Nhận thức con người là nhân tố quyết định sự nghiệp cách mạng nên ngay từ khi ra đời, Đảng ta đã tìm mọi biện pháp để chăm lo cho con người. Đại hội lần thứ XIII của Đảng chắc chắn sẽ thảo luận sâu sắc về vấn đề này nhằm xây dựng con người Việt Nam đủ năng lực và sự khát khao xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh.
Sau khi giành được chính quyền, thành lập nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam châu Á, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước thể hiện rõ chiến lược xây dựng con người Việt Nam thời đại mới. Đó là con người Việt Nam biết từ bỏ thân phận nô lệ của phong kiến, thực dân, tự tin, tự chủ đứng lên xây dựng đất nước, xây dựng đời sống xã hội với tư cách là chủ nhân của đất nước. Ngày nay, chúng ta nói điều này có vẻ như là lẽ tất yếu, tự nhiên phải thế! Tuy nhiên, nhìn lại thực tế lịch sử năm 1945, dân ta với hơn 90% mù chữ, với vài triệu người chết đói thì tự tin vào vận mệnh của mình, vận mệnh của dân tộc không phải chuyện dễ dàng.
Đảng đã kiên trì vận động, tuyên truyền và có những giải pháp quyết liệt và rất nhân văn. Đó là diệt giặc đói, diệt giặc dốt như diệt giặc ngoại xâm. Phong trào toàn dân diệt giặc dốt, học ở mọi nơi, mọi lúc, mọi cách đã làm cho hàng triệu người biết đọc, biết viết, khai mở nhận thức toàn dân trong điều kiện những năm 40 của thế kỷ trước là một điều thần kỳ. Chiến lược về con người như vậy không phải ở nơi nào trên trái đất này cũng có. Nếu thực dân, phong kiến bần cùng hóa người dân, kìm hãm trong dốt nát, tăm tối để dễ bề cai trị, thì Đảng ta lại tìm mọi nguồn lực, điều kiện để nâng cao dân trí. Các trường học bổ túc văn hóa, các trường phổ thông sớm được thành lập dù trong thiếu thốn, khó khăn về vật chất và nhân lực, đã góp phần đào tạo con người Việt Nam mới đáp ứng yêu cầu của cách mạng.
Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để có người tiếp thu tri thức xây dựng nhà nước công nông? Và ngay sau khi có hòa bình ở miền Bắc lại có thể bắt tay xây dựng CNXH ở miền Bắc và chi viện đắc lực cho chiến trường miền Nam? Con người nào có khả năng tiếp nhận và làm chủ vũ khí, khí tài hiện đại của Liên Xô và các nước XHCN giúp ta thắng Mỹ? Đội ngũ những người làm dầu khí Việt Nam đã được Đảng và Bác Hồ quan tâm xây dựng, đào tạo ở nước ngoài ngay từ những năm 50 của thế kỷ trước. Tầm nhìn chiến lược về con người đã biến những điều tưởng không thể thành có thể. Nhìn nhận như vậy mới thấy hết chiến lược xây dựng con người Việt Nam của Đảng ta. Có thể nói, chiến lược xây dựng con người của Đảng được quan tâm từ cái ăn, cái mặc đến tư tưởng, đạo đức, lối sống của mọi người. Phong trào xây dựng đời sống mới cũng chính là việc xây dựng con người.
Việc chúng ta đạt thành tựu to lớn trong xóa đói, giảm nghèo cũng chính là từ chiến lược xây dựng con người của Đảng ta. Chăm lo cho con người, như Bác mong ước, đó là: “Ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”. Ước mơ đó nay đã thành hiện thực. Kể từ khi Tuyên ngôn Độc lập, với những dòng đầu tiên khẳng định “con người có quyền sống và mưu cầu hạnh phúc”, có thể nói không có kỳ đại hội nào của Đảng mà việc xây dựng con người không được đặt lên hàng đầu trong các nhiệm vụ trọng tâm của Đảng. Và ngày nay, người Việt Nam có thể tự tin tham gia mọi mặt của đời sống quốc tế, từ chính trị, kinh tế, ngoại giao đến văn hóa-xã hội với tư cách là thành viên đáng tin cậy của cộng đồng quốc tế. Hình ảnh các sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc đẹp với nhiều ý nghĩa không chỉ ở ngôn từ!
Tuy vậy, vấn đề con người vẫn là vấn đề nhức nhối ngay cả khi đất nước đã vượt qua đói nghèo, đã có vị thế ngày càng cao trên trường quốc tế. Nhiều câu hỏi đặt ra hiện nay làm xã hội phân tâm khi nhận định về con người và xã hội Việt Nam hiện đại. Trong điều kiện mở cửa, hội nhập ngày càng sâu rộng của Việt Nam với khu vực và quốc tế, trước những cơ hội và thách thức lớn chưa từng có trong lịch sử phát triển Việt Nam, con người Việt Nam cần phát huy phẩm chất vốn có nào của mình, bổ sung những phẩm chất mới nào đặng đáp ứng yêu cầu của thời đại mới, là câu hỏi lớn trong phát triển bền vững của đất nước.
Đứng trước những “cơ hội và thử thách chưa từng có trong lịch sử phát triển Việt Nam” (chúng tôi nhận định và không phân tích trong phạm vi bài viết này) vậy mà con người Việt Nam, xã hội Việt Nam hiện đang còn những hạn chế có tính lịch sử, đồng thời “bổ sung” những “khuyết tật” do tiếp thu không chọn lọc cái “ngoại sinh” trong thời mở cửa hội nhập! Tình hình nghiêm trọng đến mức cần báo động! Những người tiên phong của xã hội là cán bộ, đảng viên mà còn có “bộ phận không nhỏ” suy thoái về đạo đức, lối sống, tha hóa, biến chất! Tầng lớp tinh hoa của xã hội là giới trí thức ngày càng bị “pha loãng” bởi thói háo danh, và sự bổ sung bất đắc dĩ của không ít người có “bằng giả” hoặc “bằng thật, học giả”, làm cho trí thức mất đi vị trí và sự kính trọng cần có trong xã hội. Nhiều người bình thường cũng bị thói phô trương, hình thức, hám danh lợi tập nhiễm mà làm những điều trước đây ít thấy trong xã hội. Hiện tượng con giết cha, vợ giết chồng, giết bạn bè, người thân... nghiện hút, mại dâm và các tệ nạn xã hội khác không giảm mà có chiều hướng tăng cả về lượng, cả về quy mô và mức độ tàn bạo.
Đứng trước tình hình như vậy, Đảng ta đã có nhiều văn bản, nghị quyết nhấn mạnh sự cần thiết phải xây dựng con người như là một trong những yêu cầu quan trọng nhất, trọng tâm nhất trong xây dựng văn hóa Việt Nam thời hiện đại. Văn kiện Đại hội lần thứ XII của Đảng cũng đặt vấn đề xây dựng con người lên hàng đầu. Chúng tôi tin rằng, Đại hội lần thứ XIII của Đảng cũng sẽ đặt vấn đề con người lên hàng đầu, bởi lẽ đơn giản như chân lý: Con người quyết định tất cả!
TS NGUYỄN VIẾT CHỨC