Bởi họ xứng đáng...

Nước mắt lại trào...

Trong bộ vest rộng hơn so với dáng vóc, NSND Trần Hạnh lật bật bước lên sân khấu nhưng gương mặt vô cùng rạng rỡ. Ông cúi thấp người tới 3 lần trước khán giả, trong những tràng pháo tay cổ vũ, chúc mừng khi tên của ông được xướng lên nhận danh hiệu NSND. Trước đó ít phút, cả hội trường Nhà hát Lớn đã rơm rớm nước mắt vì xúc động, vì vui mừng khi nghe những chia sẻ riêng về nghệ sĩ Trần Hạnh trong lời phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trước toàn thể công chúng: “Ở độ tuổi 90 vẫn giữ được cho mình tâm sáng, lòng trong và trái tim vị nghệ thuật, vị nhân sinh, NSND Trần Hạnh là một tấm gương trân quý để các thế hệ nghệ sĩ trẻ học tập và noi theo”.

NSND Trần Hạnh là nghệ sĩ gạo cội của sân khấu và điện ảnh Việt Nam. Ông sinh năm 1929, ghi dấu ấn trong lòng khán giả qua loạt vai diễn khắc khổ trong các phim: “Truyện cổ tích tuổi 17”, “Người cầu may”, “Chiếc bình tiền kiếp”, “Hãy tha thứ cho em”, “Ngõ lỗ thủng”... Trên sân khấu, vai diễn gắn liền với tên tuổi của nghệ sĩ Trần Hạnh là vai Nguyễn Trãi trong vở kịch thơ “Lam Sơn tụ nghĩa”. Diễn xuất của ông khiến nhà thơ, nhà biên kịch Lưu Quang Vũ ngày ấy phải thốt lên: “Bốn, năm người đóng vai Nguyễn Trãi, riêng Trần Hạnh có phong thái hào hoa của người Hà Nội”. Nghệ sĩ Trần Hạnh là một trong số những nghệ sĩ đầu tiên được Nhà nước phong tặng danh hiệu NSƯT vào năm 1982-1984.

Dẫn dìu nghệ sĩ Trần Hạnh tới nhận danh hiệu cao quý của Nhà nước trao tặng, con gái của nghệ sĩ cho biết, gần một năm nay, sức khỏe của ông yếu đi nhiều, các bác sĩ chẩn đoán mắt phải của ông hỏng hoàn toàn, thị lực mắt trái giảm sút. Thế nhưng hằng ngày, ông vẫn ra cửa hàng bán mũ bảo hiểm ở ga Trần Quý Cáp của gia đình ngồi chuyện trò, hàn huyên với bạn bè, giúp con dâu bán hàng. Từ khi nhận tin được phong tặng danh hiệu NSND, ông vui và khỏe hơn. Làm nghề, tỏa sáng với nghề từ những năm đôi mươi, nhưng đến tận năm 90 tuổi, ông mới được nhận vinh dự này. Sau phút được nhận danh hiệu NSND, nghệ sĩ Trần Hạnh bày tỏ: “Tôi nhớ nghề lắm chứ, tôi vẫn muốn được đi diễn. Tôi mong rằng nếu có đạo diễn nào thương, hãy cứ giao vai cho tôi, nhưng hãy giao vai nhỏ nhỏ thôi, để tôi có đủ sức cống hiến”. Nhận danh hiệu NSND ở tuổi 90, ông chia sẻ, bất ngờ khi được Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ôm chúc mừng trên sân khấu trước khi trao tặng bằng khen.

Ở một góc khác trong không gian của Nhà hát Lớn Hà Nội, NSND Minh Vương vẫn vẹn nguyên nỗi vui mừng. Cầm trên tay tấm bằng vinh danh NSND vừa nhận được, giọng ông như nghẹn lại: “Tôi mừng lắm!”. Rất nhiều người đã đến bên nghệ sĩ chúc mừng và chụp ảnh lưu niệm khi nhận ra ông: Thần tượng cải lương của tôi đây rồi! Chúc mừng giọng ca tài tử Minh Vương!... NSND Minh Vương nói, lên nhận danh hiệu trong tiếng vỗ tay giòn giã của đồng nghiệp, báo chí, ông cảm thấy run hơn bất cứ lần đứng trên sân khấu nào trong suốt mấy thập niên mê say mang lời ca phục vụ công chúng. Nhận danh hiệu NSND, ông biết ơn Đảng, Nhà nước đã trao cho ông danh hiệu cao quý; đặc biệt, biết ơn đông đảo khán giả đã ủng hộ và luôn thương quý những vai diễn của ông trên sân khấu cải lương. NSND Minh Vương cho rằng, tình yêu sân khấu luôn là động lực để các nghệ sĩ cống hiến cho nghệ thuật, mặc dù thời gian này sân khấu cải lương gặp nhiều khó khăn, nhưng chưa khi nào ông hết nhiệt huyết cống hiến. Nhận danh hiệu NSND, ông càng thấy có trách nhiệm hơn để tiếp tục truyền ngọn lửa yêu nghề, truyền nghề cho thế hệ các nghệ sĩ trẻ.

Cầm trên tay tấm bằng vinh danh người chồng yêu quý-NSND Bùi Cường, chị Kim Mùi rơm rớm nước mắt. “Khi Hội đồng chuyên ngành điện ảnh thông báo có tên đề nghị xét tặng danh hiệu NSND, anh Cường đã rất vui và háo hức chờ đợi đến ngày được đứng trên bục nhận thưởng. Vậy mà...”-giọng chị nghẹn ngào. Cách đây một năm, Bùi Cường đã từ biệt cõi trần sau một cơn tai biến nặng. Ngoài dấu ấn vai Chí Phèo trong phim “Làng Vũ Đại ngày ấy”, ông còn khẳng định tài năng diễn xuất trong các tác phẩm điện ảnh: “Phút thứ 89”, “Dòng sông vàng”, “Không có đường chân trời”, “Biệt động Sài Gòn”… Những năm cuối đời, ông khẳng định tài năng trong vai trò đạo diễn. NSND Bùi Cường là một trong 5 nghệ sĩ được truy tặng danh hiệu lần này.

Dấu ấn đặc biệt

Rất nhiều tràng vỗ tay lớn tưởng chừng không ngớt trong khán phòng Nhà hát Lớn mỗi khi ban tổ chức xướng lên các tên tuổi: NSND Trần Hạnh, NSND Phó Thị Kim Đức, NSND Minh Vương, NSND Thanh Tuấn, NSND Thoại Miêu, NSND Rơ Chăm Phiang, NSND Tô Lan Phương, NSND Bùi Cường... Bởi họ là những nghệ sĩ trong danh sách 199 nghệ sĩ được phong tặng, truy tặng danh hiệu theo một nghị quyết đặc biệt về việc phong tặng, truy tặng danh hiệu NSND, NSƯT lần thứ IX, được Thủ tướng ký ban hành, dù họ không đạt đủ tiêu chí “cứng” theo quy định.

Trước đó, tháng 12-2018, Hội đồng Nhà nước trình 84 hồ sơ NSND, 307 hồ sơ NSƯT lên Thủ tướng. Tuy nhiên, đã có 50 NSND và 149 NSƯT không được thông qua. Ông Phùng Huy Cẩn, Vụ trưởng Vụ Thi đua Khen thưởng (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết: 199 nghệ sĩ không được thông qua bởi trong quá trình xét tặng có những tiêu chí chưa đáp ứng được theo Nghị định 89. Ông Phùng Huy Cẩn cũng khẳng định, công tác xét tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước lần thứ IX diễn ra trong thời gian khá dài (gần hai năm), nhưng hầu hết các hội đồng chuyên ngành, các cấp đều nhận được sự ủng hộ của các nghệ sĩ và gia đình nghệ sĩ. Các bước tiến hành tổ chức xét tặng được thực hiện theo trình tự, ít có những khiếu kiện gây dư luận không hay như những mùa xét tặng trước. Bên cạnh đó, việc đăng tải danh sách nghệ sĩ được phê duyệt qua từng cấp xét tặng trên trang thông tin điện tử của bộ cũng được đánh giá tốt khi nhận được sự quan tâm của giới nghệ sĩ và công chúng.

NSND Trần Hạnh nhận Danh hiệu NSND từ Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc

Niềm vui đến với các nghệ sĩ khi ngày 18-7-2019, Thủ tướng Chính phủ ban hành nghị quyết riêng đề nghị xét tặng 199 nghệ sĩ trước đó chưa được thông qua-Nghị quyết số 54/NQ-CP về việc phong tặng, truy tặng danh hiệu NSND, NSƯT lần thứ IX. Theo đó, nghị quyết nêu rõ: “Trong khi chưa sửa đổi Nghị định số 89/2014/NĐ-CP ngày 29-9-2014 của Chính phủ quy định về xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT, đồng ý đề nghị xét phong tặng, truy tặng danh hiệu NSND cho 50 cá nhân, phong tặng, truy tặng danh hiệu NSƯT cho 149 cá nhân”. Theo ông Phùng Huy Cẩn, sở dĩ có nghị quyết riêng đề nghị việc xét tặng danh hiệu 199 trường hợp bởi họ đều là những nghệ sĩ có tên tuổi sống trong lòng công chúng, có nhiều đóng góp, cống hiến cho nền văn hóa-nghệ thuật nước nhà.

NSND Minh Vương và NSND Thanh Vy trong ngày vinh dự nhận danh hiệu

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử phong tặng, truy tặng danh hiệu cao quý cho các nghệ sĩ, Chính phủ có một nghị quyết riêng nhằm tôn vinh các cá nhân có nhiều đóng góp cho nền nghệ thuật nước nhà. Lần “phá rào” này không chỉ đem lại niềm vui cho những cá nhân được xét trao tặng danh hiệu mà còn cho thấy sự công tâm, lắng nghe và cầu thị của cơ quan chủ quản trong chấp thuận hồ sơ và trình danh sách xét trao tặng.

Hàng trăm nghệ sĩ và gia đình các nghệ sĩ được phong tặng, truy tặng danh hiệu theo “diện đặc cách” lần này đương nhiên rất vui mừng. Bởi đó là kết quả mà nhiều nghệ sĩ và công chúng mong đợi, thậm chí họ đã bền bỉ lên tiếng để “đấu tranh” cho điều đúng đắn và công bằng-vinh danh những nghệ sĩ trong lòng dân.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ