Theo Từ điển tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ học, 2021), “đò” (tr.412) là phương tiện vận tải chuyên chở khách trên những tuyến sông, kênh. “Qua đò” nghĩa là đã sang đến bờ bên kia. “Khinh” (tr.633) là coi thường, cho là không có giá trị. “Sóng” (tr.1092) là hiện tượng mặt nước dao động, dâng lên hạ xuống do gió. Vậy “khinh sóng” chỉ thái độ coi thường những con sóng vốn đã gây khó khăn trong quá trình vượt sông. Ẩn dụ của thành ngữ rất rõ: Khi đã an toàn sang bờ, người ta quên ngay những vất vả vừa trải qua, thậm chí chê bai, coi nhẹ trở lực đã từng làm mình khốn đốn.
    |
 |
Qua đò khinh sóng nhằm phê phán thói quen của một số người, sau khi đạt được chút thành công dễ rơi vào tâm lý tự mãn, thiếu khiêm tốn... Ảnh minh họa
|
Ở tầng nghĩa sâu hơn, câu thành ngữ là lời nhắc nhở: Sau khi vượt qua thử thách, có người không còn nhớ đến sự giúp đỡ, điều kiện thuận lợi từ bên ngoài đã góp phần vào thành công của họ. Họ cho rằng tất cả đều do năng lực bản thân, từ đó nảy sinh thái độ tự mãn, coi thường người khác và phủ nhận gian nan đã từng đối diện. Bài học rút ra rất rõ: Lòng biết ơn, sự khiêm tốn, trân trọng những gì đã qua là phẩm chất cần được mỗi người vun đắp. Ngược lại, sự vô ơn, kiêu ngạo sẽ khiến họ dần đánh mất sự tôn trọng và yêu mến của tập thể, cộng đồng.
Thành ngữ “Qua đò khinh sóng” vì thế là lời cảnh tỉnh giàu ý nghĩa. Nó nhắc nhở mỗi người, trên hành trình cuộc sống, phải biết ghi nhớ khó khăn đã trải qua, trân trọng sự hỗ trợ từ người khác và giữ thái độ khiêm nhường trong mọi hoàn cảnh. Chỉ như vậy, con người mới sống một cuộc đời ý nghĩa, xứng đáng với sự tôn trọng và yêu thương của đồng chí, đồng đội và cộng đồng.
VĂN TUẤN