Chưa kịp vịn cầu thang bước lên nhà, Mí Nhau đã đưa câu chúc đầu xuân từ ngay đầu ngõ. Lời ngọt lành trên vành môi xinh, tay nhanh nhẹn trao cho mẹ tôi từng ống cơm lam cùng xâu thịt lợn, món quà đầu xuân bà chuẩn bị suốt đêm qua. Cơm lam 6 ống, thịt lợn 6 xâu, đã được Mí Nhau chọn lựa kỹ càng khâu thành từng xâu đúng theo “luật ngầm” của người buôn Leck (xã Ea Khal, thị trấn Ea Drăng, huyện Ea H'leo, tỉnh Đắc Lắc) một da hai thịt, bao nhiêu người là bấy nhiêu xâu, từ người già nẻ hết cả tai cho đến đứa trẻ con còn nằm trong bụng mẹ, không để thiếu ai, để ai thấy mình cũng là cá nhân không thể tách rời của cộng đồng buôn Leck.
Lũ chúng tôi miệng chẩu ra, mắt đăm đắm nhìn theo tay Mí Nhau với từng ống cơm lam, xâu thịt lợn nướng, mũi đứa nào cũng hỉnh ra căng phồng cố hít lấy hít để cái mùi hương đang dần loang ra khắp cả gian nhà, dù đã cố nén nhưng không thể kiềm được, nước miếng cứ thế mà ừng ực trôi xuống cổ. Lúc này, chỉ mong Mí Nhau nhanh nhanh kết thúc câu chuyện với mẹ ra về để tôi được thỏa sự hít hà.
Năm 1980, thời bao cấp với chế độ tem phiếu, mỗi tháng rồng rắn chen lấn xếp hàng nơi cửa hàng lương thực để nhận về vài mươi ký gạo không ẩm thì mốc, lúc nát lúc trấu cõng thêm trên lưng vài ba lát khoai, nhai nuốt trầy cổ thì mùi hương lúa mới cơm lam Mí Nhau vừa mang sang quả thật quyến rũ, khi nó cứ sầm sập lao vô, xộc thẳng vào đánh thức tất cả các con tì con vị trong tôi. Tôi ngồi mà nhấp nha nhấp nhổm mãi không yên. Chẳng phải đợi lâu. Mí Nhau vừa bước ra khỏi cổng là cả lũ lau nhau đòi ăn nhặng xị cả lên, chẳng khác gì những chú lợn con đang đòi ăn ngoài chuồng. Nhưng mà đâu có thể dễ dàng như thế. Cha đến nhà già làng Ama Nhau chúc Tết chưa về, mà nhà tôi bữa cơm gia đình không bao giờ được vắng một ai, trừ những lúc đặng chẳng đừng, nhất là năm mới lại càng phải đủ đầy. Thỉnh thoảng cái mùi cơm lam lúa mới cùng xâu thịt nướng thật cũng biết cách trêu người thoảng qua nhém thèm, ai cũng cồn cào ruột gan.
Nén căng lồng ngực hít một hơi thật dài, tay tỏe ống cơm lam, những hạt gạo lúa mới quyện chặt vào nhau tỏa mùi hương quyến dụ lòng người, tôi nghe thấy rõ cả mùi rừng núi, mùi mồ hôi, mùi của nước, mùi của đất, mùi của lửa, mùi của khói và mùi của niềm hân hoan mãn nguyện của một năm được mùa no đủ với thóc lúa đầy kho, lợn, gà lúc nhúc dưới sân… cả Tây Nguyên đã được nén chặt trong ống cơm lam. Trong khi các anh, chị tôi ồ à thích thú ăn ngấu, ăn nghiến như sợ ai tranh mất phần thì ngược lại tôi cứ ăn dè ăn xẻn véo từng hạt từng hạt nhấm nháp nhẩn nha chờ vị ngọt bùi từng hạt cơm thấm sâu trong huyết quản.
Những cái Tết sau, mẹ tôi cũng như những phụ nữ Ê Đê ở buôn Leck. Năm mới bao giờ cũng bắt đầu bằng việc mẹ vào kho lúa, xúc lấy một gùi lúa mang lên nhà trên, nơi cha đã cột sẵn ché rượu cần cùng con gà, người bắt đầu bài cúng tạ ơn “Cảm tạ thần Lúa, người đã tạo ra cây lúa và các loại cây trồng khác, hôm nay chúng tôi uống mừng năm mới mời thần cùng xuống chung vui ăn uống với gia đình chúng tôi vì nhờ có thần mà chúng tôi có lúa ăn cả năm, chúng tôi xin cảm tạ thần”. Cúng xong, mẹ uống kang rượu phép đầu tiên rồi lần lượt đến cha và chúng tôi chia nhau cùng uống để cảm tạ thần Lúa.
Sáng mẹ trở dậy thật sớm, giã mẻ lúa mới đầu tiên nấu cơm lam, buộc thêm ghè rượu mới bên cạnh ghè rượu hôm qua rồi đánh thức cả nhà cùng dậy. Những người đàn ông cả chủ nhà lẫn khách, xích lại gần nhau bên ché rượu cần nhâm nhi với thịt gà, thịt lợn vừa được mẹ giã nhỏ ra để ai cũng được có phần.
Trong bếp, mẹ cùng những đứa con gái đưa từ trên bếp xuống những ống cơm lam còn nóng hổi, không quên gói vào lá chuối những miếng thịt lợn. Đây là quà của gia đình dành tặng khách từ nơi xa đến. Một gùi lớn ống cơm lam cùng những xâu thịt lợn khác, mẹ dành riêng chia đều cho tất cả mọi người ở buôn Leck, không quên bất cứ một ai.
Cơm lam, thịt nướng bây giờ không còn chờ đến Tết, không chỉ đến buôn Leck mới được thưởng thức nhưng cái Tết đầu tiên ở buôn Leck cùng món cơm lam thơm mùi lúa mới vẫn quấn quýt theo chúng tôi từ ngày ấy đến giờ, để 40 mùa xuân qua, đi đâu, làm gì những đứa con cũng chỉ mong ước được trở về bên cha mẹ cùng buôn Leck hít thở mùi cơm lam, thịt nướng, để được nghe lời ngọt lành Lâng ơ kâu jang xa chrâm pul ai, unh hnam đei trong xơ nêp cùng tiếng ché chiêng ngân lên trên khắp những nẻo đường buôn Leck yêu thương.
Bài và ảnh: THỦY VŨ