USD giảm sâu
Tính đến tháng 6, theo Dollar Index - chỉ số đo sức mạnh của đồng đô-la, giá trị của đồng tiền này đã giảm hơn 10% trong năm 2025. Đây là mức giảm sâu nhất trong 6 tháng đầu năm kể từ khi hệ thống Bretton Woods bị xóa bỏ vào năm 1973.
Giá trị đồng USD vẫn tiếp tục trên đà suy giảm khi những dự báo về việc Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) sẽ cắt giảm lãi suất trong tháng 9 này. Hiện nay, đồng USD đang ở mức yếu nhất so với các đồng tiền lớn trong hơn 3 năm qua. “Bán khống USD đã trở thành một giao dịch được nhiều người ưa chuộng”, Guy Miller, Chiến lược gia trưởng tại công ty bảo hiểm Zurich nhận định.
rong khi đó, theo dữ liệu của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), tính đến cuối năm 2024, USD chiếm 57,8% trong tổng số dự trữ ngoại hối của thế giới, giảm 0,6 điểm phần trăm so với trước đó một năm. Đây là mức tỷ trọng thấp nhất của USD trong dự trữ ngoại hối toàn cầu kể từ khi dữ liệu được thống kê vào năm 1995. Tỷ trọng này của USD đạt đỉnh 70% vào năm 2000.
Có 3 nguyên nhân cơ bản khiến dự trữ ngoại hối bằng đồng USD của các ngân hàng trung ương suy giảm mạnh. Thứ nhất, nhiều chính phủ và ngân hàng trung ương đa dạng hóa tài sản dự trữ và ưu tiên vàng, một tài sản “không có quốc tịch”. Trong đó, theo Hội đồng Vàng thế giới (WGC), tính đến cuối năm 2024, Nga nắm giữ hơn 70 triệu ounce vàng, chiếm 32% tổng dự trữ ngoại hối của nước này. Lượng vàng mà Nga nắm giữ tính theo tấn đã tăng gần gấp đôi so với một thập niên trước. Với Trung Quốc-nền kinh tế lớn thứ hai thế giới-liên tiếp 10 tháng gần đây, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBC) bổ sung vàng vào kho dự trữ. Tính đến cuối tháng 8-2025, dự trữ vàng của Trung Quốc đạt 74,02 triệu ounce, tăng 1,22 triệu ounce.
Nguyên nhân thứ hai, Chính phủ Mỹ đã sử dụng quyền kiểm soát giao dịch thanh toán bằng USD như một công cụ để trừng phạt tài chính đối với các quốc gia như Nga và Trung Quốc. Đáp lại, Nga, Trung Quốc và các quốc gia chống lại lệnh trừng phạt của Mỹ bằng cách xây dựng một hệ thống thanh toán bằng các loại tiền tệ khác ngoài USD. Việc này khiến vai trò của đồng USD trong thanh toán quốc tế bị suy giảm mạnh.
Nguyên nhân cuối cùng xuất phát từ nội tại nước Mỹ. Các biện pháp thuế quan nhằm vào hơn 180 quốc gia, được Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố vào đầu tháng 4-2025, gây chấn động nền kinh tế toàn cầu. Phản ứng của các thị trường tiền tệ, trái phiếu và chứng khoán cho thấy chính sách thuế quan của Mỹ không chỉ làm thay đổi các mối quan hệ thương mại và kinh tế trên thế giới mà còn khiến các nhà đầu tư nghi ngờ về sự ổn định cũng như đáng tin cậy của USD với tư cách là đồng tiền dự trữ toàn cầu.
Vị thế USD lung lay nhưng chưa thể thay thế
Vào thập niên 1920, đồng USD đã vượt qua đồng bảng Anh để trở thành đồng tiền được ưa chuộng nhất trong dự trữ ngoại hối toàn cầu. Đến hội nghị Bretton Woods vào cuối Chiến tranh thế giới thứ hai, vai trò đồng tiền dự trữ toàn cầu của USD được chính thức hóa. Hội nghị này dẫn đến sự ra đời của các thể chế kinh tế, bao gồm IMF và Ngân hàng Thế giới (WB), đồng thời thiết lập một hệ thống mới, trong đó, các đồng tiền khác nhau được neo vào đồng USD và đồng bạc xanh gắn với vàng theo tỷ giá cố định. Cả hai yếu tố này-các thể chế quốc tế và cơ chế neo tỷ giá-đã đặt sự ổn định tiền tệ vào trung tâm của kinh tế toàn cầu. Kể từ đó, đồng USD giữ vững vị thế thống trị dù trải qua nhiều biến động, ngay cả sau khi Tổng thống Richard Nixon xóa bỏ chế độ bản vị vàng năm 1971.
Trong 3 thập niên gần đây, 85-90% các giao dịch ngoại hối đều liên quan đến đồng USD. Hơn thế, đồng USD còn đóng vai trò là đơn vị tính toán chung trong thương mại toàn cầu. Trên khắp thế giới, các mặt hàng từ dầu mỏ, kim loại cho đến nông sản gần như đều được định giá bằng USD. Khoảng 54% hóa đơn thương mại toàn cầu sử dụng đồng USD, dù Mỹ chỉ chiếm khoảng 10% tổng thương mại toàn cầu. Đến thời điểm hiện tại, vai trò của đồng USD trong hệ thống thương mại toàn cầu đã suy giảm đáng kể. Tuy nhiên, vẫn chưa có đồng tiền nào trở thành đối thủ xứng tầm của USD. Đối thủ “nặng ký” nhất là euro vẫn chưa có khả năng đe dọa vị trí số 1 của đồng USD.
Đồng nhân dân tệ cũng từng được coi là hy vọng thách thức vị trí thống trị của USD. Tuy nhiên, Trung Quốc thiếu các thị trường tài chính mở và có tính thanh khoản cao-một trong những yếu tố quan trọng nhất đối với một đồng tiền dự trữ.
Trong bối cảnh thiếu vắng các lựa chọn thay thế khả thi, đồng USD có thể chưa “mất ngôi” trong ngắn hạn, nhưng những chính sách trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump có thể tạo ra nguy cơ đe dọa đối với vị thế đó. Việc lạm dụng trừng phạt kinh tế cũng góp phần đẩy nhanh quá trình phi USD hóa. Khi ngày càng có nhiều quốc gia bị Mỹ áp lệnh trừng phạt, họ sẽ có động lực giảm phụ thuộc vào đồng USD trong thương mại xuyên biên giới và dự trữ ngoại hối.
Trước mắt, đồng USD vẫn giữ vai trò quan trọng trong thương mại quốc tế cũng như dự trữ quốc gia. Tuy nhiên, nếu nền kinh tế Mỹ tiếp tục đi theo hướng hiện tại, cùng sự nổi lên của những đồng tiền khác như euro hay nhân dân tệ, rất có thể sẽ đến lúc đồng USD bị thay thế.
HOÀNG OANH