Nguyễn Đức minh biểu diễn đàn môi cho thanh thiếu niên dân tộc Mông ở Tà Phìn (Lào Cai)

Đàn môi là loại nhạc cụ phổ biến của một số dân tộc thiểu số ở nước ta, nhưng chưa bao giờ nó được giới âm nhạc xếp vào hàng nhạc cụ dân tộc. Chỉ khi nào nói về lĩnh vực tình cảm nam nữ các dân tộc thiểu số, nó mới được nhắc tới như một thứ để tạo ra sự thi vị của tình yêu. Trong khi thế giới có cả một Festival quốc tế hằng năm cho loại nhạc cụ này, thì ở Việt Nam vốn quý ấy đang có nguy cơ mai một và thất truyền...

Festival đàn môi năm nay được tổ chức tại Hà Lan, bắt đầu từ ngày 28-7 và kết thúc vào ngày 4-8 với hơn 300 thành viên của 33 quốc gia. Việt Nam là nước có nhiều loại đàn môi nhất trong những quốc gia có đàn môi, chiếm 10/50 loại đàn môi trên thế giới, nhưng tham dự Festival lần này chỉ có một đại diện độc nhất là Nguyễn Đức Minh. Anh là người trẻ tuổi nhưng quan tâm một cách nghiêm túc đến loại đàn độc đáo này và mãn cuộc Festival, Minh đã được bầu chọn là một trong 4 nghệ sĩ đàn môi xuất sắc nhất liên hoan; được bầu vào Ban chấp hành hiệp hội đàn môi thế giới và được mời đi lưu diễn tại nhiều nước châu Âu.

Sinh ra tại Lai Châu, từ năm 2 tuổi, Minh đã theo gia đình về Hà Nội, rồi tốt nghiệp bộ môn sáo trúc Khoa dân tộc của Nhạc viện Hà Nội. Năm 2000, khi trở về Bản Phủ ở Lai Châu-nơi chôn nhau cắt rốn-thấy con trai con gái dân tộc Mông tìm nhau gẩy đàn môi dập dìu rất hay trên nương, dưới chợ và quanh căn nhà sàn anh đang ở. Những cung bậc hoang sơ mà âm vang của đàn môi đã làm chàng trai đất kinh kỳ mê mẩn ngay. Đức Minh bén duyên với đàn môi từ đó. Lúc đầu, anh nghiên cứu đàn môi vì sự say mê và xem đó như một thú chơi độc đáo. Càng đi sâu vào tìm hiểu, anh càng khám phá ra nhiều điều thú vị không chỉ ở góc độ của những công cụ giao duyên của các bạn trẻ dân tộc thiểu số mà còn ở góc độ âm nhạc nữa. Đức Minh đã quyết định chuyên tâm vào việc sưu tầm, nghiên cứu nó một cách nghiêm túc. Những tháng ngày đặt chân tới nhiều bản làng heo hút xa xôi, lang thang nơi rừng núi hoang vu, ăn ở cùng bà con các dân tộc để sưu tầm đàn môi, đôi môi anh nhiều lần rớm máu sưng vều chỉ vì tập chơi đàn. Đức Minh đã sưu tầm được nhiều loại đàn môi của các dân tộc Mông, Dao, Khơ Mú, Thái, Mnông, Ê Đê, Gia Lai… và nghiên cứu cội nguồn văn hóa phát sinh ra các loại đàn môi đó.

... và biểu diễn đàn môi cùng các đồng nghiệp ở nước ngoài

Theo nghiên cứu của Nguyễn Đức Minh thì đàn môi ở Việt Nam khá đa dạng. Đàn môi của mỗi một dân tộc lại có những đặc trưng và bản sắc khác nhau. Đàn môi của người Mông có thanh âm mạnh và tạo ấn tượng hơn cả. Trước kia người Kinh cũng đã từng có đàn môi, song nay đã thất truyền. Sau một thời gian ngắn học hỏi, anh đã có thể chơi đàn môi như bất kỳ một chàng trai dân tộc thực thụ nào. Nhiều lần đến các bản làng gảy đàn môi, anh còn được họ khen hay nữa. Không dừng lại ở việc chơi thuần thục đàn môi một cách đơn giản theo kiểu địa phương, Đức Minh đã sáng tác những bản nhạc dành riêng cho đàn môi rất biến hóa và đặc sắc, để tạo ra sự đa dạng của chiếc đàn môi. Năm 2004, mày mò trên mạng Internet, Đức Minh được gặp và học chuyên sâu về đàn môi với thầy Trần Quang Hải, một giáo sư Việt kiều đang làm việc tại trung tâm khoa học Pháp và là một chuyên gia về đàn môi. Từ đó, Đức Minh trở thành người đầu tiên nghiên cứu có bài bản về lĩnh vực này tại Việt Nam. Anh cùng bạn bè đã lập ra nhóm nhạc “Hồn tre” với mục đích cho đàn môi có cơ hội biểu diễn kết hợp cùng các nhạc cụ dân tộc khác như đàn tam thập lục, đàn bầu… Anh cũng là người đầu tiên làm một CD chuyên về đàn môi và CD này được giới thiệu tại Festival đàn môi quốc tế Hà Lan. Đức Minh cũng là người đầu tiên vượt qua những yêu cầu khắt khe của Hiệp hội đàn môi thế giới để trở thành hội viên của tổ chức này vào tháng 1-2006.

Cuối tháng 6 vừa qua, GS Trần Quang Hải về Việt Nam. Hai thầy trò đã có dịp trình diễn đàn môi cùng nhau tại trung tâm văn hóa Pháp tại Hà Nội và đã gây ấn tượng rất tốt với những người xem về loại nhạc cụ đơn giản mà độc đáo này. Festival đàn môi quốc tế tại Hà Lan lần này, ban tổ chức đã mời đích danh Đức Minh. Anh được xem là người đại diện duy nhất của đàn môi Việt Nam đi dự Festival này và sẽ cùng ban tổ chức đi lưu diễn giới thiệu đàn môi Việt Nam tại 3 nước châu Âu là Pháp, Na Uy và Bỉ. Anh hy vọng nhân dịp này không chỉ giới thiệu được bản sắc độc đáo của từng loại đàn môi Việt Nam cho bạn bè thế giới biết, mà còn là dịp để lưu ý các nhà nghiên cứu văn hóa và âm nhạc Việt Nam suy nghĩ nghiêm túc tới một phương án bảo tồn dòng âm nhạc đàn môi…

Bài và ảnh: Bùi Kim Xuyến