Theo “Từ điển tiếng Việt”, Viện Ngôn ngữ học, năm 2021, trang 502, “giận” nghĩa là cảm thấy không bằng lòng và bực bội với người có quan hệ gần gũi nào đó vì người ấy đã làm điều trái với ý mình. Trang 643, “khôn” nghĩa là có khả năng suy xét trên mức bình thường để xử sự một cách có lợi nhất, tránh được những việc làm và thái độ không nên có. Sử dụng một trạng thái cảm xúc của con người, câu thành ngữ nhắn nhủ lời khuyên sâu sắc trong giao tiếp, xử thế.
Trong cuộc sống, vì một lý do nào đó, trạng thái tâm lý của con người trở nên giận dữ. Khi đó con người thường bị cảm xúc chi phối hoàn toàn. Lý trí bị lu mờ, không còn đủ bình tĩnh để cân nhắc hậu quả của lời nói hay hành động của mình; có thể nói ra những lời lẽ gay gắt, xúc phạm, hoặc làm những việc dễ gây ra hậu quả xấu.
Thực tế, trong lúc tức giận, mỗi người đều khó có thể nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện và khách quan. Dễ bị cảm xúc dẫn dắt, đưa ra những quyết định sai lầm, bốc đồng, không phù hợp với tình huống. Những lời nói hoặc hành động trong cơn giận có thể làm tổn thương người khác, phá vỡ niềm tin, gây ra mâu thuẫn, rạn nứt trong các mối quan hệ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp. Đôi khi, những tổn thương này là vĩnh viễn và không thể hàn gắn. Để tránh những hậu quả đáng tiếc, mỗi người cần học cách kiềm chế bản thân mỗi khi nóng giận, cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đưa ra bất kỳ phát biểu hay hành động nào. Thay vì nổi nóng trong giận dữ, hãy học cách diễn đạt cảm xúc và quan điểm của mình một cách rõ ràng, bình tĩnh và tôn trọng người đối diện.
Sách "Nguyên sử" có ghi lại câu chuyện Thành Cát Tư Hãn, vị vua nổi tiếng của Mông Cổ, một lần vào rừng để săn bắn, ông chỉ mang theo con chim ưng yêu thích. Sau một ngày dài rong ruổi, nhà vua khát nước đến mức cổ họng như có lửa đốt. Bỗng ông nhìn thấy dòng nước chảy ra từ một tảng đá. Ông xuống ngựa, lấy ra chiếc cốc hứng từng giọt nhưng vừa lúc đưa lên miệng thì con chim ưng bay lên và hất đổ nước xuống đất. Con chim lặp lại hành động đó hai lần. Tức giận, Thành Cát Tư Hãn vung kiếm đâm thủng lồng ngực con chim mình yêu quý. Nhưng khi ông lội ngược lên thượng nguồn, bất ngờ nhìn thấy ngay ở giữa vũng nước là xác con rắn độc. Nếu lỡ uống dòng nước kia, có lẽ ông đã chết. Nhà vua đứng lặng người chợt hiểu thông tất cả mọi chuyện. Hóa ra chim ưng vì cứu ông mới hết lần này đến lần khác làm đổ chén nước.
Sau đó, Thành Cát Tư Hãn ra lệnh làm một bức tượng con chim bằng vàng, trên cánh khắc dòng chữ: “Thậm chí, khi một người bạn làm điều gì đó anh không thích, người đó vẫn cứ là bạn của anh”. Cánh còn lại ghi “Bất cứ hành động nào được thực hiện trong sự giận dữ đều là hành động đưa đến sự thất bại”.
VĂN TUẤN