Phóng viên (PV): Thắng lợi của công cuộc đổi mới (từ năm 1986 đến nay) là kết quả trực tiếp của việc Đảng dám từ bỏ những định kiến cũ và sáng tạo ra mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN). Đâu là bài học kinh nghiệm quan trọng về tính sáng tạo lý luận và tinh thần không ngừng tìm tòi, bổ sung và phát triển lý luận mà chúng ta cần tiếp tục vận dụng trong kỷ nguyên phát triển mới, thưa đồng chí?
PGS, TS Lê Văn Cường: Thắng lợi của công cuộc đổi mới, đặc biệt là sự ra đời và phát triển của kinh tế thị trường định hướng XHCN, là minh chứng rõ rệt nhất cho tinh thần dám từ bỏ những định kiến cũ và sáng tạo lý luận của Đảng ta.
Bài học kinh nghiệm quan trọng và đặc sắc mà chúng ta cần tiếp tục vận dụng trong kỷ nguyên phát triển mới chính là: Sự thống nhất biện chứng giữa kiên định mục tiêu XHCN và không ngừng phát triển, đổi mới, sáng tạo mô hình, cơ chế, con đường đi lên.
Dám chấp nhận và sử dụng những phạm trù (như kinh tế thị trường, tư bản, lợi nhuận) vốn bị coi là đối lập với chủ nghĩa xã hội (CNXH) để phục vụ mục tiêu XHCN. Đây là sự "cách tân" lý luận lớn nhất và là tiền đề cho mọi thành công. Coi trọng việc tổng kết thực tiễn (từ các mô hình thí điểm, kinh nghiệm quốc tế) để phát triển thành lý luận. Lý luận không phải là giáo điều mà là sản phẩm của quá trình "tổng kết-phát triển". Mục tiêu cuối cùng là xây dựng xã hội XHCN. Kinh tế thị trường là phương tiện, là mô hình để giải phóng sức sản xuất. Định hướng XHCN chính là nguyên tắc để kiểm soát và điều tiết thị trường, không để nó phát triển tự phát, bảo đảm công bằng xã hội, tiến bộ xã hội. Mạnh dạn tiếp thu tinh hoa văn minh nhân loại, đặc biệt là kinh nghiệm về quản trị, công nghệ, kinh tế thị trường của các nước phát triển, nhưng phải đặt trong khuôn khổ phù hợp với điều kiện Việt Nam và định hướng XHCN.
PV: Vậy chúng ta nên vận dụng bài học này như thế nào trong tình hình hiện nay, thưa đồng chí?
PGS, TS Lê Văn Cường: Trong kỷ nguyên của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0) và hội nhập toàn diện, việc vận dụng bài học này cần tập trung vào các nội dung:
Sáng tạo lý luận về "CNXH trong kỷ nguyên số": Cần nghiên cứu sâu hơn về vai trò của nhà nước kiến tạo trong bối cảnh kinh tế số, về hình thái quan hệ sản xuất mới và làm rõ hơn mô hình phân phối (bao gồm cả phân phối các nguồn lực số và tri thức) để bảo đảm "định hướng XHCN".
Phát triển lý luận về "Thể chế vượt trội": Không chỉ là kinh tế thị trường định hướng XHCN mà phải là một hệ thống thể chế đồng bộ, hiện đại và hội nhập, có khả năng giải phóng tối đa sức sáng tạo, thúc đẩy đổi mới, khoa học, công nghệ và thu hút nhân tài.
Lý luận về "Văn hóa-Động lực phát triển": Coi trọng phát triển văn hóa và con người là mục tiêu và động lực của đổi mới, tránh chỉ tập trung vào tăng trưởng kinh tế đơn thuần. Sự phát triển phải là phát triển bền vững, bao trùm và hài hòa.
Lý luận của Đảng phải luôn là một hệ thống mở, năng động, không ngừng tự phủ định những gì đã lỗi thời để tự phát triển lên một trình độ mới, bám sát và dẫn dắt sự vận động của thực tiễn, kiên định mục tiêu nhưng không giáo điều.
PV: Tổng Bí thư Tô Lâm nhiều lần nhấn mạnh công tác xây dựng Đảng cần tập trung vào các vấn đề trọng tâm, hướng tới xây dựng Đảng vững mạnh, nước Việt Nam giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Tư duy lãnh đạo này được thể hiện như thế nào trong việc kiện toàn bộ máy chính trị và hoàn thiện thể chế nhằm giải quyết triệt để các rào cản vĩ mô hiện tại?
PGS, TS Lê Văn Cường: Tư duy lãnh đạo của Tổng Bí thư về kiện toàn bộ máy chính trị không chỉ dừng lại ở việc cắt giảm biên chế mà hướng đến một cuộc cách mạng về chất của cả hệ thống. Với tinh thần "vừa chạy vừa xếp hàng", công tác tổ chức bộ máy được thực hiện một cách liên tục, đồng bộ với thực tiễn phát triển của đất nước. Mục tiêu là "hiệu quả" và "phục vụ dân". Cải cách bộ máy tinh gọn để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống toàn diện của nhân dân (y tế, giáo dục, văn hóa, xã hội...).
Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đột phá sáng tạo, dám hy sinh. Đây là yếu tố "cốt tử" để chống lại sự trì trệ và sợ trách nhiệm trong bộ máy. Gắn tinh gọn tổ chức bộ máy với việc cơ cấu lại đội ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực ngang tầm nhiệm vụ, biên chế hợp lý, chuẩn hóa chức danh.
Quan điểm lãnh đạo nổi bật trong việc hoàn thiện thể chế là đưa thể chế từ chỗ là rào cản (điểm nghẽn) trở thành công cụ mở đường (lợi thế cạnh tranh) cho phát triển. Công tác xây dựng pháp luật và hoàn thiện thể chế không được chậm chân mà phải đi trước một bước, tạo môi trường thuận lợi nhất, an toàn nhất để huy động mọi người dân và doanh nghiệp tham gia vào phát triển.
Tư duy lãnh đạo xuyên suốt là sự thống nhất giữa xây dựng Đảng và phát triển đất nước. Xây dựng Đảng vững mạnh, trong sạch, kỷ luật là nền tảng để có thể dám cải cách, kiện toàn bộ máy tinh gọn và hiệu quả, từ đó phá vỡ rào cản vĩ mô bằng thể chế vượt trội để đạt mục tiêu Việt Nam giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
PV: Các chính sách xã hội đột phá gần đây (giảm nghèo bền vững, chăm sóc y tế toàn diện, miễn viện phí cơ bản...) khẳng định nguyên tắc vì con người của Đảng. Đồng chí có suy nghĩ gì về vấn đề này?
PGS, TS Lê Văn Cường: Tôi hoàn toàn đồng ý rằng các chính sách xã hội đột phá gần đây, đặc biệt là trong lĩnh vực giảm nghèo, y tế, an sinh, chính là sự khẳng định rõ nét nhất nguyên tắc "vì con người" của Đảng. Các chính sách này không chỉ là những biện pháp xử lý tình huống mà là sự dẫn đường chiến lược, đưa dân tộc bước vào kỷ nguyên mới với mục tiêu cao nhất: Nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc trong một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.
Các chính sách xã hội đột phá (giảm nghèo đa chiều, miễn viện phí cơ bản, bảo hiểm y tế toàn dân...) đóng vai trò là cột mốc phân định rõ ràng giữa kỷ nguyên phát triển tập trung vào tăng trưởng đơn thuần và kỷ nguyên mới tập trung vào phát triển con người và hạnh phúc quốc gia.
Hiện thực hóa CNXH, không ai bị bỏ lại phía sau là sự cụ thể hóa sinh động nhất mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh". Giảm nghèo đa chiều và bảo hiểm y tế toàn dân là lưới an sinh vĩ mô, bảo đảm mọi người dân, dù ở vùng sâu, vùng xa, đều được thụ hưởng thành quả của đổi mới, khẳng định bản chất ưu việt của chế độ. Chính sách giảm nghèo bền vững không chỉ là cấp phát mà là đầu tư đồng bộ vào cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế tại vùng khó khăn. Giúp người dân vượt qua thiếu hụt tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản, từ đó tạo nội lực để vươn lên thoát nghèo.
Miễn viện phí cơ bản và chăm sóc y tế toàn diện giúp giải tỏa nỗi lo lớn nhất của người dân, đặc biệt là người nghèo và cận nghèo. Điều này tạo ra sự an tâm xã hội, giải phóng năng lượng của người dân để họ tập trung vào sản xuất, kinh doanh và giáo dục con cái.
PV: Theo đồng chí, để dẫn đường đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, Đảng ta cần tiếp tục xây dựng các chính sách xã hội gì?
PGS, TS Lê Văn Cường: Các chính sách xã hội đột phá là công cụ mạnh mẽ để Đảng kiến tạo nền tảng xã hội mới.
Thúc đẩy tính công bằng, thu hẹp khoảng cách giàu nghèo bằng việc ưu tiên nguồn lực hỗ trợ đặc thù cho đồng bào dân tộc thiểu số, vùng khó khăn. Chính sách xã hội đột phá đóng vai trò "phân phối lại" thành quả phát triển, tạo sự đồng đều trong hưởng thụ các dịch vụ xã hội.
Tăng cường tính dân chủ. Lấy ý kiến, nguyện vọng của dân làm trung tâm. Các chính sách xã hội là lĩnh vực mà người dân cảm nhận sự thay đổi rõ ràng nhất. Việc công khai, minh bạch các tiêu chí hỗ trợ, giám sát việc thực hiện từ cơ sở là điều kiện để nhân dân thực hiện quyền "làm chủ" một cách thiết thực.
Nâng cao chỉ số hạnh phúc phát triển toàn diện con người bằng cách bảo đảm các nhu cầu cơ bản về sức khỏe, giáo dục, nhà ở..., Đảng không chỉ giúp người dân "có ăn, có mặc" mà còn hướng tới mục tiêu "ấm no, hạnh phúc một cách trọn vẹn" cả về vật chất và tinh thần. Chỉ số hạnh phúc trở thành thước đo thành công thực chất của công cuộc phát triển đất nước.
Để duy trì vai trò dẫn đường này trong kỷ nguyên phát triển mới, cần tiếp tục chuyển đổi từ an sinh truyền thống sang an sinh linh hoạt. Coi việc bảo đảm quyền con người là mục tiêu và động lực của phát triển.
Những chính sách xã hội đột phá này là chiến lược kiến tạo xã hội của Đảng, vừa là lý tưởng nhân văn, vừa là công cụ thực tiễn để hiện thực hóa khát vọng: Đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, nơi nhân dân sống trong một xã hội hạnh phúc, công bằng, văn minh.
PV: Trân trọng cảm ơn PGS, TS Lê Văn Cường!