Phóng viên (PV): Thưa đồng chí, kể từ tờ báo đầu tiên-Báo Thanh niên-do Nguyễn Ái Quốc sáng lập năm 1925 đến nay, báo chí cách mạng Việt Nam đã thể hiện vai trò ra sao trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc?
Nhà báo Lê Quốc Minh: Sau nhiều năm bôn ba ở nước ngoài tìm đường cứu nước, cũng trực tiếp tham gia sáng lập nhiều tờ báo và làm báo, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã nhận thức sâu sắc vai trò của báo chí như là vũ khí sắc bén trên mặt trận chính trị-tư tưởng của cách mạng. Việc tờ báo đầu tiên ở Việt Nam-Báo Thanh niên-do Người sáng lập và xuất bản số đầu tiên vào ngày 21-6-1925 đã cho thấy tầm nhìn của Người cũng như vai trò quan trọng mang tính mở đường của báo chí trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Từ đó đến nay, suốt một thế kỷ qua, báo chí cách mạng Việt Nam luôn đồng hành, phát triển cùng đất nước.
Mới đây, tại Hội thảo khoa học quốc gia “100 năm báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành với sự nghiệp vẻ vang của Đảng và dân tộc” do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương chủ trì phối hợp với các đơn vị tổ chức, nhiều tham luận được các đại biểu dành để điểm lại hành trình 100 năm và vai trò của nền báo chí cách mạng Việt Nam từ khi ra đời đồng hành với dân tộc trong đấu tranh giành độc lập dân tộc, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, thống nhất đất nước, trong thời bình và công cuộc đổi mới, hội nhập.
Trong chiến tranh, đội ngũ người làm báo với vũ khí sắc bén là cây bút, trang giấy đã thực sự “là chiến sĩ cách mạng” như lời Bác Hồ căn dặn. Họ không ngại gian khổ, hy sinh, có mặt ở khắp các mặt trận vừa cầm bút vừa cầm súng, đem đến cho bạn đọc những tin bài chân thực, nóng hổi, kịp thời ca ngợi, cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân và dân ta, góp phần to lớn cùng dân tộc đi đến thắng lợi cuối cùng thống nhất non sông.
Thời bình, các nhà báo vẫn luôn là lực lượng tiên phong có mặt ở những nơi nóng bỏng như phòng, chống thiên tai, dịch bệnh; trên mặt trận đấu tranh chống lại cái xấu, phát hiện, tôn vinh cái tốt... Trong thời đại công nghệ phát triển, báo chí đang thực hiện đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số, hoạt động mô hình đa phương tiện, đa nền tảng với nhiều loại hình báo chí đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao và đa dạng của công chúng. Trong bối cảnh đất nước đang chuyển mình bước vào kỷ nguyên phát triển mới, những người làm báo hôm nay cũng đang ra sức phát huy truyền thống vẻ vang 100 năm xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại và nhân văn.
PV: Trong bối cảnh chuyển đổi số và sự cạnh tranh thông tin mạnh mẽ hiện nay, đồng chí đánh giá thế nào về những thách thức và cơ hội mà báo chí Việt Nam đang đối mặt?
Nhà báo Lê Quốc Minh: Báo chí hiện nay, ở Việt Nam cũng như trên thế giới đều đang đứng trước rất nhiều thách thức. Sự phát triển của xã hội nói chung, trong đó có sự phát triển về khoa học-công nghệ đang dẫn đến sự thay đổi về cách thức tiếp nhận thông tin của công chúng. Nếu ngày xưa bạn đọc tự tìm đến báo chí thì bây giờ, báo chí, tin tức phải tìm đến bạn đọc. Thói quen của bạn đọc cũng thay đổi, thế nhưng họ vẫn có nhu cầu tiếp nhận thông tin, hiểu biết về những gì đang xảy ra xung quanh và có cách tiếp nhận thông tin từ nhiều kênh khác nhau. Trong số những kênh mà bạn đọc tiếp nhận, chúng ta cần phải phân tích làm rõ để hiểu xem sự lan tỏa và tác động của báo chí đạt đến mức độ nào. Khi người dùng không trực tiếp tìm đến với mình thì báo chí phải chủ động cung cấp nội dung phù hợp với tôn chỉ, mục đích và lấy độc giả làm trung tâm. Hiện nay, để báo chí giữ chân bạn đọc, kéo người dùng mới và duy trì lượng độc giả trung thành thực sự không đơn giản chút nào.
PV: Trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, theo đồng chí, những nhiệm vụ cấp thiết và lâu dài đối với các cơ quan báo chí, các nhà báo để đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới là gì?
Nhà báo Lê Quốc Minh: Phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân là nhiệm vụ trên hết và xuyên suốt, lâu dài, không bao giờ thay đổi của báo chí cách mạng Việt Nam. Trước đây khi gian khổ, chiến tranh cũng thế, thời bình cũng thế và bước vào kỷ nguyên phát triển mới thì vẫn thế. Nhưng chúng ta không thể tiếp tục cách tuyên truyền, cung cấp thông tin theo lối cũ mà phải đổi mới về cách thức kể chuyện, cách thức đưa tin, tuyên truyền, sử dụng những công nghệ mới để đưa được nội dung tốt, phù hợp với mọi đối tượng. Đó là điều rất quan trọng. Muốn làm được như vậy, người làm báo phải nâng cao chất lượng về mọi mặt: Chuyên môn nghiệp vụ, bản lĩnh chính trị, kỹ năng sử dụng hiệu quả công nghệ để hỗ trợ công việc của mình.
PV: Đồng chí nghĩ sao khi có nhiều ý kiến cho rằng sự chuyển mình của báo chí, nhất là các cơ quan báo chí chính thống còn chậm so với yêu cầu chuyển đổi số của báo chí và truyền thông hiện nay?
Nhà báo Lê Quốc Minh: Có thể nói giai đoạn trước đây, tốc độ chuyển đổi số khá chậm nhưng đại dịch Covid-19 như một động lực thúc đẩy nỗ lực chuyển đổi số trong toàn xã hội nói chung, báo chí nói riêng. Hiện nay, tốc độ của chuyển đổi số không hẳn là chậm nhưng chưa được đồng đều. Trong những đơn vị chậm chân có cả những cơ quan báo chí lớn; trong số những đơn vị mạnh dạn có cả những cơ quan báo chí nhỏ, địa phương. Quá trình chuyển đổi số đã mang lại hiệu quả rõ rệt như là thành công giúp tăng lượng người truy cập, độ lan tỏa, giúp việc nắm bắt người dùng hiệu quả hơn và thậm chí trong một số trường hợp, nó tạo ra nguồn thu tốt hơn cho cơ quan báo chí đó. Có thể kể đến những tờ báo Đảng ở Đắk Nông, Hải Dương thời gian qua thực hiện chuyển đổi số khá tốt. Trong khi đó, những cơ quan phát thanh-truyền hình lẽ ra phải cập nhật, đổi mới liên tục thì có đơn vị sau một thời gian ồ ạt đầu tư lại đang giậm chân tại chỗ, khiến quá trình chuyển đổi số bị chậm trễ.
Kết quả chuyển đổi số mà Bộ Thông tin và Truyền thông công bố cuối năm 2024 cho thấy những tiến bộ đáng kể nhưng quá trình này cần phải thúc đẩy mạnh mẽ hơn để đạt được mục tiêu mà Chính phủ đề ra vào năm 2030 về tỷ lệ chuyển đổi số cũng như tạo ra nguồn thu từ nền kinh tế số. Nhưng chúng ta cần hiểu chuyển đổi số nghĩa là phải thay đổi cả một văn hóa làm việc trong cơ quan, phải tạo ra được những sản phẩm mới, tạo ra những chu trình làm việc mới chứ không phải thuần túy đưa các nội dung được số hóa lên một hệ thống.
PV: Để nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của báo chí hiện nay, theo đồng chí, người đứng đầu cơ quan báo chí có vai trò như thế nào?
Nhà báo Lê Quốc Minh: Nhiệm vụ của lãnh đạo đầu tiên là phải xây dựng một chiến lược phát triển rất cụ thể và rõ ràng. Chiến lược thì định hướng lâu dài nhưng lại phải rất uyển chuyển, linh hoạt để có thể bổ sung, thay đổi kịp thời. Sau đó thì việc đầu tư một cách bài bản là rất quan trọng. Đầu tư bài bản ở đây không có nghĩa là đầu tư thật nhiều mà phải hiểu rõ xem tờ báo thực sự cần gì chứ không phải chạy theo trào lưu, theo đơn vị khác mà có thể không phù hợp với đối tượng mà mình muốn phục vụ, hoặc chưa phù hợp với cơ sở, nhân lực hiện có.
Tiếp đến là phải đào tạo nguồn nhân lực để sử dụng hiệu quả các công cụ, phương pháp, cách làm mới. Trong quá trình đào tạo, tư duy thay đổi phải xuyên suốt từ lãnh đạo đến nhân viên. Một người lãnh đạo phải hiểu, phải chủ động và trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo quá trình triển khai thực hiện, thậm chí cần phải có những "đại sứ" chuyển đổi số để tinh thần của lãnh đạo được lan tỏa sâu rộng tới tất cả bộ phận, từng người và tạo ra sự thi đua, học hỏi nhau. Trong các nhiệm vụ khác cũng vậy, chỉ khi có được sự thống nhất ý chí từ người đứng đầu tới từng người trong tập thể thì mới mang đến sự phát triển cho mỗi cơ quan báo chí.
PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!
DƯƠNG THU - HỒNG NHUNG (thực hiện)