Mua rau tặng thêm rau thơm, gia vị
Đây có lẽ là điều đặc biệt dễ nhận biết nhất khi đi chợ ở miền Tây. Ở các sạp hàng rau, cho dù khách hàng mua bất kể loại rau, củ, quả nào, số lượng nhiều hay ít thì chủ sạp sau khi cân đong, báo giá tiền sẽ tặng thêm một vài loại rau thơm, gia vị. Người bán kỹ lưỡng còn có thể căn cứ vào từng loại rau, củ mà người mua chọn để thêm rau gia vị cho phù hợp. Ví như nếu mua bí đỏ, khoai mỡ, đồ nấu canh chua thì sẽ được cho thêm hành, ngò gai (mùi tàu), rau ngổ; nếu là khoai tây, cà rốt, su hào... thì có hành, ngò gai; nếu là đậu cô ve, đậu que, cà chua... thì sẽ là hành, ngò rí (mùi)... Ở đây, người mua có thể “thương lượng” để xin thêm vài trái ớt tươi hoặc đổi loại rau gia vị mà mình cần. Tùy vào từng thời điểm và giá thành của rau gia vị mà chủ cửa hàng có thể cho nhiều hoặc ít, chứ hiếm khi họ bán mà không cho thêm. Nếu trong trường hợp không có rau gia vị để cho thì người bán sẽ “bù” thêm bằng chính mặt hàng khách mua (mua cà chua thì phụ thêm cà chua, tỉ dụ vậy).
Vợ chồng ông bà Năm có thâm niên bán hàng rau tại chợ An Thới (Cần Thơ) đã mấy chục năm nay. Bà Năm nói: “Cho thêm “đồ nêm” là thói quen truyền thống, một nét văn hóa đẹp trong giao thương buôn bán, đã ăn sâu trong ý nghĩ và hành động của chúng tôi rồi. Dù người ta mua chỉ 2.000 đồng giá đỗ cũng phải cho họ hành, ngò đầy đủ. Có thể gọi đó là... nghệ thuật bán hàng của người miền Tây đấy!”.
Ở các chợ miền Tây, có người bán tổng hợp các loại rau, có người lại chỉ bán các loại bông như: Điên điển, so đũa, tỏi, hẹ, bông súng...; có người chuyên bán rau sống như xà lách, các loại rau thơm, bắp chuối, rau muống bào...; người thì lại chuyên mặt hàng củ... Dù là mặt hàng nào thì họ cũng bán và cho kèm thêm rau gia vị. Cái hay nằm ở chỗ, nếu mua cùng một cửa hàng rau mà chọn 3, 4 loại khác nhau thì số rau gia vị cũng được cho tăng lên.
Dừa là gia vị quen thuộc
Dừa là trái cây đóng vai trò quan trọng trong chế biến thức ăn, là gia vị chủ đạo trong nhiều món ăn ngon của người miền Tây. Căn cứ trên sản vật địa phương, tính cách cũng như sự thích nghi với môi trường trong quá trình khai mở vùng đất này mà khẩu vị của người dân nơi đây có phần khác biệt. Hầu như tỉnh nào ở miền Tây cũng trồng dừa, nhiều là Bến Tre. Chính vì thế mà hầu hết các món ăn đều được chế biến, biến tấu và nấu chung với các nguyên liệu từ dừa, như: Nước dừa, nước cốt dừa, cơm dừa...
Nói về ẩm thực, các món liên quan đến dừa khá đa dạng, phong phú cách chế biến từ món mặn đến món ngọt, đồ kho/rim, canh, chè, bánh... Những món nổi tiếng có thể kể đến như: Cơm dừa, thịt kho hột vịt nước dừa, bánh canh cá lóc... Ngoài ra còn có nhiều loại bánh ăn chung với nước cốt dừa như: Bánh bò, bánh lá mít, bánh đúc lá dứa, bánh chuối bọc nếp nướng, bánh tằm bì... Ở đây có khi cả ngày người dân đều có thể ăn, uống những món có dừa. Ví như bữa sáng là tô bánh canh cá lóc, bữa trưa mâm cơm có món canh khổ qua (mướp đắng) hầm nước dừa xiêm, thịt kho cơm dừa kèm nước dừa; xế chiều làm vài cái bánh bò, bữa tối cả nhà thủng thẳng đi ăn bánh xèo... Tất cả các món kể trên đều có sự hiện diện của dừa trong đó.
    |
 |
| Cơm dừa-một trong những đặc sản nổi tiếng ở miền Tây. |
Trải nghiệm món ngon từ dừa, ta nên thử món cơm dừa. Tuy nhiên, món ăn này không bán đại trà vì khâu chế biến khá công phu. Vì thế, món cơm dừa thường chỉ có ở những nhà hàng lớn, nếu đi tour muốn ăn thì khách phải đặt trước mới có. Phổ biến và bình dân thì có nhiều món, chẳng hạn như: Món bánh canh cá lóc nấu nước cốt dừa; món bánh tằm bì... Để đánh giá món ăn có ngon hay không, người ta sẽ xem phần chất lượng nước cốt dừa ngọt, thơm, béo ra sao. Những người lần đầu thưởng thức món ăn này sẽ có chút ngạc nhiên vì lạ, có nước cốt dừa ngọt, lại kèm cả nước mắm tỏi ớt. Sự hòa quyện các nguyên liệu mang đến cảm giác khá thú vị và đáng nhớ.
Một món “thương hiệu” miền Tây khác là bánh xèo, cũng được chế biến theo phong cách rất riêng. Người ta thường hay cho một ít nước cốt dừa vào bột để bánh thêm vị ngọt và độ béo. Người làm bánh phải tính toán hòa trộn các gia vị như: Bột nghệ, muối, đường, bột ngọt, trứng gà... nhất là nước cốt dừa sao cho vừa đủ để vị bánh khi thành phẩm vừa miệng lại dễ tróc, dễ lấy.
Cà phê bình dân, thoải mái nghỉ ngơi
Ở miền Tây, cà phê được coi là một thức uống... giải khát. Thứ đồ uống này có giá khá bình dân, trong khoảng 8.000-15.000 đồng/ly. Người miền Tây ít gọi cà phê pha phin và chờ đợi dẫu có nhiều thời gian. Cách uống đơn giản là gọi pha sẵn, cà phê hơi ngọt và kèm khá nhiều đá lạnh.
Có lẽ do sự khác biệt của dải khí hậu và lịch sử vùng miền, thói quen uống cà phê của người dân Việt Nam ở 3 miền khá khác nhau. Người Hà Nội thì thường thưởng thức cà phê đậm đặc, chậm rãi và thường dùng cà phê phin. Người Huế cũng có cách uống tương tự Hà Nội, nhưng khác là họ lại thích uống cà phê vào buổi sáng. Còn ở miền Tây thì người ta có thể dùng loại đồ uống này bất kỳ thời điểm nào trong ngày.
Chị Thy Thơ, chủ một quán cà phê ở TP Long Xuyên (An Giang) chia sẻ: Người miền Tây thích thưởng thức cà phê thiên về hương hơn là vị, uống như một thứ nước giải khát nên không yêu cầu cà phê cao cấp hay nguyên chất. Căn cứ theo khẩu vị thì cà phê ở đây được pha ngọt, loãng (nhiều đá và ít cà phê), đến trẻ nhỏ cũng uống được.
Uống cà phê ở miền Tây, bạn được phục vụ trà đá miễn phí-đây không phải điều gì mới, vì phần đa các quán cà phê ở cả 3 miền đều có. Nhưng điều khác biệt chính là, dù bàn khách 1 người hay bàn 5, 7 người cũng đều nhận được một ấm trà như nhau. Hết đá, hết trà thì gọi thêm, sẽ được chủ quán đổi ly đá mới, thay ấm trà khác. Khách hàng có thể ngồi ở quán cả buổi, thậm chí cả ngày nếu muốn, gọi thêm nhiều trà và ly đá, nhưng khi thanh toán chỉ phải trả tiền một ly cà phê có giá cao nhất là 15.000 đồng.
Rất nhiều quán cà phê ngoài không gian đặt bàn, ghế ngồi thông thường, sẽ thiết kế thêm một khoảng không gian để mắc võng phục vụ nhu cầu nghỉ ngơi của khách. Tìm đến cà phê võng thường là khách đường xa, người lao động tự do (xe ôm, bán vé số, thợ xây dựng...). Mọi người có thể tới đây vừa uống nước vừa tranh thủ chợp mắt. Việc ngủ ở quán cà phê là một điều hết sức bình thường ở miền Tây.
Phải nói rằng, người miền Tây đáng mến ở tính cách vô cùng thân thiện, lối sống phóng khoáng và hào hiệp. Không quan tâm bạn là ai, đến từ đâu, họ có thể trả lời tất cả những gì bạn thắc mắc, sẵn sàng “bỏ quên” việc cá nhân để dẫn bạn đến nơi cần đến nếu bạn bị lạc đường. Và nếu lỡ ghé thăm một gia đình miền Tây vào đúng bữa cơm thì cũng đừng ngần ngại mà ngồi xuống cùng họ. Gia chủ sẽ sẵn sàng chiêu đãi bạn những món ngon nhất mà họ có, dù hoàn cảnh sống có khó khăn đến đâu.
Những điều đặc biệt kể trên chỉ là một vài lát cắt nhỏ mà chúng tôi muốn kể về miền Tây. Hy vọng sẽ có thêm cơ hội để trải nghiệm nhiều hơn về văn hóa, tính cách con người, tập quán, phong cách thú vị của vùng đất này!
Bài và ảnh: MAI ĐÌNH