Lâu nay, xóa sổ các thủ lĩnh của Hamas đã trở thành mục tiêu chiến lược của Israel, nhất là sau khi Hamas mở cuộc đột kích bất ngờ vào phía Nam Israel hồi tháng 10-2023 gây thiệt hại nghiêm trọng về người. Thế nhưng, vụ không kích hôm 9-9 ngay lập tức gây chấn động ngoại giao toàn cầu, không chỉ vì mức độ táo bạo mà còn bởi nó vượt ra khỏi những khuôn phép thông thường, có thể gây phản ứng dây chuyền làm bùng nổ những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng.
    |
 |
| Một tòa nhà bị hư hại sau cuộc tấn công của Israel vào Doha (Qatar) ngày 9-9. Ảnh: REUTERS |
Sau thời gian dài bế tắc, nỗ lực tìm giải pháp cho xung đột Israel-Hamas đang vào thời điểm bước ngoặt. Để thúc đẩy thỏa thuận ngừng bắn và trao đổi con tin giữa Israel và Hamas theo đề xuất mới của Mỹ, các lãnh đạo của Hamas đã tụ họp tới Doha bàn thảo để đưa ra phản hồi. Thế nhưng, chỉ vài giờ trước khi cuộc họp diễn ra vào tối 9-9, máy bay của Israel đã oanh tạc địa điểm tụ họp khiến 5 thành viên Hamas và một nhân viên an ninh Qatar thiệt mạng.
Từ cổ xưa, đã tồn tại nguyên tắc ngoại giao “Lưỡng quốc giao chiến, bất trảm sứ giả”. Thế nhưng, mục tiêu hàng đầu mà Israel nhắm tới trong cuộc không kích vào Doha lại là Khalil al-Hayya, lãnh đạo Hamas ở Gaza kiêm trưởng đoàn đàm phán ngừng bắn tại Doha. Ai cũng hiểu để có thể chấm dứt xung đột và giải cứu những con tin Israel còn đang bị Hamas giam giữ, đàm phán là điều tất yếu. Việc Israel sẵn sàng sát hại các nhà đàm phán Hamas đã làm lộ rõ rằng, mục tiêu chính của Tel Aviv không phải là đàm phán hòa bình mà là giành chiến thắng khi đối thủ “bị hủy diệt hoàn toàn và đầu hàng vô điều kiện”.
Với Qatar, đòn không kích của Israel là một cú sốc. Lâu nay, quốc gia vùng Vịnh nhỏ bé này được xem là “vùng đệm ngoại giao” của Trung Đông. Dù không có quan hệ ngoại giao chính thức với Israel nhưng Qatar rất nỗ lực trong vai trò trung gian hòa giải xung đột Israel-Hamas. Qatar thường xuyên mời các phái đoàn đến Doha để đàm phán với Hamas và điều này được Israel chấp nhận. Ngay Mỹ cũng yêu cầu Qatar tiếp đón phái đoàn Hamas như một phần trong nỗ lực hòa giải của Washington. Tổng thống Mỹ Donald Trump từng ca ngợi: “Chính quyền Doha đã dũng cảm chấp nhận rủi ro để môi giới cho hòa bình”.
Giờ đây, cảm giác sốc và bị phản bội đang bao trùm thủ đô Doha. Cơ chế miễn nhiễm trước nguy cơ bị tấn công và được bảo đảm về an ninh vì vai trò hòa giải của Qatar đã bị vô hiệu hóa. Với Qatar, hành động của Israel là “khủng bố nhà nước”, là âm mưu phá hoại hòa bình. Những ngôn từ phát đi từ Doha đầy mạnh mẽ, gay gắt và phẫn nộ, khác hẳn phong thái bình tĩnh thường thấy trong gần hai năm rưỡi kiên trì theo đuổi nỗ lực chấm dứt cuộc chiến ở dải Gaza. Qatar đã tuyên bố tạm dừng các nỗ lực hòa giải để đáp trả cuộc tấn công của Israel, khẳng định nước này khó có thể tiếp tục vai trò làm trung gian của mình trong hoàn cảnh hiện tại. Điều này sẽ làm giảm đáng kể triển vọng ngừng bắn ở Gaza và việc trả tự do cho các con tin Israel.
Trong bối cảnh nhiều nước Trung Đông cũng đang cố tìm giải pháp chính trị để kết thúc xung đột ở dải Gaza, giải cứu con tin và giúp người Palestine xây dựng lại cuộc sống, hòa nhập với khu vực, quan điểm giành chiến thắng bằng bất cứ giá nào của Israel đã khép lại cơ hội sẽ có các cuộc hòa đàm mới. Khó có quốc gia nào trong khu vực sẵn sàng chấp nhận mạo hiểm với vai trò trung gian hòa giải đầy rủi ro như vậy.
Việc Israel bất chấp thông lệ và quy tắc quốc tế không kích vào một quốc gia có chủ quyền như Qatar, xung đột giữa Israel và Hamas sẽ không chỉ còn bó hẹp tại dải Gaza mà có thể lan ra toàn khu vực. Nếu cứ theo logic của Israel, nhiều nước trong khu vực đang có tiếp xúc với Hamas nhằm tìm giải pháp chấm dứt xung đột như Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, bất cứ lúc nào cũng có thể trở thành mục tiêu không kích của Israel. Hệ quả là những cuộc đụng độ mới sẽ bùng phát, đẩy Trung Đông vào thảm họa.
Trước mắt, Qatar cảnh báo các nước trong khu vực cần phải có một “phản ứng tập thể” với hành động của Israel. Như vậy, tiến trình bình thường hóa quan hệ của Israel với các nước Arab vốn diễn ra tích cực trong mấy năm qua sẽ bị đình trệ. Ngay cả nước đã bình thường hóa quan hệ với Israel là Các tiểu vương quốc Arab thống nhất hay đang trong quá trình thảo luận như Saudi Arabia cũng lên án hành động của Tel Aviv.
Vụ tấn công của Israel còn làm lộ rõ uy tín suy yếu của Mỹ với tư cách là nhà bảo trợ hòa bình cho các đồng minh ở vùng Vịnh. Mới vài tháng trước, Qatar còn trải thảm đỏ long trọng tiếp đón ông Donald Trump, sẵn sàng ký kết những thỏa thuận trị giá hàng tỷ USD, thậm chí tặng ông chủ Nhà Trắng một chiếc chuyên cơ tổng thống để đổi lại sự ngầm hiểu về cam kết an ninh của Mỹ. Hóa ra tất cả chỉ là lời hứa. Các quốc gia vùng Vịnh bắt đầu nghi ngờ khả năng hoặc thiện chí kiềm chế Israel của Mỹ và liệu việc cho phép quân đội Mỹ đồn trú có thực sự bảo đảm sự bảo vệ của Mỹ đối với các cuộc tấn công từ bên ngoài vào vùng Vịnh hay không. Khu vực này sẽ cần một kiến trúc an ninh mới, thay vì tiếp tục dựa vào một đối tác thậm chí còn không bảo vệ được chính đồng minh của mình.
TƯỜNG LINH