Trao truyền điệu múa trống bồng

Đặc sắc điệu múa trống bồng

Múa trống bồng là điệu múa cổ truyền, gắn với nhiều phong tục lễ nghi trong hội làng, hội đình, hội chùa của nhiều vùng. Xưa, trên đất Thăng Long, nhiều nơi có múa trống bồng như: Nhật Tân, Triều Khúc, Đại Lộ, Quảng Bị. Mỗi nơi múa trống bồng có “dáng vẻ” riêng, nhưng múa trống bồng Triều Khúc được coi là điệu múa đặc sắc nhất. 

Theo các nhà nghiên cứu, điệu múa bồng còn có tên khác là điệu múa “Con đĩ đánh bồng”. Điệu múa này chỉ dành cho con trai đóng giả con gái để múa trống. Khi múa họ thường mặc váy, tóc vấn đuôi gà hoặc buộc khăn mỏ quạ, đeo yếm đào, mặc áo tứ thân, thắt bao hồng, xanh. Trống bồng sơn màu đỏ là kiểu trống dài, nhỏ, được các vũ công đeo chặt trước bụng bằng một dải lụa đỏ thắt bỏ mùi ra phía sau lưng. Người cao tuổi ở làng Triều Khúc cho biết, theo sử sách để lại, vào thế kỷ thứ 8, Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng  trước khi vây hãm và hạ thành Tống Bình (tức Hà Nội ngày nay) đã đóng đại quân ở làng Triều Khúc thuộc Cầu Đơ, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội). Để khích động tinh thần ba quân tướng sĩ và cũng là nhu cầu giải trí cho nghĩa quân trước khi lâm trận, người đã cho binh lính giả trang làm gái và đeo trống múa bồng. Điệu múa này sau thường được diễn tấu trong lễ hội truyền thống làng Triều Khúc, diễn ra từ mồng 9 đến 12 tháng Giêng.

Múa bồng được biểu diễn ngay ở phương đình, vào giữa các tuần tế. Nếu có rước kiệu long đình thì các vũ công, nhạc công phải đi trước kiệu để múa hầu Đức Thánh. Khi trình diễn chỉ có 2 người được múa, 4 người thành 2 cặp thay phiên nhau, đến cao trào của buổi lễ thì cả 4 người mới cùng vào múa để tạo bầu không khí vừa rộn ràng, náo nhiệt, vừa linh thiêng, huyền bí. Múa bồng có 3 điệu, mở đầu và kết thúc là điệu giám mặt (quay mặt vào nhau), giữa là điệu giám lưng (quay lưng vào nhau). Người múa bồng phải là con dân Triều Khúc và phải vượt qua nhiều tiêu chuẩn “khắt khe”. 

Ngay từ xa xưa, múa bồng đã nổi tiếng trong vùng là điệu múa hay, độc đáo, hoạt náo. Tốp múa “Con đĩ đánh bồng” thường được mời đi biểu diễn ở các vùng lân cận trong các lễ hội dân gian của làng. Ngày nay, múa bồng vẫn tồn tại trong các lễ hội, sinh hoạt văn hóa của cộng đồng làng xã. Nhiều biên đạo múa còn nâng cao sáng tạo điệu múa bồng thành tác phẩm múa chuyên nghiệp, biểu diễn trong và ngoài nước. 

Quảng bá di sản văn hóa

Đến làng Triều Khúc, quận Thanh Xuân, hỏi thăm nhà nghệ nhân Triệu Đình Hồng không khó, bởi chẳng mấy ai ở đây mà không biết tới ông Hồng múa bồng. Ông được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam công nhận là Nghệ nhân dân gian vào năm 2010. Đến năm 2019, ông vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, được UBND thành phố Hà Nội tặng danh hiệu “Người tốt, việc tốt” nhờ những nỗ lực không mệt mỏi của ông trong việc gìn giữ, quảng bá di sản múa trống bồng ở Hà Nội.

Nhấp chén trà thơm, nghệ nhân Triệu Đình Hồng kể cho chúng tôi những giai thoại về điệu múa cổ “Con đĩ đánh bồng”-một di sản văn hóa phi vật thể đã tồn tại hàng thế kỷ ở vùng đất mà ông đã sinh ra và lớn lên… Ông kể, lên chín, lên mười, ông đã biết đến múa bồng. Hồi ấy, cứ vào dịp hội làng, nhìn các anh vận xiêm váy, thắt những dải lụa dài xuống gối lấp lánh kim sa, uyển chuyển thướt tha theo nhịp trống rộn ràng, ông đã mê tít. Đến mười tám, đôi mươi, ông Hồng bắt đầu mặc áo the, khăn xếp phục vụ việc lễ trong đại đình và niềm ước ao được múa trống bồng ngày nào của ông đã trở thành hiện thực. Được nghệ nhân Bùi Văn Tốt rèn dạy, rồi cụ Bùi Văn Lục và Triệu Đình Vạn kèm cặp, Triệu Đình Hồng đã hiểu được ý nghĩa, giá trị, nguồn gốc của điệu múa và nắm thành thạo kỹ thuật múa trống bồng.

“Các ông, các bác đã hướng dẫn cho tôi từng chi tiết nhỏ, cách biểu cảm qua ánh mắt, nụ cười, rồi các động tác múa sao cho thể hiện được nét tươi vui, tình tứ”, ông Hồng nhớ lại. Thuở mới “bén duyên” múa trống bồng, có lúc ông cũng cảm thấy ngại khi phải điểm phấn tô son, xúng xính trong váy áo. Thế nhưng sự ngại ngùng, e lệ dần nhường chỗ cho sự say mê. Cũng bởi thế mà khi mới ngoài 30 tuổi, Triệu Đình Hồng đã trở thành vũ công xuất sắc nhất làng Triều Khúc. Và giờ đây, khi đã qua tuổi bát tuần, niềm say mê với trống bồng vẫn còn nguyên vẹn trong ông.

Họa sĩ Giang Nguyên Thái-Phó chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội, một người con của làng Triều Khúc bày tỏ sự cảm phục khi nhắc đến Nghệ nhân Ưu tú Triệu Đình Hồng. Ông khẳng định: “Nghệ nhân Triệu Đình Hồng là người lĩnh hội được những nét tinh túy, cái hồn, cái thần thái của điệu múa trống bồng. Mỗi khi múa, đôi mắt ông sáng rực, long lanh, lúng liếng. Những động tác múa của ông vừa nhanh, vừa khỏe, vừa uyển chuyển đến lạ thường...”.

Không chỉ giữ được niềm say mê với múa trống bồng, ông Hồng còn rất tâm huyết trong việc truyền dạy điệu múa này cho giới trẻ. CLB Múa trống bồng làng Triều Khúc do ông làm chủ nhiệm đã thu hút được hơn 30 hội viên. Dẫu thiếu kinh phí hoạt động và ít người trẻ mặn mà nhưng ông vẫn kiên trì vận động thanh niên trong làng tham gia CLB. Ông còn đến “gõ cửa” trường học ở địa phương, thuyết phục nhà trường đưa “múa bồng” vào hoạt động ngoại khóa…

Nhiều năm qua, CLB Múa trống bồng Triều Khúc dưới sự dìu dắt của Nghệ nhân Ưu tú Triệu Đình Hồng đã góp phần không nhỏ gìn giữ, phát huy di sản múa trống bồng làng Triều Khúc. Không chỉ ở hội làng, điệu múa trống bồng còn được trình diễn tại nhiều sự kiện tôn vinh, quảng bá di sản của đất Thăng Long-Hà Nội và giao lưu nhiều nơi ở nước ta. 

GIA PHÚ