Sau ngày đất nước được giải phóng, mấy lần sáp nhập, trồi sụt trong thời kỳ bao cấp, nhưng các thế hệ nghệ sĩ của đoàn luôn giữ lửa đam mê nghệ thuật truyền thống, gìn giữ để truyền cho các thế hệ mai sau.

Ra đời trong lửa đạn

Trụ sở của Đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng nằm khiêm tốn trên một con đường nhỏ, vài phòng làm việc cấp 4, dãy nhà tập thể diễn viên và một hội trường dành cho đoàn luyện tập. Từ xa đã được nghe tiếng đờn, tiếng hát vang đến, nghe âm điệu thiết tha, trầm bổng của các diễn viên trong đoàn đang luyện tập chuẩn bị cho những đêm diễn sắp tới. Đón chúng tôi, anh Thạch Chăm Rơn, Trưởng đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng, hồ hởi nói: “Ngoài các diễn viên đang luyện tập cho các buổi công diễn sắp tới, một số diễn viên có thâm niên đi xuống các địa phương, các câu lạc bộ để truyền nghề cho các cháu học sinh, các nhân viên nhà văn hóa của các xã, huyện. Nhiều anh chị em tham gia các khóa học để bổ sung kiến thức, hoàn thiện bằng cấp cho đủ chuẩn”.

Dù khung cảnh trụ sở có vẻ đìu hiu, tạm bợ nhưng lịch sử hình thành và phát triển của đoàn thì hoành tráng, đồ sộ và có bề dày thành tích đáng nể so với các đơn vị nghệ thuật khác. Đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng tiền thân là Đoàn ca múa nhạc Võ Thị Sáu, được Tỉnh ủy Sóc Trăng thành lập vào khoảng năm 1960 tại Trà Teo, xã Lạc Hòa, huyện Vĩnh Châu (nay là thị xã Vĩnh Châu). Đây cũng là thời điểm ở các địa phương Đồng bằng sông Cửu Long diễn ra Phong trào Đồng khởi, gắn liền với sự vùng lên của đội quân tóc dài đấu tranh cho độc lập dân tộc ở miền Nam lúc bấy giờ.

leftcenterrightdel
Các diễn viên của Đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc trăng luyện tập, chuẩn bị cho chương trình biểu diễn mới.

Đoàn đã có nhiều hoạt động phục vụ nhân dân và tham gia xây dựng vùng giải phóng. Vào khoảng cuối năm 1969, địch đẩy mạnh chiến dịch “bình định”, đoàn vừa chiến đấu, vừa biểu diễn phục vụ cán bộ, chiến sĩ và nhân dân vùng giải phóng. Nhiều diễn viên hy sinh khiến đoàn không còn khả năng hoạt động độc lập, phải nhập vào Đoàn ca múa Nhân dân để củng cố, gây dựng lại.

Những người giữ lửa đam mê

Suốt chặng đường từ ngày thành lập đến nay, đoàn luôn bám sát xây dựng các chương trình nghệ thuật ca múa nhạc, vở diễn sân khấu Dù kê, Rô băm; tổ chức và nâng cao chất lượng biểu diễn phục vụ nhiệm vụ chính trị của địa phương và cả nước, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa, nghệ thuật, góp phần giáo dục về truyền thống cách mạng và nâng cao thị hiếu thẩm mỹ lành mạnh đối với quần chúng nhân dân.

Chia sẻ thêm về những hoạt động của đoàn, anh Thạch Chăm Rơn cho biết: “Nội dung biểu diễn nghệ thuật nhằm góp phần tuyên truyền những chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nâng cao mức hưởng thụ văn hóa tinh thần cho nhân dân. Hằng năm, chúng tôi tổ chức biểu diễn các chương trình nghệ thuật phục vụ nhân dân vùng sâu, vùng xa; phục vụ nhiệm vụ chính trị vào các ngày lễ lớn của đất nước; phục vụ đối ngoại và phục vụ khách du lịch đến tham quan tại tỉnh Sóc Trăng, tổng cộng trên 100 suất diễn/năm”.

Đó là những nhiệm vụ chính của đoàn, nhưng có một việc vô cùng quan trọng và được duy trì từ thế hệ diễn viên này đến thế hệ diễn viên khác, đó là công tác gìn giữ và truyền lửa cho các thế hệ tương lai đam mê nghệ thuật truyền thống của đồng bào Khmer. Nghệ sĩ Ưu tú, nhạc sĩ Sơn Lương, Phó chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam, Phó trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sóc Trăng, là một điển hình. Ông đã dành cả tuổi thanh xuân của mình để sáng tác, hướng dẫn thế hệ trẻ tham gia gìn giữ nghệ thuật truyền thống của đồng bào Khmer. Nhạc sĩ Sơn Lương cho biết: “Tôi trưởng thành từ Đoàn nghệ thuật Khmer, nhiều năm giữ trọng trách lãnh đạo, sau này làm công tác tuyên giáo, lúc nào cũng đau đáu làm sao để thế hệ con em đồng bào không để các loại hình sân khấu như Dù kê, Rô băm... bị mai một”.

Người Khmer ở Sóc Trăng có một kho tàng nghệ thuật dân tộc được lưu truyền từ xưa đến nay, rất phong phú và độc đáo, với nhiều loại hình nghệ thuật như: Âm nhạc, múa, sân khấu, mỹ thuật, kiến trúc… Các loại hình này tồn tại không chỉ trong lễ hội dân tộc mà cả ở những sinh hoạt đa dạng khác trong đời sống nhân dân. Một trong những việc mà các nghệ sĩ của Đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng làm trong nhiều năm qua là gìn giữ các loại hình sân khấu cổ Rô băm và Dù kê. Cả hai loại hình sân khấu đều mang nhiều yếu tố thuộc các lĩnh vực nghệ thuật khác nhau. Đặc biệt, sân khấu cổ Rô băm là loại hình sử dụng ngôn ngữ múa làm vai trò chủ đạo nhưng kết cấu các vở diễn giống như kịch của các loại hình khác. Còn sân khấu Dù kê là loại hình sân khấu kịch dân tộc, tương tự như sân khấu cải lương Nam Bộ, ra đời khoảng đầu thập niên 1920. Đây là sản phẩm văn hóa tinh thần, hoàn toàn do bàn tay, khối óc của người Khmer sinh sống ở Đồng bằng sông Cửu Long sáng tạo nên. Chính vì lẽ đó, nó được gìn giữ từ thế hệ này qua thế hệ khác, đang được nhân rộng bằng cách giảng dạy trong các trường phổ thông dân tộc nội trú, thế hệ trước dạy cho thế hệ sau.

Những cố gắng của tập thể diễn viên Đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng đã gặt hái được những kết quả đáng khích lệ khi đoạt nhiều huy chương tại các kỳ hội diễn chuyên nghiệp toàn quốc và đi biểu diễn tại nước ngoài. Ngày nay, các nghệ sĩ Đoàn nghệ thuật Khmer tỉnh Sóc Trăng đang tiếp nối hành trình bằng những chuyến đi về các phum sóc vùng sâu, vùng xa để truyền lại những môn nghệ thuật như Dù kê, Rô băm cho thế hệ trẻ. Những công việc thầm lặng của họ góp phần giữ lửa đam mê, truyền lửa cho các thế hệ mai sau luôn biết gìn giữ và phát huy những bản sắc văn hóa đậm đà của đồng bào Khmer Nam Bộ.

Bài và ảnh: SONG NGUYÊN