Cuốn hồi ký “Những nẻo đường thời gian” của Trung tướng Nguyễn Mạnh Đẩu, nguyên Chính ủy Tổng cục Kỹ thuật, nguyên Cục trưởng Cục Chính sách (Tổng cục Chính trị) đã ghi lại 45 năm quân ngũ trong cuộc đời binh nghiệp cách mạng sinh động, nhiều gian khổ xen lẫn vinh quang của ông. Nhân dịp cuốn hồi ký vừa được NXB Quân đội nhân dân ấn hành (tháng 8-2010), Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần xin trân trọng giới thiệu bài viết của Giáo sư Nguyễn Đình Chú về cuốn hồi ký.

Cuốn hồi ký “Những nẻo đường thời gian” của tác giả Nguyễn Mạnh Đẩu là một cuốn hồi ký về quê hương, gia đình, tuổi thơ và đặc biệt là về cuộc đời binh nghiệp của mình. Từ một “cậu bé nhà quê”, mới 16 tuổi nhưng Nguyễn Mạnh Đẩu đã khai tăng tuổi để được gia nhập quân đội, đi chiến đấu trong đơn vị đặc công, hết chiến trường Lào đến chiến trường Quảng Trị - Thừa Thiên, hết chiến dịch đường 9 - Nam Lào ròng rã 7 năm, có nhiều chiến công nhưng rồi bị thương nặng, tưởng chừng đã thành phế binh. May mà Nguyễn Mạnh Đẩu được điều trị khỏi, để rồi chuyển về công tác tại Bộ Quốc phòng, rồi về Cục Chính sách, kế đến là Trường Sĩ quan Lục quân I, cuối cùng là Tổng cục Kỹ thuật.

Viết hồi ký, với Nguyễn Mạnh Đẩu, cũng như với bất cứ ai, là tự đặt mình vào một phép thử. Chẳng thế mà có người đã coi đó như người nghệ sĩ đi xiếc trên dây. Đi qua được là tài giỏi. Đi mà để rơi là tồi. Phép thử đó là mình tự đánh giá mình. Nếu tỉnh táo, trung thực, hồn nhiên, khiêm tốn thì đọc ai mà chẳng quý, chẳng mến. Còn dại dột mà tự "phong thánh" cho mình như đó đây đã có thì bị dè bỉu là cầm chắc.

Bìa cuốn hồi ký "Những nẻo đường thời gian" 

Hồi ký “Những nẻo đường thời gian” của Trung tướng Nguyễn Mạnh Đẩu, với tôi là trường hợp đáng quý, đáng yêu. Bởi ở đây, tôi bắt gặp một tấm lòng. Tấm lòng với quê hương, với gia đình, bố mẹ, anh chị em, họ tộc bạn bè từ thuở hàn vi niên thiếu. Còn khi đã bước vào cuộc đời binh nghiệp là tấm lòng với đồng chí, đồng đội, không kể là cấp trên hay cấp dưới của mình, là tấm lòng với nhân dân nặng tình cá nước. Và cao hơn hết là tấm lòng với lý tưởng chiến đấu vì sự nghiệp thống nhất trọn vẹn của nước nhà. Bởi ở đây, tôi đã gặp một cá tính sống, một điệu sống. Sống là hết mình. Hết mình trong tình nghĩa. Hết mình trong công việc. Ham học hỏi. Học ở sách vở. Học trong trường đời. Cương trực mà có khi thành bướng bỉnh. Quyết đoán mà có khi nóng nảy đến đánh cả đồng đội vốn rất thân nhau như hồi ký đã kể. Nhưng không sao. Cái chân tình đã xóa đi cái bồng bột, nhất thời, muôn một. Đọc hồi ký của Nguyễn Mạnh Đẩu, tôi nhận ra khá rõ cái logic từ một cậu bé nhà quê, trước khi vào quân đội chỉ mới học đến lớp 9 bổ túc, rồi sau nhiều năm rèn luyện, nỗ lực phấn đấu học tập, đã qua chương trình cao cấp, có hai bằng đại học, trở thành một trung tướng, từng giữ nhiều chức vụ cao trong quân đội.

Ở Nguyễn Mạnh Đẩu còn có điều này là đặc biệt: Một trí nhớ tốt. Hồi ký viết truyện trong “Những nẻo đường thời gian” với bao nhiêu người, bao nhiêu cảnh, việc, bao nhiêu quan hệ, phần lớn đã diễn ra mấy chục năm, có chuyện đã gần 60 năm rồi mà tác giả vẫn nhớ nhiều, nhớ cặn kẽ, nhớ chi ly, tưởng như chuyện mới xảy ra hôm nào. Chữ “tâm” mà gắn liền chữ “ký”. Chữ “ký” mà kết được với chữ “tâm” là như vậy đó. Tôi ước gì có ai đó, đọc hồi ký này mà đếm cho hết được số người mà tác giả nhắc đến, hẳn sẽ thấy thú vị trước một số lượng người đã nằm trong bộ nhớ đó. Còn các vị được nhắc đến, kể cả vợ con các vị, đọc đến chắc sẽ vui vì sự hiện diện đầy ưu ái của mình hoặc người thân của mình. Rồi nữa, đọc hồi ký này, không chỉ thấy con người tác giả, mà chừng nào còn thấy bóng dáng quân đội, đất nước, thời đại - đặc biệt là trong thời chống Mỹ sục sôi và hùng tráng. Chuyện cậu bé Đẩu khai tăng tuổi để đi chiến đấu, đâu là chuyện hiếm. Chuyện anh lính Đẩu sẵn sàng hy sinh coi cái chết như không, đâu phải là chuyện một cá nhân.

Và cuối cùng, sau khi đã đọc, đã nghĩ, đã viết về cuốn hồi ký của tác giả Nguyễn Mạnh Đẩu, không hiểu sao, bỗng nhiên tôi nhớ đến câu thơ của Nguyễn Gia Thiều trong Cung oán ngâm khúc: “Cái quay búng sẵn trên trời” và tôi nghĩ rằng: Cái quay của ông trời đã chọn để búng Nguyễn Mạnh Đẩu vào cuộc đời binh nghiệp để thành một trung tướng. Chứ nếu búng vào cuộc đời văn nghiệp, không chừng lại thành một nhà văn cũng nên. Bởi “Những nẻo đường thời gian” còn có văn, trôi chảy đã đành mà còn ít nhiều có chất trữ tình. Bởi tác giả của nó, cũng lắm lúc nhân hứng làm thơ, mà trong thơ có nhiều cảm xúc.

Giáo sư NGUYỄN ĐÌNH CHÚ