Phát huy sức mạnh nội sinh của dân tộc

PV: Thưa ông, khi xác định giá trị văn hóa là nguồn lực, sức mạnh để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, chúng ta có thể xác định đặc trưng, bản sắc của văn hóa Việt Nam là gì?

PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ: Dân tộc ta, trong suốt hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước đã phải đương đầu với nhiều thử thách do thiên tai, địch họa, nhất là các cuộc chiến tranh xâm lược từ bên ngoài. Truyền thống yêu nước, đoàn kết, bản lĩnh, cốt cách, phẩm giá dân tộc đã giúp chúng ta tồn tại vững vàng và phát triển mạnh mẽ. Quá trình đó cũng xây dựng, hun đúc, phát triển truyền thống văn hóa vẻ vang của dân tộc; bản sắc và sức sống mãnh liệt của văn hóa Việt Nam.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Kỷ.

Đặc trưng và bản sắc văn hóa Việt Nam là các phẩm chất yêu nước, đoàn kết, tôn kính tổ tiên, dũng cảm, tài trí, hiếu học, cần cù, ngay thẳng, tình nghĩa, hòa hiếu... Từ ngày có Đảng, nhất là từ khi đất nước ta thoát khỏi ách nô dịch của chế độ phong kiến, thực dân, xây dựng chính quyền dân chủ nhân dân theo định hướng xã hội chủ nghĩa, văn hóa Việt Nam cùng với các yếu tố đậm đà bản sắc dân tộc đã có, còn được bổ sung và phát triển thêm các phẩm chất mới mang tính tiên tiến về trình độ học vấn, về dân trí, trình độ khoa học và công nghệ; về tư tưởng, đạo đức, tâm hồn, tình cảm, lối sống; sự kết hợp giữa hiện đại và truyền thống, giữa hình thức và nội dung; giữa văn hiến dân tộc và Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

PV: Thưa ông, dưới sự lãnh đạo và quan tâm của Đảng, nền văn hóa nước ta đã phát huy ra sao trong tiến trình phát triển của đất nước?

PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ: Nhìn lại những năm tháng anh dũng, náo nức đi vào cuộc trường chinh chống thực dân Pháp, rồi những năm tháng cả dân tộc “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, “tiếng hát át tiếng bom” thời kỳ chống Mỹ, có thể nói, nền văn học, nghệ thuật của ta đã có bước phát triển mạnh mẽ về đội ngũ, không gian, cảm hứng, điều kiện sáng tạo, hiện thực đời sống và công chúng của chính nền văn nghệ đó.

Phải khẳng định rằng, những thắng lợi vĩ đại của dân tộc ta trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc không chỉ là thắng lợi của đường lối chính trị, quân sự đúng đắn mà còn là thắng lợi của chủ nghĩa yêu nước và những giá trị tinh thần cao đẹp của con người Việt Nam, văn hóa, văn nghệ Việt Nam.              

Văn hóa là lĩnh vực luôn được Đảng đặc biệt quan tâm, chú trọng. Nhất là từ khi bước vào thời kỳ đổi mới, đã có nhiều nghị quyết quan trọng của Đảng về văn hóa được ban hành, ngày càng cụ thể, khẳng định vai trò quan trọng của văn hóa đối với sự phát triển của con người và tiến bộ xã hội. Sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, văn nghệ đất nước ta từ đó cũng đã có chuyển biến tích cực và đạt được nhiều kết quả quan trọng.

PV: Hai năm sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc tháng 11-2021, phải khẳng định những chuyển biến về văn hóa nước nhà đã thấy rõ kết quả tích cực. Nhưng có phải những thách thức đặt ra trước mắt cũng không ít, thưa ông?

PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ: Trước những biến đổi nhanh chóng, đa dạng, phức tạp của đời sống trong nền kinh tế thị trường và bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, hoạt động văn hóa, văn nghệ cũng bộc lộ không ít bất cập, hạn chế, yếu kém. Tuy xác định “văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển kinh tế-xã hội” nhưng trên thực tế, sự quan tâm, đầu tư cho văn hóa vẫn chưa tương xứng.

Chúng ta đang đứng trước mâu thuẫn, một mặt, lý luận văn hóa chưa cập nhật, chưa trả lời được, hoặc trả lời chưa thuyết phục hàng loạt câu hỏi cơ bản và cấp bách do thực tiễn đặt ra. Mặt khác, do thiếu sự dẫn dắt, chỉ đường, định hướng của lý luận đúng đắn nên nhiều hiện tượng văn hóa diễn ra một cách tự phát, thiếu kiểm soát và điều chỉnh kịp thời khiến việc chỉ đạo, quản lý trong thực tiễn lúng túng, thụ động, bất cập.

Về mặt thực tiễn, đòi hỏi chúng ta cần xử lý mối quan hệ giữa xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với sự phát triển đồng bộ của nền kinh tế, với sự đầu tư còn hạn chế của Nhà nước và nguồn lực, tiềm lực kinh tế còn hạn hẹp của người dân; giữa nhu cầu hưởng thụ văn hóa ngày càng cao, đa dạng của nhân dân và khả năng đáp ứng có hạn của đội ngũ sáng tác, biểu diễn và quản lý văn hóa; giữa mục tiêu nhân bản, nhân văn của văn hóa với những quy luật khắc nghiệt của kinh tế thị trường; giữa bảo tồn và phát huy, giữ gìn và phát triển, truyền thống và hiện đại; giữa văn hóa đỉnh cao, tinh hoa và văn hóa đại chúng, phổ cập; giữa bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc và mở cửa, hội nhập về văn hóa với thế giới.

Đồng bào Cơ Tu tại Làng văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam. Ảnh: THU HÒA

PV: Xác định văn hóa là sức mạnh nội sinh của quá trình phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc có ý nghĩa ra sao trong giai đoạn hiện nay, thưa ông?

PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ: Hiện nay, xu hướng coi trọng văn hóa và gắn văn hóa với phát triển, coi văn hóa là nhân tố bảo đảm cho sự phát triển kinh tế-xã hội bền vững ngày càng được các quốc gia quan tâm. Các quốc gia ngày càng đề cao bản sắc văn hóa dân tộc, coi trọng việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa, đấu tranh chống khuynh hướng xâm lăng, đồng hóa về văn hóa; gắn kết vấn đề giữ vững bản sắc văn hóa quốc gia, dân tộc với quá trình chọn lọc, tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại. Tri thức văn hóa trở thành một phần của vốn xã hội. Vốn văn hóa và vốn xã hội được coi là hai nguồn lực quan trọng trong xã hội hiện đại để xây dựng con người.

Sau thành công tốt đẹp của Đại hội XIII của Đảng, trong bài viết quan trọng “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Chúng ta coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc...”. Hiện chúng ta đang hướng đến xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, khơi dậy khát vọng đưa đất nước phát triển hùng mạnh, phồn vinh...

PV: Để phát huy vai trò văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc, chúng ta cần chú ý tới những yếu tố gì, thưa ông?

PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ: Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định cần tập trung nghiên cứu và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực của con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới. Các hệ giá trị cần được hình thành trên cơ sở kế thừa những giá trị tốt đẹp của truyền thống, thích ứng với các giá trị tiến bộ của thời đại, được điều chỉnh phù hợp với từng thời kỳ. Xác định các phẩm chất cốt lõi để triển khai những giải pháp phù hợp nhằm xây dựng nhân cách con người Việt Nam phát triển toàn diện.

Cùng với đó, cần tiếp tục giải quyết hài hòa, hợp lý những vấn đề đang đặt ra như đã nêu ở trên về: Nhận thức về vị trí, vai trò của phát triển văn hóa, xây dựng con người trong đổi mới và phát triển bền vững; hoàn thiện thể chế, đổi mới tư duy quản lý văn hóa, cải cách bộ máy quản lý nhà nước về văn hóa theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; phát triển nguồn nhân lực ngành văn hóa, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao; phát triển thị trường văn hóa, các ngành công nghiệp văn hóa; phát triển văn học, nghệ thuật đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế, xây dựng con người Việt Nam; tập trung các nguồn lực cho phát triển văn hóa...

Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, xây dựng văn hóa trong Đảng và trong mọi mặt đời sống xã hội được coi là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Trong đó, trọng tâm là xây dựng phẩm chất đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, công chức, đảng viên.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

DƯƠNG THU (thực hiện)