QĐND - Trên thế giới, việc khắc thơ lên bia mộ là một mỹ tục đã có từ lâu đời. Ngoài thơ, người ta còn khắc câu đối, đoản văn, những lời nhắn gửi của người đã khuất… Hiện nay ở nước ta, có lẽ thơ là thể loại được khắc trên bia mộ nhiều nhất. Tôi chưa đến Nghĩa trang Cực Lạc Thái Bình (Tây Ninh), nhưng nghe nói trong nghĩa trang này có tới hàng nghìn bài thơ, phần lớn là thơ thuê viết hoặc lấy từ ca dao, hò vè, hay Truyện Kiều, Cung oán ngâm khúc, Chinh phụ ngâm, Lục Vân Tiên... rồi cải biên cho phù hợp công đức, tính cách của người quá cố.

Tác giả bài viết bên tấm bia khắc bài thơ “Lời mẹ dặn” của nhà thơ Phùng Quán dựng trước mộ nhà thơ ở Huế. Ảnh: Đức Thọ

Xưa nay, có những nhà thơ đã chuẩn bị sẵn những bài thơ, những câu thơ sẽ khắc trên bia mộ của chính mình. Đến khi nằm xuống, gia đình, bạn bè cứ theo thế mà làm. Nhà thơ Nguyễn Khuyến dặn dò con cháu: Việc tống táng nhung nhăng qua quýt/ Cúng cho Thầy một ít rượu hoa/ Đề vào mấy chữ trong bia/ Rằng: “Quan nhà Nguyễn cáo về đã lâu”. Tôi chưa có dịp viếng mộ Tam Nguyên Yên Đổ nên không biết con cháu nhà thơ có làm đúng theo ý nguyện của nhà thơ không. Bích Khê (1916-1946) trước khi mất cũng đã kịp soạn cho mình bài “Thơ đề trên bia mộ” như sau:

Thân bệnh: Ngô vàng mưa lá rụng

Bút thần: Sông lạnh ánh sao rơi

Sau nghìn thu nữa trên trần thế

Hồn vẫn về trong bóng nguyệt soi.

 Với các nhà thơ, viết được những câu thơ để khắc lên mộ mình quả không dễ. Ngoài một vài nhà thơ đã viết sẵn như đã kể thì hầu hết thơ khắc trên bia mộ các nhà thơ là do gia đình, bạn bè hoặc cơ quan, đoàn thể chọn lọc từ những bài thơ, những đoạn thơ, những câu thơ của người đã khuất. Trên bia mộ nhà thơ Phạm Hầu (ở cạnh chùa Vạn Phước, TP Huế) khắc nguyên cả bài Vọng Hải đài, trong đó có hai câu nổi tiếng: Đưa tay ta vẫy ngoài vô tận/ Chẳng biết xa lòng có những ai?       

Chọn thơ khắc trên bia mộ là một việc làm vô cùng linh thiêng nên phải hết sức cẩn trọng. Đáng tiếc là đây đó vẫn có tình trạng viết bừa, viết ẩu, không chỉ sai lỗi chính tả mà sai cả những câu chữ của tác giả. Không ít trường hợp như thế đã được phát hiện và bàn luận trên các phương tiện truyền thông. Gần đây, một số địa phương khi xây dựng nghĩa trang, tượng đài, nhà tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ… đã lựa chọn những bài thơ, những câu thơ phù hợp để khắc trên những tấm bia, như bài Lời thỉnh cầu ở nghĩa trang Đồng Lộc của nhà thơ Vương Trọng. Nhà tưởng niệm ở Nghĩa trang liệt sĩ Quảng Trị có khắc bốn câu thơ của Lê Bá Dương: Đò lên Thạch Hãn ơi... chèo nhẹ/ Đáy sông còn đó bạn tôi nằm/ Có tuổi hai mươi thành sóng nước/ Vỗ yên bờ, mãi mãi ngàn năm. Tiếc là không hiểu vì lý do gì mà tên tác giả đã không còn, khiến rất nhiều người đến đây đều thắc mắc…

MAI VĂN HOAN