Chè lam đặc biệt ở chỗ nghe tên thì cứ ngỡ là một món chè, nhưng lại là món bánh và không phải ai cũng biết nấu. Theo nhiều tài liệu, chè lam là món ăn đặc sản của tỉnh Thanh Hóa. Hiện nay, nhiều miền quê đều xuất hiện món ăn này, tuy nhiên hương vị mỗi vùng miền lại có những nét đặc trưng riêng.
Tôi có cơ hội thưởng thức món chè lam ở nhiều nơi, nhưng lúc nào tôi cũng canh cánh nhớ về món chè lam của nội. Có lẽ ngay từ khi lọt lòng, nội thường bón mép cho thằng cháu háu ăn mỗi khi nhà có dịp làm chè. Khi đã biết ăn quà vặt thì nội lại là người cho tôi được thưởng thức sản phẩm mới ra lò đầu tiên. Ngày đó, khi các thứ quà vặt còn ít, lại không có tiền mua cho mấy đứa cháu nên trong những lần đi chợ phiên ở tận Sơn Tây (Hà Nội), nội tôi tranh thủ học cách nấu món chè này.
Nguyên liệu cho cách làm chè lam cũng rất đơn giản và sẵn có trong nhà. Thứ đầu tiên là bột gạo nếp rang, đường đỏ (hoặc mật), mạch nha, muối, gừng tươi và lạc rang (nếu không có mạch nha thì cũng không sao-đấy là nội tôi bảo thế). Công đoạn làm chè lam cũng không kém phần công phu nhưng với nội thì lại tương đối đơn giản. Vì nội tôi đã có hơn 30 năm làm chè lam.
Đầu tiên là gừng tươi rửa sạch, gọt vỏ, bào nhuyễn, sau đó cho đường đỏ, mạch nha, muối vào trong một cái nồi rồi đặt lên bếp đun lửa vừa, khuấy đều và nhẹ nhàng cho đường tan hết. Lưu ý đường rất dễ bị cháy nên phải khuấy đều liên tục. Tiếp theo cho bột nếp rang từ từ vào nồi đường, vừa cho vừa khuấy đều, đến khi thấy hỗn hợp đặc, dẻo lại thì ngừng, rắc phần bột nếp còn dư ra mâm gỗ, cho hỗn hợp bột đường ra nhào đều cùng lạc rang. Một lưu ý nữa là thao tác làm phải nhanh, nếu không bánh chè lam sẽ cứng lại, cũng có thể đợi cho bột nguội bớt thì thêm lạc vào nhào đều, không nên để bột quá nguội thì khi đó bột sẽ rắn lại và khó cán.
Sau khi đã nhào bột xong thì có thể dùng tay để ép cho bánh tạo thành hình chữ nhật có chiều ngang khoảng 5cm và dày khoảng 3cm. Sau mỗi mẻ chè lam được ra lò, chị em tôi vô cùng hào hứng và hồi hộp, cứ như mình sắp được thưởng thức một món gì lạ lắm. Mỗi đứa được nội chia cho vài cái ăn trước. Chị em tôi khẽ nhón răng cắn nhè nhẹ để tận hưởng dư vị ngọt ngào được kết tinh trong từng thỏi chè. Ngày nay, chè lam được sản xuất hàng loạt, hầu như ở lễ hội nào cũng có. Nhiều người thường mua làm quà tặng người thân. Ăn cũng rất ngon, nhưng với tôi món chè lam của nội vẫn luôn là ngon nhất. Vì không đơn thuần là món ăn mà nó còn đong đầy tình thương yêu của nội dành cho con cháu.
Bài và ảnh: NGUYỄN TRUNG THÀNH