Lễ hội Minh Thề lời thề chống tham nhũng vặt

Khi về xã Thuận Thiên, huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng-nơi khởi nguồn của lễ hội trên tìm hiểu, chúng tôi cảm nhận ý nghĩa của Lễ hội Minh Thề không chỉ dừng lại là mơ ước về một xã hội tốt đẹp, quan lại không tham nhũng, vơ vét của công mà còn được nhân dân thôn Hòa Liễu thực hiện khá triệt để như nét văn hóa đặc trưng.

Ông Phạm Đăng Khoa (bên trái) và ông Phạm Quang Năm xem lại cuốn “Văn tế cổ làng Hòa Liễu” chép tay vào năm 1904. Trong cuốn này có chép lại Hịch văn Minh Thề. Ảnh: HÀ BÁCH

Lời xưa tích cũ...

Những ngày đầu năm mới, du xuân Lễ hội Minh Thề người ta dễ cảm nhận không khí yên bình, thanh thản. Nơi diễn ra lễ hội ở đền làng Hòa Liễu. Không gian linh thiêng này tọa lạc giữa cánh đồng, cách xa khu dân cư. Khắp các ngả đường kéo đến lễ hội đều được cắm cờ rực rỡ. Hàng cờ đứng ngay ngắn bay phấp phới trong gió xuân như những bàn tay vẫy chào, làm người vãng cảnh lòng thêm lâng lâng rạo rực. Đầu xuân thường thì người ta đi cầu quan (được thăng quan tiến chức), buôn may bán đắt. Nhưng tới đây, người ta tâm đắc về lời thề chống tham nhũng. Những người có tấm lòng trong sáng thì đi hội Minh Thề còn là dịp để rèn thêm ý chí, tiếp nhận sức mạnh tinh thần nơi cửa thánh.

Xã Thuận Thiên vốn là mảnh đất lâu đời của huyện Kiến Thụy. Sau hàng trăm năm biến thiên của lịch sử, mảnh đất này vẫn còn giữ được nét hồn hậu, mộc mạc đặc trưng của vùng Đồng bằng Bắc Bộ. Khi chúng tôi hỏi thăm về Lễ hội Minh Thề ai cũng hồ hởi kể chuyện, xen lẫn cảm xúc tự hào. Người dân rất tin vào sự linh thiêng của vị thánh họ đang thờ phụng là Thái hoàng Thái hậu Vũ Thị Ngọc Toàn, vợ của Thái Thượng hoàng Mạc Đăng Dung. Sinh thời, bà Vũ Thị Ngọc Toàn vận động 35 vị hoàng thân quốc thích triều Mạc quyên góp tiền của tu tạo lại ngôi chùa cổ Thiên Phúc, số tiền dư thừa được đem mua hơn 47 mẫu ruộng. Một phần ruộng bà chia cho nhà chùa cày cấy thu hoa lợi phục vụ việc nhang đèn. Phần còn lại bà cho đấu thầu gây quỹ tặng người nghèo, cứu tế dân do thiên tai mất mùa. Để đề phòng tư lợi, bà cùng dân làng lập ra Hịch văn Hội Minh Thề với lời thề lấy chí công làm trọng, không xâm phạm của công. Hàng trăm năm sau, khi bà đã mất đi di nguyện chống tư lợi của công trở thành lời thề linh thiêng, nét văn hóa riêng của mảnh đất nơi đây.

Trước thềm lễ hội diễn ra dăm ngày, chúng tôi về xã Thuận Thiên, không khí chuẩn bị của người dân năm nay thật sôi động. Sau khi đón nhận bằng công nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia quy mô của Lễ hội Minh Thề được tổ chức hoành tráng và chu đáo hơn. Thay mặt nhân dân địa phương lãnh đạo xã Thuận Thiên đã đứng ra thành lập nhiều tiểu ban, như: Lễ, khánh tiết, hậu cần, an ninh… Các nội dung phần lễ và phần hội được người dân luyện tập cẩn thận, tỉ mỉ bảo đảm tính trang nghiêm.

Trong ngày đền Hòa Liễu chỉnh trang khánh tiết chúng tôi được ông Phạm Quang Năm, 78 tuổi, Phó trưởng Ban thường trực Ban quản lý di tích dẫn đi giới thiệu cổ vật ẩn chứa giá trị linh thiêng của ngôi đền. Theo ông Năm, những năm tháng chiến tranh ác liệt chống thực dân Pháp và chống đế quốc Mỹ, ngôi đền và chùa ở bên cạnh bị bom đạn đánh phá tan hoang. Chùa bị phá sập hoàn toàn. Đền cũng bị phá sập một phần, chỉ có tấm bia đá ghi công đức những người đóng góp xây đền, chùa và hậu cung-nơi có pho tượng đá cổ Thái hoàng Thái hậu Vũ Thị Ngọc Toàn là còn nguyên vẹn. Bia đá và tượng đá cổ đều có niên đại từ thế kỷ 16. Tương truyền trước đây pho tượng đá cổ tọa trên một trụ đá đặt giữa giếng sâu ba mét. Nay giếng đã được lấp, tượng được thỉnh lên bệ thờ sơn son thếp vàng đặt trong hậu cung kín đáo tăng thêm vẻ tôn nghiêm. Minh chứng lời mình nói, ông Năm dẫn chúng tôi vào hậu cung. Ông mở cửa điện cho chúng tôi được chiêm bái dung nhan bức tượng. Quả thật, từng nét mặt tượng nhất là ánh mắt được các nghệ nhân dân gian chạm khắc, sơn vẽ rất tinh xảo. Thần thái bức tượng cũng toát lên vẻ tôn nghiêm. Theo lời ông Năm, người dân nơi đây tin vào sự linh thiêng của vị thánh này. Sự linh thiêng đến nay vẫn được người dân làng Hòa Liễu lưu giữ bằng tập tục văn hóa độc đáo. Đó là cách chọn người mở cửa đền vào thời khắc Giao thừa sang năm mới. Người được lựa chọn phải là người có đạo đức, được nhân dân tín nhiệm. Người dân tin rằng cái vía tốt lành của người đó vào cửa thánh trong thời khắc đầu xuân năm mới sẽ mang lại cho dân làng nhiều may mắn. Và sáng sớm ngày mồng Một Tết, các hộ gia đình trong làng sẽ mang một mâm cỗ ra đền cúng thánh cầu may. Như lời ông Năm kể, năm nay, ở đền Hòa Liễu có tới 280 mâm cỗ mặn và cỗ chay được người dân mang ra cúng ở đền.

Trong kháng chiến chống Pháp, đền chùa Hòa Liễu cũng là nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng và được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng Ba.

Trăm năm vẫn sáng soi

Sau nhiều năm bị gián đoạn, đến năm 2002, Lễ hội Minh Thề được khôi phục. Trong chính lễ, trưởng thôn đại diện đứng ra thề trước cửa thánh. Từ năm 1996 đến nay, trải qua bao thay đổi về chính sách, xã hội thôn Hòa Liễu vẫn chỉ bầu một người duy nhất làm trưởng thôn đó là ông Phạm Phú Oánh. Năm nay, ông Oánh đã 72 tuổi.

 Hơn 12 giờ trưa, chúng tôi nhờ ông Năm dẫn tới nhà ông Oánh. Ra cổng đón chúng tôi là lão nông cao gầy, da hồng hào, ánh mắt sáng, tinh nhanh. Ông Năm tươi cười giới thiệu ngay với chúng tôi, đó là ông Oánh, người có thâm niên làm cán bộ thôn lâu nhất của xã.

Một nghi thức trong Lễ hội Minh Thề. Ảnh: dulichhaiphong.gov.vn

Trong căn nhà một tầng mới được sửa sang lại, ông Oánh kể, năm 1996 ông được bầu làm trưởng thôn. Từ đó đến nay, ông vẫn là người được chọn đứng ra thề trước cửa đền. Ông cũng thường xuyên được dân làng Hòa Liễu chọn mở cửa đền vào thời khắc chuyển giao năm cũ sang năm mới. Tuy nhiên, sau khi trò chuyện cùng một số người dân trong làng và nói chuyện với ông, chúng tôi hiểu sự tín nhiệm và kính trọng của người dân dành cho ông Oánh chính bởi tấm gương tận tụy và trong sáng. Năm 1996, ông Oánh được bầu làm trưởng thôn thì đến năm 1997, địa phương bước vào xây dựng làng văn hóa. Trong thời điểm kinh tế địa phương còn khó khăn, người dân chú trọng chủ yếu đến cái ăn, cái mặc những yếu tố văn hóa còn bị xem nhẹ thì hầu hết các điểm nóng, các vụ việc phức tạp ông đều có mặt. Sự nỗ lực của ông nhận được sự ủng hộ của người dân nên chỉ trong một năm thôn đã đạt chỉ tiêu văn hóa.

Đến năm 2002, Hòa Liễu là địa phương đi đầu thực hiện chủ trương cánh đồng mẫu lớn. Bước đầu thực hiện chủ trương, người dân và chính quyền còn rất nhiều bỡ ngỡ, nhiều bất cập mới nảy sinh nhưng những lúc khó khăn nhất người dân luôn thấy bóng dáng người cán bộ thôn hao gầy, chân xắn quần lội ruộng cùng bà con. Hàng tháng trời vất vả, có đêm ông Oánh ngủ lại ngoài đồng, cuối cùng một chủ trương lớn được thôn Hòa Liễu thực hiện thành công, người dân yên tâm, phấn khởi lao động sản xuất. Tuy nhiên, điều mà người dân quý nhất ở ông là sự liêm khiết. Hơn 20 năm làm cán bộ, nhiều lần xê dịch ruộng đất cùng với đó là những thay đổi về chính sách lúc “tranh tối tranh sáng” nhưng ông Oánh chưa từng tơ hào một chút của công về làm của tư. Chia sẻ với chúng tôi, ông cho biết, giờ ông cũng có tuổi rồi muốn có một người thay thế ông làm chức trưởng thôn nhưng quan trọng hơn, người đó phải giữ được lời thề của làng, sống thanh liêm. Mong mỏi của ông Oánh thật giản dị nhưng cần sự cố gắng tu dưỡng rất nhiều của những người dám nhận trọng trách thay ông sau này. Một chức vụ nhỏ cấp thôn thôi nhưng để sống thực chất vì dân, “dĩ công vi thượng” thì việc phấn đấu cũng không hề đơn giản.

VĂN TUẤN - VŨ HƯỞNG