Sáng trong như ngọc một con người...

Và những ngày tháng này, trong thao thiết những vần điệu thơ-nhạc tưởng nhớ, tri ân các anh hùng, liệt sĩ, thương binh cùng biết bao đồng bào, đồng chí… đã hy sinh cuộc đời hoặc một phần xương máu của mình cho đất nước trường sinh, có một bài thơ viết về sự ra đi của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh khiến Nước non đau xót như lòng mẹ. Đó là bài thơ Một con người của nhà thơ Tố Hữu.

Sinh thời, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh và nhà thơ Tố Hữu có những tình cảm đặc biệt, xuất phát từ những mối quan hệ khá đặc biệt: Hai người cùng quê xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên-Huế. Nhà thơ Tố Hữu ở làng Phù Lai và Đại tướng Nguyễn Chí Thanh ở làng Niêm Phò. Hai người cùng được giác ngộ và tham gia hoạt động cách mạng lúc còn trẻ, cùng bị địch bắt giam ở nhiều nhà tù khét tiếng tàn bạo như: Thừa Phủ, Lao Bảo, Buôn Ma Thuột… Trước và sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, hai người cùng giữ những vị trí lãnh đạo chủ chốt của tổ chức Đảng ở Huế. Những ngày ở chiến khu Việt Bắc và sau này về Thủ đô Hà Nội, hai người đều giữ những trọng trách trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Đại tướng Nguyễn Chí Thanh là Ủy viên Bộ Chính trị và nhà thơ Tố Hữu là Bí thư Trung ương Đảng…), được gần gũi Bác Hồ và học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người…  

Đại tướng Nguyễn Chí Thanh. 

Bởi mối quan hệ đặc biệt trên đây, nên thấp thoáng trong nhiều bài thơ Tố Hữu, người đọc nhận ra bóng hình Đại tướng Nguyễn Chí Thanh: Hỡi người Anh, Giải phóng quân/ Hai mươi năm chẳng dừng chân trên đường/ Vẫn đôi dép lội chiến trường/ Vẫn vành mũ lá coi thường hiểm nguy (Tiếng hát sang Xuân-1966); Và: Anh còn lặn lội đường xa/ Sông Hương đành nhớ chưa qua sông Bồ/ Phù Lai ba bến con đò/ Thanh Lương quê ngoại câu hò còn chăng… (Nước non ngàn dặm-1973); Hoặc: Cơ chi anh, sớm được về bên nội/ Hôn nỗi đau tan nát Phù Lai/ Như quê bạn Niêm Phò trơ trụi/ Đạn bom cày cả nương sắn đồng khoai (Bài thơ quê hương-1975)… Nhưng trực tiếp và đặc sắc nhất là 3 bài thơ viết đề tặng Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, đó là: Nhớ đồng; Tiễn đưa và Một con người. Bài thơ Nhớ đồng được Tố Hữu viết tháng 7-1939, lúc nhà thơ và Đại tướng cùng bị giam cầm trong lao tù thực dân. Bài thơ Tiễn đưa viết năm 1964, lúc Đại tướng Nguyễn Chí Thanh được Bác Hồ và Bộ Chính trị trực tiếp cử vào miền Nam với trọng trách Bí thư Trung ương Cục, kiêm Chính ủy các LLVT giải phóng miền Nam. Và bài thơ Một con người được nhà thơ Tố Hữu sáng tác ngày 7-7-1967, một ngày sau khi Đại tướng Nguyễn Chí Thanh đột ngột qua đời tại Hà Nội vì một cơn đau tim. Đó cũng là ngày Đại tướng tạm biệt Hà Nội để hôm sau trở lại chiến trường, mang theo những nhiệm vụ quan trọng của sự nghiệp giải phóng miền Nam mà Bác Hồ, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương giao phó. Cho nên: Tưởng lại đưa Anh ra chiến trường/ Đường về, vó ngựa thắng dây cương/ Ngày mai... Ai biết chiều nay phải/ Vĩnh biệt Anh nằm dưới gốc dương! 

Phần thứ nhất của bài thơ gồm 3 khổ diễn tả tâm trạng của nhà thơ khi nghe tin một người bạn, người đồng chí lớn đột ngột từ trần. Lời thơ mộc mạc, giọng thơ tự nhiên, vừa diễn tả nỗi đau xót chân thành, vừa “kể lại” hoàn cảnh cụ thể của sự kiện đau xót ấy: Đại tướng Nguyễn Chí Thanh vừa từ miền Nam ra Hà Nội báo cáo tình hình với Bộ Chính trị, với Bác Hồ và nhận kế hoạch mới của cuộc chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Tác giả cũng “nói rõ” Đại tướng mất vì một cơn đau tim đột ngột, nhưng với một sự liên tưởng mang tính thời sự và xứng tầm với những nhiệm vụ trọng đại mà Đại tướng vừa lĩnh hội:

Có lẽ trong Anh nóng quá chừng
Đêm ngày quên gánh nặng trên lưng
Ra đi... bao nỗi mừng vui ấy
Ngập trái tim Anh... mạch máu ngừng!

Tiếp đó, trong 5 khổ cuối của bài thơ, tác giả tập trung khắc hoạ chân dung Một con người với những phẩm chất cách mạng cao quý. Trước hết, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh là vị “Đại tướng của phong trào” trên nhiều mặt trận. Trên mặt trận đánh giặc ngoại xâm, ông là vị tướng can trường với phương châm nổi tiếng “Bám thắt lưng địch mà đánh”. Khi được Đảng giao phụ trách lĩnh vực nông nghiệp trong những năm đầu sự nghiệp xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, ông là người thổi bùng ngọn “gió Đại Phong” và nhiều mô hình tiên tiến khác của phong trào thi đua ái quốc thời đó. Khi Mỹ đổ quân vào miền Nam, ông lại “lĩnh ấn tiên phong” ra mặt trận. Đúng là:  Ở đâu nghèo đói, gọi xung phong/ Lon nước, mo cơm lội khắp đồng/ Ở đâu tiền tuyến kêu Anh đến/ Tay súng tay cờ, lại tiến công!

Đại tướng Nguyễn Chí Thanh không chỉ là một vị tướng quân sự-chính trị song toàn, một cán bộ phong trào năng động, sắc sảo… mà còn là một người cộng sản mẫu mực, một cán bộ có phong cách giản dị, phẩm chất liêm chính. Xuất thân từ một tá điền đi theo cách mạng, đến khi trở thành cán bộ cấp cao, ông vẫn giữ phẩm cách nông dân mộc mạc, chất phác; sống gần gũi đồng chí, đồng bào và sinh hoạt giản dị, tiết kiệm như đồng chí, đồng bào:

Anh vẫn là Anh những sớm trưa
Của quê hương, dãi nắng dầm mưa
Đẩy cày cách mạng, vai không mỏi!
Gặt mấy mùa vui, vẫn muối dưa...

Với những thi ảnh chọn lọc, không khoa trương đại ngôn, bài thơ Một con người đã khắc họa khá trọn vẹn một chân dung sáng trong như ngọc; như đánh giá của đồng chí Lê Hồng Anh, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư (khóa XI) tại lễ kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của Đại tướng Nguyễn Chí Thanh (1-1-1914/2014), là “một vị tướng tài ba thao lược của Quân đội nhân dân Việt Nam, một cán bộ lãnh đạo cấp cao gương mẫu, giàu nghị lực và bản lĩnh, luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao dù ở cương vị nào. Đồng chí sống trung thực, thẳng thắn, chan hòa, gần gũi với đồng chí, đồng bào…”.