Trong hồi ký “Trong xà lim án chém”, đồng chí Phạm Hùng đã kể về dũng khí của “Trọng con” đầy sinh động. Đã có nhiều tác phẩm văn học-nghệ thuật viết về tấm gương liệt sĩ Lý Tự Trọng. Ngay sau ngày hòa bình lập lại ở miền Bắc, nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn đã viết một nhạc phẩm thể hành khúc mang tựa đề Noi gương Lý Tự Trọng, ngợi ca tấm gương oanh liệt của người chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi này.
Hành khúc bắt đầu khá đặc biệt ở nhịp 2/4, đó là sự xuất hiện của một nốt trắng và sau đó liên tiếp những nốt đen như đẩy ấn tượng vào tâm hồn ta: Muôn đời sau Lý Tự Trọng/Còn như ngôi sao mai lấp lánh trên trời cao/Dòng tuổi thanh xuân đầy mơ ước/Anh chiến đấu cho Tổ quốc… Tác giả đã ví Lý Tự Trọng như ngôi sao mai trên trời cao. Có lẽ tất cả những dâng hiến ban đầu của đời người đều được ví như thế. Nốt trắng ngân ở câu mở đầu như muốn người thưởng thức phải chú trọng ngẫm nghĩ. Đến câu thứ hai, trường độ còn kéo dài hơn từ nốt trắng sang nốt đen ở phách mạnh ô nhịp sau, càng tăng thêm ấn tượng về người anh hùng này.
Tuổi trẻ Hà Tĩnh báo công tại Nhà lưu niệm Lý Tự Trọng ở xã Việt Xuyên, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Ảnh: Báo Hà Tĩnh
Hành khúc bước sang cao trào bằng những nốt trung âm của điệu thức
sol
trưởng:
Gương anh vẫn sáng soi chúng tôi hôm nay
Cho ngàn mong ước cuộc đời mới trên đất này
Thân anh đã hiến cho lá cây thêm xanh
Cho mùa xuân đến cho ngày mới chim tung cánh…
Tác giả khẳng định ngay tầm vóc người anh hùng liệt sĩ như một tấm gương cho cuộc đời. Ở đầu Hồ Tây thủ đô Hà Nội, một bức tượng Lý Tự Trọng đã được dựng lên giữa vườn hoa muôn sắc đầu đường Thanh Niên để như nhắc nhở những trai thanh, gái lịch đến Hồ Tây hãy nhớ tấm gương người anh hùng liệt sĩ của Đảng. Đây cũng là nơi mà các cháu thiếu niên nhi đồng thường đến dã ngoại, nghe kể về người anh hùng. Chính bức tượng đã gợi ý cho nhạc sĩ Xuân Giao viết một giai điệu thiếu nhi rất hay: Một sớm mùa thu nắng/ Chúng em vào thăm anh…
Trở lại với hành khúc Noi gương Lý Tự Trọng, sau khi cao trào đã dâng lên, như khắc họa hình tượng người anh hùng, giai điệu lùi xuống như thủ thỉ nhắn nhủ những người đang sống hãy sống như anh: Vì dân/ Vì nước/ Lý Tự Trọng người nêu gương sáng ngời/ Mừng vì cuộc sống mới vì xã hội chủ nghĩa/ Tiến lên theo anh suốt đời… Lúc này, âm nhạc bốn chữ “vì dân, vì nước” được hát bằng 4 nốt trắng. Đây là một sự xuất hiện đặc biệt của giai điệu sau giai điệu cũng 4 nốt trắng ở bài hát “Nhớ về quê em” của nhạc sĩ Tân Huyền là “Em nắm tay mừng”. Đó là một thủ pháp gây ấn tượng mạnh mà không phải lúc nào nhạc sĩ cũng có thể sử dụng. Chính nhờ thủ pháp này mà hành khúc Noi gương Lý Tự Trọng tuy rất ngắn, ca từ gọn ghẽ, nhưng đã thấm vào các thế hệ rất sâu sắc. Như thế hệ chúng tôi đến tận bây giờ khi đã vào tuổi “cổ lai hy” vẫn thuộc lòng và đôi khi vẫn hát cùng con cháu. Đó chính là sức mạnh của âm nhạc chuyển hóa thành sức mạnh của sự sống.
Tưởng nhớ Lý Tự Trọng, một con đường dài ở quận 1, TP Hồ Chí Minh đã được mang tên anh. Nhiều lúc đi trên con đường này, tôi thường thầm nhẩm bản hành khúc này. Có thể nói, đây cũng là bản hành khúc đầu tiên trong sự nghiệp sáng tạo âm nhạc của nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn và cũng là bài hát đầu tiên ông ca ngợi những người anh hùng liệt sĩ. Sau đó là các ca khúc thuộc dòng nhạc tri ân của ông: Biết ơn chị Võ Thị Sáu; Ca ngợi Nguyễn Văn Trỗi; Nguyễn Viết Xuân cả nước yêu thương… Hành khúc Noi gương Lý Tự Trọng khi ra đời đã được tốp ca nam nữ của Đài Tiếng nói Việt Nam dàn dựng và lan tỏa qua làn sóng điện đầy tình cảm với giọng lĩnh xướng của ca sĩ Trần Thụ. Đến nay, đã có nhiều đơn vị nghệ thuật và nhiều nghệ sĩ thể hiện rất thành công hành khúc này, nhưng tiết mục của tốp ca Đài Tiếng nói Việt Nam kể trên vẫn được nhiều thế hệ người nghe hâm mộ.
Nhà thơ, nhạc sĩ NGUYỄN THỤY KHA