"Đừng gọi tôi là Đại tướng"
Cũng như cán bộ, chiến sĩ toàn quân, đồng chí Phùng Quang Thanh luôn ngưỡng mộ, học tập và làm theo tấm gương Đại tướng Võ Nguyên Giáp-Người Anh Cả của Quân đội nhân dân Việt Nam. Lần đầu ông được gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp là ngay sau Chiến dịch Đường 9-Nam Lào năm 1971. Đơn vị ông rút ra Quảng Bình để củng cố lực lượng. Tại đây, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đến thăm Sư đoàn 320. Cử chỉ ân cần, gần gũi, cách trò chuyện thân tình, cởi mở giữa vị Tổng Tư lệnh với cán bộ, chiến sĩ dưới quyền đã thấm sâu vào tâm hồn người Anh hùng trẻ tuổi Phùng Quang Thanh. Sau này, trên cương vị Tư lệnh Quân khu 1, Tổng Tham mưu trưởng và đặc biệt là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, đồng chí Phùng Quang Thanh có nhiều dịp được đến thăm, được Đại tướng Võ Nguyên Giáp tin cậy trao đổi, chỉ dẫn nhiều vấn đề về nghệ thuật chỉ huy và xây dựng quân đội, xây dựng nền quốc phòng toàn dân, bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa...
Tôi từng được chứng kiến, trong nhiều cuộc gặp gỡ tại số nhà 30 phố Hoàng Diệu (Hà Nội), Đại tướng Võ Nguyên Giáp dồn tâm huyết để trao đổi với Bộ trưởng Phùng Quang Thanh những vấn đề quân cơ, quốc sự. Một ngày tháng 8-2010, sau khi chúc mừng sinh nhật Đại tướng Võ Nguyên Giáp (lúc này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đang điều trị tại Khoa A11, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108), ra đến phòng khách của Khoa A11, Bộ trưởng Phùng Quang Thanh bất ngờ vẫy tôi lại gần, yêu cầu: “Ông thử nói tôi nghe, ông viết tin như thế nào về cuộc gặp hôm nay?” (Bộ trưởng Phùng Quang Thanh thường xưng hô thân mật với cánh phóng viên tháp tùng như thế). Bất ngờ, thoáng lúng túng, tôi báo cáo: “Báo cáo thủ trưởng, tôi dự định rút tít là: Đại tướng Phùng Quang Thanh chúc mừng sinh nhật Đại tướng Võ Nguyên Giáp...”. Bộ trưởng ra dấu cho tôi ngừng lại và nói: “Trên tiêu đề, đừng gọi tôi là Đại tướng. Từ trước đến nay, khi nhắc đến từ Đại tướng mà đứng độc lập, nhân dân ta dùng để tôn vinh Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Cho nên, ông đặt tiêu đề như vậy, đẩy tôi đứng ngang hàng với Đại tướng-Tổng Tư lệnh thì không hợp, không khiêm tốn”. Sau khi nghe tôi trình bày “cái khó của tin lễ tân là phải đúng, đủ chức danh”, đồng chí Phùng Quang Thanh dặn: “Có thể lấy tiêu đề là: Bộ trưởng Phùng Quang Thanh thăm, chúc mừng sinh nhật Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Trong bài thì đề đầy đủ cấp bậc, chức vụ của tôi nhưng trên tiêu đề thì rút như thế. Ông về báo cáo với anh Nguyên (Tổng biên tập Lê Phúc Nguyên) là từ nay thống nhất cách viết như thế nhé!”.
Bài báo bị “gác” 10 năm
Năm 2009, tôi được giao nhiệm vụ tổ chức trang "Tiếp lửa truyền thống" trên Báo Quân đội nhân dân hằng ngày. Nhiệm vụ đó tạo điều kiện cho tôi có nhiều cuộc hành quân về nguồn, thăm lại chiến trường xưa cùng các cựu chiến binh (CCB). Một lần, tôi cùng các CCB Tiểu đoàn K3 Tam Đảo trèo lên đỉnh Điểm cao 689 ở Khe Sanh (Hướng Hóa, Quảng Trị), nửa đêm đốt lá rừng “hát cho đồng đội tôi nghe”. Trong cái đêm huyền diệu đó, một CCB quê ở Vĩnh Phúc kể cho tôi nghe về tấm gương chiến đấu, hy sinh của liệt sĩ Phùng Quang Sức thời chống Pháp.
Câu chuyện rất hay, rất xúc động. Sau lần đó, tôi tìm về xã Thạch Đà thuộc huyện Mê Linh (Hà Nội), đi tìm nhân chứng để viết về tấm gương liệt sĩ Phùng Quang Sức. Từ trung tâm Hà Nội chạy xe máy lên Thạch Đà mất khoảng hơn một giờ đồng hồ, nhưng tìm nhân chứng thì rất khó. Nhờ sự giúp đỡ của các CCB, sau 3 lần đi “mở rộng tìm kiếm”, chúng tôi mới gặp được cụ Nguyễn Văn Bưu, đảng viên hoạt động cùng thời với liệt sĩ Phùng Quang Sức. Cụ Bưu năm đó cũng đã gần 90 tuổi, rất may cụ còn minh mẫn. Cụ kể: "Phùng Quang Sức là Bí thư chi bộ, Chủ tịch Ủy ban Hành chính-Kháng chiến xã Thống Nhất (gồm xã Thạch Đà và Tam Đồng ngày nay). Năm 1951, xã nhà là vùng tạm chiếm của Pháp, nhưng Phùng Quang Sức vẫn bám đất, bám dân hoạt động. Ban ngày, anh trốn trong chùa hoặc gia đình cơ sở cách mạng, ban đêm thì đi từng nhà vận động nhân dân tham gia du kích, ủng hộ kháng chiến. Một lần, do có chỉ điểm, quân Pháp vây bắt anh trong một ngôi chùa. Để nhà chùa không bị tàn phá, anh chạy ra cánh đồng Cư An thì bị bắt và đưa về đồn Mai Khê tra tấn dã man. Giặc dùng đủ mọi cực hình tàn khốc, muốn anh khai ra các gia đình ủng hộ kháng chiến nhưng chúng không nhận được ở anh nửa lời. Nhân dân quanh đồn Mai Khê thương anh, nhưng đồn bốt kiên cố, không có cách nào giải thoát. Giặc tra tấn anh đến chết rồi chôn trong một hố chôn tập thể cùng nhiều cán bộ, đảng viên, du kích khác của ta".
Khi kể xong chuyện, chừng như chưa hết ngậm ngùi, cụ Bưu bảo tôi: “Anh Sức sống trung thành, chết vẻ vang, giờ anh Phùng Quang Thanh được như thế, chắc anh ấy được ngậm cười nơi chín suối”. Đến lúc này, tôi mới biết liệt sĩ Phùng Quang Sức là thân phụ của Bộ trưởng Phùng Quang Thanh. Câu chuyện bỗng nhiên... rắc rối. Vì theo nguyên tắc, tôi phải báo cáo rõ chuyện này với chỉ huy phòng và Ban biên tập. Hồi đó, trang "Tiếp lửa truyền thống" được Tổng biên tập Lê Phúc Nguyên rất quan tâm. Khi đọc được báo cáo của tôi trên tòa soạn điện tử, ông cẩn thận gác bài lại và gọi điện xin ý kiến của Bộ trưởng Phùng Quang Thanh. Theo Tổng biên tập thông báo lại, Bộ trưởng đề nghị không đăng vì sẽ có người cho rằng, làm như vậy là “đánh bóng” lý lịch. Thế là bài báo công phu của tôi không đăng được.
Ít lâu sau, sang năm 2010, trong lần họp mặt một số CCB Sư đoàn 390 tại Hà Nội, Bộ trưởng Phùng Quang Thanh đến dự. Được dự cuộc họp mặt lần đó, tôi tranh thủ nêu “thắc mắc” với Bộ trưởng về bài báo chưa được đăng của mình. Ông rất chú ý lắng nghe, rồi bảo: "Tôi cảm ơn, nhưng chuyện đăng báo tấm gương ông cụ nhà tôi vào lúc này là không nên”.
Từ đó, suốt 9 năm, tôi gần như đã quên bản thảo bài báo thì đầu tháng 8-2019, một CCB ở Mê Linh gọi điện cho tôi và nói: “Cụ Bưu đã yếu lắm rồi, cụ hỏi thăm anh và bảo nhà báo về lấy tư liệu kỹ thế mà không thấy gửi biếu tờ báo”. Tôi thấy mình có lỗi với cụ, có lẽ cụ cũng gần trăm tuổi rồi. Tôi bèn gọi điện xin ý kiến thủ trưởng Phùng Quang Thanh, trình bày lý do và xin sửa lại cho cập nhật để đăng bài báo. Đại tướng Phùng Quang Thanh bảo tôi mang bản thảo đến nhà riêng, tự tay ông biên tập, sửa chữa bài, cẩn thận ghi thêm dòng chữ “Đồng ý cho đăng”, ký tên vào bên lề bản thảo rồi đưa lại cho tôi: “Giờ tôi về hưu rồi, ông đăng được là rất quý. Hôm nào báo ra, gửi tôi mấy tờ, tôi sẽ biếu cụ Bưu”.
Tình đồng chí, đồng đội là một tài sản quý giá
Trong suốt 10 năm đồng chí Phùng Quang Thanh làm Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, được tháp tùng ông trong một số chuyến công tác, tôi rất muốn thực hiện một cuộc phỏng vấn với ông về tình đồng đội nhưng hiểu rằng điều đó là chưa nên khi ông còn đương chức. Năm 2017, một năm sau khi ông nghỉ hưu, tôi mới gọi điện trình bày mong muốn ấy. Nghe xong, ông nói: "Hôm nào rảnh ông qua chơi, trò chuyện thì được nhưng đăng báo thì thôi". Tôi phải áp dụng chiến thuật "mưa dầm thấm lâu". Thời gian này, ông phải điều trị bệnh hiểm nghèo, sức khỏe không ổn định, nên mỗi lần đến thăm, cuộc trò chuyện với ông cũng không được dài. Nhưng những câu chuyện ông kể rất giá trị với người làm báo như tôi. Tích hợp lại, năm 2019, nhân dịp kỷ niệm 75 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, ông mới đồng ý cho tôi đăng bài phỏng vấn "Tình đồng đội là một tài sản quý giá". Sau khi báo đăng, đồng chí, đồng đội, bạn bè gọi điện trao đổi với ông rất nhiều điều tâm đắc, khiến ông rất vui. Lúc đó, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân cùng với các nhà báo: Nguyễn Minh Trường, Nguyễn Mạnh Hùng, Trịnh Phú Sơn ở Báo Quân đội nhân dân làm cuốn sách ảnh "Đại tướng Phùng Quang Thanh-Những khoảnh khắc nhớ mãi". Những người làm sách đã đưa bài phỏng vấn của tôi vào cuốn sách nên khi sách in, ông gọi tôi sang tặng một cuốn. Chữ đề tặng của ông rất đẹp. PGS, TS Trần Đình Huỳnh, nguyên Viện trưởng Viện Xây dựng Đảng, khi nhìn thấy nét chữ của ông, nói với tôi: "Nét chữ nết người".
Xem cuốn sách, tôi rất xúc động khi thấy tấm hình ông chụp năm 15 tuổi (1964) với 3 cháu bé là con của người anh con bác ruột tại Yên Bái. Mồ côi cha từ khi còn nhỏ, mẹ đi bước nữa, ông ở với chú ruột, rồi lại lên Yên Bái ở cùng bác ruột. Năm 18 tuổi, khi xung phong đi bộ đội, ông đã phải viết cùng lúc hai lá đơn tình nguyện, một gửi xã đội, một gửi huyện đội thì mới được xét duyệt vì là con liệt sĩ, thuộc diện miễn nghĩa vụ quân sự. Tình yêu thương đồng chí, đồng đội được hình thành và vun đắp trong ông có lẽ xuất phát từ tình cảm thiêng liêng với người cha và tình yêu quê hương, đất nước đã bồi đắp từ thuở ấu thơ. Ông tâm sự, Quân đội ta là quân đội cách mạng, sự khác biệt với các quân đội khác nằm ở tình đồng chí, đồng đội trên cơ sở lòng yêu nước, thương nòi. Người chỉ huy muốn chỉ huy được bộ đội thì phải gương mẫu, lúc nào cũng chí công vô tư, yêu thương cấp dưới thật lòng thì lúc chiến đấu người lính mới sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc. Câu nói của ông: "Tôi cũng như tất cả đồng chí, đồng đội cùng thế hệ, không ai mong muốn đất nước có chiến tranh để mình trở thành anh hùng" chính là biểu ngôn của một thế hệ đã trải qua nhiều thăng trầm, mất mát, trưởng thành cùng dân tộc.
NGUYỄN HỒNG