Nhiều năm về trước, vấn đề phòng, chống WMD đã được Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, các cơ quan chức năng của Nhà nước tính đến. Có nhiều ý kiến cho rằng, rất cần phải nghiên cứu triển khai các giải pháp ngăn chặn việc buôn bán các loại tiền chất có nguy cơ dẫn đến sản xuất thành vũ khí thực hiện các mục đích phá hoại an ninh quốc gia. Với đường biên giới đất liền dài gần 5.000km, chủ yếu là rừng rậm, núi cao, cùng hơn 4.000 hòn đảo lớn, nhỏ trên biển là điều kiện thuận lợi để bọn tội phạm lợi dụng làm nơi lẩn trốn, cư trú và hoạt động bất hợp pháp... Các cửa khẩu, đường tiểu ngạch, lối mòn với các nước láng giềng là điều kiện để các đối tượng phạm tội lợi dụng vận chuyển và buôn bán trái phép vũ khí, hàng hóa, tiền tệ qua biên giới.

Tuy nhiên, việc tổ chức phòng, chống WMD còn gặp nhiều khó khăn. Với nền kinh tế trẻ trung, năng động và tăng trưởng ổn định, Việt Nam đã thu hút nhiều hoạt động đầu tư, thương mại nước ngoài... Hoạt động xuất, nhập khẩu hàng hóa số lượng lớn, đa dạng, phong phú với hầu hết quốc gia trên thế giới khiến việc kiểm soát hàng hóa, vật liệu và công nghệ lưỡng dụng khó khăn hơn, tiềm ẩn nguy cơ lợi dụng mục đích kinh tế để phổ biến và tài trợ phổ biến WMD. Đặc biệt, trong giai đoạn toàn cầu hóa, WMD càng trở nên nguy hiểm nếu những kẻ khủng bố hoặc các nhân tố khác sử dụng tác nhân hóa học, sinh học tấn công một thành phố đông đúc thì chúng ta cũng không có đủ vaccine hay đồ bảo hộ để bảo vệ. Còn nếu cuộc tấn công lớn thì hậu quả vô cùng khó lường.

Từ khi Nghị định số 81/2019/NĐ-CP ngày 11-11-2019 về phòng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (gọi tắt là Nghị định 81) được triển khai, nhận thức về nguy cơ tiềm ẩn WMD của chính quyền các địa phương, ngành chức năng được nâng lên đáng kể, tạo điều kiện rất thuận lợi cho ngăn ngừa WMD. Chế độ báo cáo, trao đổi thông tin về công tác phòng, chống phổ biến WMD đã được các ban, bộ, ngành, địa phương quan tâm đúng mức. Việc thông tin, tuyên truyền và nâng cao năng lực cho lực lượng chuyên môn phòng, chống WMD được chú trọng, mang lại hiệu quả tích cực, nâng cao ý thức của nhân dân trước những nguy cơ, ẩn họa hàng loạt, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh quốc gia.

leftcenterrightdel

Ký kết phối hợp bảo đảm an ninh nội địa; phòng, chống vũ khí hủy diệt hàng loạt.  Ảnh: MINH HƯNG 

Cụ thể, các cơ quan chức năng đã phối hợp triển khai hiệu quả Đề án “Tuyên truyền, phổ biến Nghị định số 81/2019/NĐ-CP ngày 11-11-2019 của Chính phủ về phòng, chống phổ biến WMD giai đoạn 2021-2025”. Đã đưa những nội dung cơ bản của Nghị định 81 vào chương trình giáo dục chính trị cho các đối tượng trong toàn quân và lực lượng dân quân tự vệ; thiết lập, duy trì hoạt động trang thông tin về phòng, chống phổ biến WMD trên Cổng thông tin điện tử Bộ Quốc phòng và Cơ quan thường trực 81. Xây dựng, phát hành nhiều phim tài liệu liên quan đến chống phổ biến WMD; đẩy mạnh các hoạt động thông tin, tuyên truyền về phòng, chống phổ biến WMD trên các phương tiện thông tin đại chúng... Sau 4 năm triển khai, đã có 14 bộ, cơ quan ngang bộ và 58 tỉnh, thành phố tổ chức các hoạt động tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật về Nghị định 81 với sự phong phú về nội dung và đa dạng về hình thức cho các tầng lớp cán bộ, công chức, viên chức và người dân địa phương với hơn 700 chương trình cho hàng trăm nghìn lượt độc giả, thính giả.

Một trong những điểm nhấn đạt được trong thực hiện phòng, chống WMD đó là công tác nâng cao năng lực cho lực lượng chuyên môn. Đã tổ chức tập huấn về nhận diện xử lý hàng hóa liên quan đến hóa chất, sinh học, phóng xạ, hạt nhân và chất nổ cho các đơn vị đầu mối miền Trung, miền Bắc. Mở khóa học phát hiện, điều tra, phân tích và ngăn chặn hoạt động tài trợ phổ biến WMD cho hơn 70 đại biểu.

Công tác hợp tác quốc tế cũng được chú trọng, Cơ quan đầu mối quốc gia-Bộ Quốc phòng đã chỉ đạo Cơ quan thường trực 81-Binh chủng Hóa học tăng cường các hoạt động hợp tác quốc tế, trong đó xác định trọng tâm ưu tiên là tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý và nâng cao hiệu quả thực thi nghĩa vụ phòng, chống phổ biến WMD theo các điều ước quốc tế, chuẩn mực quốc tế. Điển hình là hợp tác với Chương trình Kiểm soát xuất khẩu và An ninh biên giới (EXBS)/Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, Chương trình Kiểm soát xuất khẩu hàng hóa lưỡng dụng của Liên minh châu Âu (EU P2P), Văn phòng Liên hợp quốc về Giải trừ quân bị (UNODA)... Tổ chức nhiều cuộc tập huấn, hội thảo tại Việt Nam, qua đó từng bước hoàn thiện các cơ chế trao đổi, chia sẻ thông tin; tranh thủ nguồn lực quốc tế; hoàn thiện khung pháp luật toàn diện và thực thi hiệu quả trong lĩnh vực phòng, chống phổ biến WMD. Bộ Công an đã phối hợp với các đơn vị trong và ngoài ngành tham gia 3 dự án của Interpol liên quan đến WMD, đó là: Dự án Geiger về chống khủng bố sử dụng vật liệu phóng xạ, hạt nhân khu vực Đông Nam Á; dự án Watchmaker về phòng, chống tội phạm khủng bố sử dụng các chất hóa học và vật liệu nổ, thiết bị nổ tự chế khu vực Đông Nam Á; dự án Pandora về nâng cao năng lực phòng, chống khủng bố sinh học sử dụng các trang web ngầm khu vực Đông Nam Á.

Các loại WMD đặc biệt nguy hiểm với tính mạng con người trên diện rộng, để lại hậu quả, di chứng lâu dài, trong đó vũ khí hạt nhân có sự hủy diệt rất lớn nhất, sức công phá có thể lên tới hàng chục triệu tấn thuốc nổ, có khả năng hủy hoại cả một thành phố trong chớp mắt. Vũ khí phóng xạ không hủy diệt lớn ngay lập tức nhưng vật liệu phóng xạ được phát tán sẽ gây nguy hiểm đặc biệt nghiêm trọng đến sức khỏe, tính mạng của con người, động vật và phá hủy môi trường sống lâu dài. Vũ khí sinh học và hóa học là một trong những mối đe dọa lớn nhất cho an ninh quốc gia vì chúng dễ vận chuyển, dễ chế tạo, giá thành rẻ, khả năng phát tán của chúng lại rất khó kiểm soát vì đặc tính gây bệnh hay truyền bệnh của các vi sinh vật như vi trùng, vi khuẩn, độc tố do vi sinh vật gây ra; hoặc các chất độc hóa học (thường là chất độc quân sự) gây nguy hại trực tiếp cho con người, động vật và môi trường.

Để đối phó với các nguy cơ hiện hữu do WMD có thể gây ra, đối sánh với kết quả thực hiện Nghị định 81, nhận thấy còn một số hạn chế: Công tác thông tin, tuyên truyền phòng, chống phổ biến WMD có mặt chưa đáp ứng được yêu cầu, nội dung đơn điệu, khô cứng, chưa thu hút thị hiếu của các tầng lớp nhân dân. Thực tế cho thấy, hiện tượng buôn bán, vận chuyển, tàng trữ các tiền chất, hóa chất phục vụ điều chế, sản xuất chưa bị phát hiện, xử lý vì chưa có quy định pháp luật đầy đủ. Bên cạnh đó, Nhà nước, Chính phủ cũng chưa xây dựng văn bản của cấp có thẩm quyền xác lập, quy định trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân trong kiểm soát hàng hóa, vật liệu có nguy cơ được sử dụng vào mục đích phổ biến WMD. Việc trao đổi, cung cấp thông tin, phối hợp của các lực lượng chức năng thuộc bộ, ngành, địa phương trong phòng, chống phổ biến, tài trợ, phổ biến WMD còn chưa chặt chẽ, nhất là trong xử lý các tình huống có hàng hóa, các tác nhân cần kiểm soát.

Bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới đòi hỏi phải phát triển về tư duy một cách sâu sắc hơn. Đó không chỉ là những biện pháp bảo vệ biên giới lãnh thổ, vùng biển, vùng trời, bảo vệ chế độ, nền văn hóa mà còn bảo vệ nền kinh tế, tính mạng, tài sản của nhân dân. Các giải pháp phòng, chống phổ biến WMD mà các bộ, ngành, địa phương và các cơ quan chức năng đang tiến hành là ngăn chặn các nguy cơ phát sinh trong hòa bình, trong sản xuất kinh tế, trong hoạt động thương mại và vô vàn hoạt động hợp tác khác. Đặc điểm của những hoạt động phổ biến WMD là vô cùng kín kẽ, ẩn giấu dưới nhiều thủ đoạn tinh vi, thậm chí được bao bọc, che chở bởi uy quyền của tổ chức quốc tế nên đòi hỏi phải có con mắt tinh tường, cảnh giác và rộng khắp của nhân dân.

Để bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, để phòng, chống phổ biến WMD, vấn đề tiên quyết là Cơ quan thường trực 81 cần làm tốt công tác tham mưu với Thủ trưởng Bộ Quốc phòng đề xuất Chính phủ chỉ đạo, khắc phục những vấn đề bất cập, vướng mắc. Hoàn thiện cơ chế phối hợp, trao đổi thông tin giữa các bộ, ngành, địa phương; xây dựng, thực thi các biện pháp xử lý vi phạm hành chính về tài trợ phổ biến WMD; xác định và quản lý hàng hóa lưỡng dụng; bảo đảm nguồn kinh phí, chế độ chính sách, trang thiết bị của lực lượng chuyên môn. Không ngừng nâng cao năng lực cho các lực lượng phòng, chống phổ biến WMD của các địa phương và Cơ quan thường trực 81, nâng cao hiệu quả công tác tham mưu, đề xuất dự báo tình hình bảo đảm sẵn sàng ứng phó kịp thời mọi tình huống, không để bị động, bất ngờ; đẩy mạnh, mở rộng các hoạt động hợp tác quốc tế nhằm hoàn thiện các cơ chế trao đổi, chia sẻ thông tin; tranh thủ nguồn lực quốc tế; hoàn thiện khung pháp lý toàn diện và thực thi hiệu quả trong lĩnh vực phòng, chống phổ biến WMD.

Thiếu tướng HÀ VĂN CỬ, Tư lệnh Binh chủng Hóa học

Phó trưởng thường trực Cơ quan đầu mối quốc gia Việt Nam về phòng, chống phổ biến WMD, Trưởng Cơ quan thường trực của Cơ quan đầu mối quốc gia (Cơ quan thường trực 81)