pháp. Ngoài các tác phẩm kể trên, tên tuổi của nhà văn Annie còn gắn với các tác phẩm nổi tiếng khác như: “La honte” (tạm dịch: Ô nhục), “La femme gelée” (tạm dịch: Người đàn bà băng giá), “Une femme” (tạm dịch: Một người đàn bà), “Passion simple” (tạm dịch: Niềm đam mê giản đơn), “Mémoire de fille” (tạm dịch: Hồi ức thiếu nữ)..

Đặc biệt, tác giả Annie Ernaux chủ yếu viết về cuộc đời của chính bà, dưới góc độ của một phụ nữ đã hòa mình với những chuyển biến trong xã hội Pháp từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Trong thế giới đó, một người đàn bà xuất thân từ tầng lớp bình dân đã phải vượt qua nhiều rào cản của xã hội để vươn lên. Đó là những rào cản về giới tính, về văn hóa, về ngôn ngữ. Vì lẽ đó, sách của bà luôn có một lượng lớn độc giả tìm mua và được đánh giá cao trên hầu hết các tờ báo ở Pháp, cũng như trở thành chủ đề của nhiều chương trình và phỏng vấn trên đài phát thanh, truyền hình.

Trong cuộc phỏng vấn, bà Ernaux cho rằng, với nhà văn, điều quan trọng là phải đọc nhiều. “Đôi khi có bạn trẻ nói: “Ôi không, tôi chẳng đọc... tôi viết”. Tôi không nghĩ như thế là khả thi. Bạn cần phải đọc thật nhiều. Và điều thứ hai tôi muốn nhắn nhủ là người viết không cần cố viết hay, chỉ cần viết thành thật. Hai khái niệm không giống nhau đâu”, bà Ernaux chia sẻ kinh nghiệm viết sách.

Song song với sự nghiệp sáng tác văn chương, Annie Ernaux là người đấu tranh không mệt mỏi chống lại phân biệt và bất công xã hội. Đặc biệt, bà là người tiên phong trong phong trào chống lại tình trạng bất bình đẳng giới. “Ở Pháp, chúng tôi nghe rất nhiều về văn hóa quyến rũ, nhưng đó không phải là sự quyến rũ mà đó là sự thống trị của nam giới”, bà Ernaux từng nói.

 “Biên niên sử” của cuộc sống

Với kho tàng sách đồ sộ, nhà văn Ernaux được trao nhiều giải thưởng quan trọng của văn đàn Pháp, như Giải Renaudot năm 1984, Giải thưởng Pháp ngữ năm 2008, Giải thưởng Marguerite Yourcenar năm 2017.... Báo chí Pháp coi Annie Ernaux là một trong những nhà văn còn sống vĩ đại nhất của đất nước hình lục lăng. Bà được ví như một “biên niên sử” về cuộc sống hằng ngày ở Pháp. Bà từng nói trên tờ The Guardian vào năm 2019 rằng: “Tôi làm công việc của một tiểu thuyết gia nói lên sự thật”. 

Những cống hiến cho nền văn học thế giới của nhà văn Annie Ernaux được Viện Hàn lâm Thụy Điển đánh giá cao. Trong lời vinh danh, Viện Hàn lâm Thụy Điển ca ngợi Annie là một nhà văn “can đảm và đã mổ xẻ một cách tinh tế để tìm nguyên nhân về những cách biệt, những giới hạn tập thể liên quan đến ký ức cá nhân”.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã gửi lời chúc mừng tới nhà văn Annie Ernaux khi bà được công bố là người được trao giải Nobel Văn học 2022. Trong lời chúc trên mạng xã hội Twitter, nhà lãnh đạo Pháp viết: “Annie Ernaux đã viết cuốn tiểu thuyết về ký ức tập thể và sâu sắc của đất nước chúng ta trong 50 năm. Tiếng nói của bà là quyền tự do của phụ nữ và những điều bị lãng quên trong thế kỷ”.

Nói về nữ nhà văn đoạt giải Nobel, báo Liberation đã dành hai từ “dấn thân” để nói về nguồn năng lượng to lớn tỏa ra từ sự nghiệp văn chương của Annie Ernaux. Theo Liberation, nguồn năng lượng ấy đã sẵn có trong các tác phẩm của bà, nhưng nhờ ở giải Nobel Văn học, sức mạnh đó có thể được nhân lên gấp bội. “Trong lúc cả một đại dương đầy bi kịch tràn ngập cuộc sống hằng ngày của chúng ta, việc giải Nobel Văn học được trao tặng cho Annie Ernaux đã có hiệu ứng như một luồng chớp sáng lòa, đầy ý nghĩa tốt lành... Với Annie Ernaux, không chỉ văn học được tôn vinh, đó còn là sự dấn thân”, tờ Liberation viết. Trong khi đó, tờ Le Figaro nhận xét: “Annie Ernaux chưa từng viết để làm hài lòng người khác. Bà đã dũng cảm khi viết để gây mất lòng”.

Annie Ernaux đã đi vào lịch sử của văn học Pháp với tư cách là cây bút nữ đầu tiên đoạt Nobel Văn học. Giành giải Nobel Văn học được xem như chiến thắng cho chính cuộc đời bà. Chiến thắng của nhận thức, của những dằn vặt nội tâm giằng xé, của lòng dũng cảm và những đau thương cuộc đời được tái hiện sinh động qua ngòi bút tài hoa và trí tuệ của bà.

Box: Kể từ năm 1901 đến nay, Nobel Văn học được trao 114 lần nhưng có đến 118 tác giả nhận giải, do có 4 lần có hai người đồng đoạt giải.

Annie Ernaux là nữ nhà văn thứ 17 được trao giải Nobel Văn học. Bà là nhà văn Pháp thứ 16 và là nữ nhà văn Pháp đầu tiên nhận giải thưởng danh giá này.

HẢI ĐĂNG