Cách Hà Nội 70km về phía đông bắc, hằng năm, vào ngày mồng 4 tháng Giêng Âm lịch, Lễ hội đình, đền, chùa Cầu Muối nằm trên địa bàn xóm Cầu Muối, xã Tân Thành, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên được chính thức khai hội. Theo lịch sử, cụm di tích được xây dựng từ năm 1719 vào thời Hậu Lê, đời vua Lê Dụ Tông, gồm: Đình Cầu Muối thờ Thành hoàng làng Cao Sơn Quý Minh Đại Vương (tức Dương Tự Minh)-một danh tướng đã có công giúp vua Lý chống giặc Tống xâm lược; đền Thượng thờ Mẫu Thượng Ngàn và đền Công Đồng thờ Mẫu Liễu Hạnh; chùa Cầu Muối thờ Phật. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, vào năm 1950, Đại đoàn 308 đã chọn khu vực này làm nơi đóng quân. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Sư đoàn 304 cũng chọn nơi đây để huấn luyện, phục vụ chiến trường miền Nam.
“Đầu năm mua muối” ở Cầu Muối.
Nhưng, điều hấp dẫn nhiều người đến Lễ hội Cầu Muối có lẽ là câu chuyện ly kỳ về nguồn gốc đền Công Đồng. Truyền thuyết trong vùng kể lại, ngày xưa có hai mẹ con người nọ đi bán muối ngang qua đây. Trong lúc đi lấy nước uống, hai mẹ con bị một con hổ dữ tát chết. Nhưng kỳ lạ là hổ lại không ăn thịt hai mẹ con mà để họ nằm cạnh nhau bên bờ suối. Cũng kỳ lạ thay, không biết từ đâu mối đùn đất che kín người hai mẹ con, chỉ để hở hai bàn chân. Dần dần, mối đùn đất lên nhiều thành một gò đất cao. Sau đó, có người dân trong làng được hai mẹ con người bán muối về báo mộng, yêu cầu lập đền thờ ngay phía trên gò đất đó. Dân làng thấy sự lạ, bèn làm lễ cúng, đem rào giậu cẩn thận và coi đó là vùng đất thiêng không được xâm phạm.
Kể từ khi Lễ hội Cầu Muối được tổ chức, người dân trong vùng và du khách các tỉnh lân cận như: Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang… đi lễ rất đông. Người dân đến Lễ hội Cầu Muối với quan niệm “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”, thường mua thêm vài gói muối với quan niệm muối mặn có thể xua đuổi tà ma, đem lại nhiều may mắn trong gia đình. Bên cạnh đó, tục mua muối đầu năm còn có ý nghĩa cầu mong sự đậm đà, hòa thuận trong tình cảm gia đình, sự mặn mà trong các quan hệ làm ăn... như vị đậm đà của muối.
Bài và ảnh: DƯƠNG HÒA