Theo “Từ điển tiếng Việt”, Viện Ngôn ngữ học, năm 2021, trang 1.066, “sách” là tập hợp số lượng nhất định những tờ giấy có chữ in, đóng gộp lại thành quyển. “Nói có sách” là khi nói về một vấn đề gì đó phải dựa trên các loại tài liệu, văn bản, hồ sơ, ghi chép đã được công nhận, có giá trị tham khảo và lưu trữ thông tin.

Trang 766, “mách” nghĩa là nói cho người khác biết điều cần thiết, có lợi cho họ; nói cho người trên biết lỗi của người dưới. Trang 242, “chứng” nghĩa là cái dựa vào để bảo đảm sự việc là có thật; nhận biết rõ là đúng sự thật. “Mách có chứng” nhấn mạnh rằng lời nói, thông tin không chỉ dựa trên sách mà còn phải có những bằng chứng thực tế, có thể quan sát, kiểm tra hoặc xác nhận được.

Câu "Nói có sách, mách có chứng" mang thông điệp rõ ràng về tính xác thực và độ tin cậy của thông tin. Khẳng định rằng một lời nói, một tuyên bố, một sự khẳng định chỉ có giá trị khi dựa trên những tài liệu, ghi chép đáng tin cậy (có sách) và đồng thời phải có những bằng chứng thực tế, có thể kiểm chứng được (có chứng). Mượn hình ảnh của “sách” và “chứng”, ở tầng nghĩa sâu hơn, câu thành ngữ đề cao tính khách quan của các văn bản, tài liệu có căn cứ. Câu thành ngữ khuyến khích mọi người khi đưa ra ý kiến, nhận định hay kết luận về một vấn đề nào đó, cần phải dựa trên những nguồn thông tin khách quan, có căn cứ rõ ràng như văn bản, tài liệu, vật phẩm, hình ảnh, video, lời khai của nhân chứng hoặc kết quả của các thí nghiệm, nghiên cứu. Không nên dựa vào cảm tính, tin đồn hay những thông tin không được kiểm chứng. Bên cạnh đó, câu thành ngữ cũng phản bác sự mơ hồ và thiếu căn cứ. Phê phán những lời nói suông, những thông tin không có nguồn gốc rõ ràng, những tuyên bố thiếu bằng chứng xác thực. Từ đó, khuyến cáo mọi người khi nghe một thông tin nào đó nên đặt câu hỏi về nguồn gốc và bằng chứng, thay vì tin tưởng một cách mù quáng.

Trong cuộc sống hiện nay, câu thành ngữ càng trở nên ý nghĩa, như một nguyên tắc cơ bản khuyên nhủ mọi người phải thường xuyên ghi nhớ và vận dụng để đạt được sự hiểu biết đúng đắn và tránh xa những thông tin sai lệch, thông tin thiếu căn cứ, chưa được kiểm chứng.

VĂN TUẤN