Trong hai cuộc chiến tranh ấy, nhân dân ta, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại đã xây dựng và phát triển một nền nghệ thuật quân sự ưu tú-nghệ thuật quân sự của một dân tộc nhỏ, đất không rộng, người không đông, kinh tế kém phát triển, tiến hành chiến tranh nhân dân, chống lại những kẻ thù có tiềm lực kinh tế, quân sự và khoa học kỹ thuật rất lớn, có quân đội nhà nghề đông đảo, thiện chiến và được trang bị rất hiện đại.

Là một bộ phận của nghệ thuật quân sự, nghệ thuật chiến dịch Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ đã hình thành và phát triển từng bước, ngày càng hoàn chỉnh, góp phần xứng đáng vào thắng lợi của việc chiến đấu chống xâm lược. Đó là nghệ thuật chiến dịch của chiến tranh nhân dân Việt Nam trong thời đại mới, nghệ thuật vận dụng sức mạnh của toàn dân đánh giặc, kết hợp lực lượng vũ trang với lực lượng chính trị, kết hợp ba thứ quân, đánh địch bằng mọi phương pháp đấu tranh và hình thức tác chiến ngay trong chiến dịch.

leftcenterrightdel
Hải quân nhân dân Việt Nam huấn luyện hiệp đồng tác chiến. Ảnh: TRỌNG THIẾT

Đó là nghệ thuật chiến dịch quán triệt sâu sắc tư tưởng chiến lược tiến công, tích cực, chủ động, linh hoạt, kiên quyết và liên tục tiến công quân địch mọi lúc, mọi nơi, bằng mọi lực lượng, mọi phương thức và phương tiện đấu tranh, lấy tiến công và phản công làm chính, đồng thời cũng biết phòng ngự khi cần thiết, để tạo điều kiện chuyển sang phản công và tiến công.

Đó là nghệ thuật chiến dịch đánh địch bằng sức mạnh tổng hợp của các lực lượng, các thứ quân, các binh chủng, kết hợp tác chiến với nổi dậy, tiến công quân sự với đấu tranh chính trị và binh vận, kết hợp tác chiến chính quy với tác chiến du kích, đánh lớn và đánh vừa, đánh nhỏ kết hợp lực, thế và thời cơ, với lực lượng bộ binh thường ngang bằng hay ít hơn địch, binh khí kỹ thuật thường kém địch, vẫn tạo được ưu thế để giành thắng lợi trong chiến dịch.

Đó là nghệ thuật chiến dịch trong mưu lược chiến tranh đi từ tiêu hao đến tiêu diệt địch. Trong tình thế quân yếu đánh quân mạnh là phải hạn chế sức mạnh của địch và khoét sâu chỗ yếu của chúng, đi đến làm giảm sức mạnh, gây ra mâu thuẫn trong bản thân chiến tranh xâm lược mà địch không thể khắc phục được-bằng từ đánh du kích phát triển lên đánh chính quy và kết hợp chặt chẽ giữa đánh du kích với đánh chính quy, làm cho ta mạnh dần lên, đánh tiêu hao, tiêu diệt địch, đánh cài xen kẽ với địch, đánh cả ở đằng trước mặt và đằng sau lưng địch, hậu phương của địch, gây ra những mâu thuẫn giữa tập trung và phân tán, giữa chiếm đóng và cơ động, giữa tiến công và phòng ngự, đánh bại các biện pháp tác chiến của địch, đi đến đánh bại ý chí xâm lược của quân đội viễn chinh và làm cho nhân dân ở nước địch từ chán ghét chiến tranh đi đến phản đối chiến tranh, và cuối cùng ta tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn.

Nghệ thuật chiến dịch của ta đã dựa vào thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp, tận dụng địa hình có lợi, phát huy cao độ ưu thế chính trị, tinh thần và trí thông minh, sáng tạo của cán bộ, chiến sĩ để tìm ra phương thức tác chiến thích hợp nhất, nhằm tiêu diệt địch, hoàn thành thắng lợi mục đích, nhiệm vụ của chiến dịch. Đó là nghệ thuật chọn đúng hướng, mục tiêu, đối tượng tác chiến, nhằm trúng nơi hiểm yếu nhưng tương đối yếu và sơ hở của địch để hễ đánh vào đó là quân địch bị tổn thất lớn, thế trận bị rung chuyển, tinh thần chiến đấu sa sút, tổ chức rối loạn. Đó là nghệ thuật tạo thế ta, phá thế địch, xây dựng thế trận vững chắc, dùng mưu lừa địch, điều địch đến nơi ta nghi binh và điều địch đến nơi và vào lúc ta lựa chọn, buộc chúng phải đánh theo cách của ta mong muốn, mà không thể phát huy cách đánh sở trường và ưu thế về binh khí, kỹ thuật. Đó là nghệ thuật phân tán, chia cắt, cô lập từng bộ phận quân địch, khiến chúng mạnh mà hóa yếu, đông mà hóa ít, còn ta thì có thể tập trung lực lượng ưu thế, đánh đòn quyết định vào nơi và lúc quyết định. Đó là nghệ thuật tổ chức và sử dụng lực lượng hợp lý, tiết kiệm, vận dụng linh hoạt mọi lực lượng, mọi thứ vũ khí, biết lấy ít đánh nhiều, dùng lực lượng nhỏ mà giành thắng lợi to, đồng thời cũng biết tập trung lực lượng lớn hơn địch ở mức độ cần thiết để bảo đảm đã đánh là thắng, tiêu diệt gọn quân địch. Đó cũng là nghệ thuật lựa chọn và vận dụng nhiều cách đánh dũng cảm và thông minh, phù hợp với đặc điểm, tính chất của từng loại hình chiến dịch, bảo đảm giành chủ động, bất ngờ, đánh trúng, đánh hiểm, đánh tiêu diệt, xác định đúng đắn và tổ chức chỉ đạo thực hành thắng lợi các trận đánh lớn, then chốt và then chốt quyết định của chiến dịch, tạo ra những bước nhảy vọt, đột biến về chiến dịch và chiến lược, dẫn đến các bước ngoặt của cục diện chiến tranh.

Những bài học kinh nghiệm mà nghệ thuật chiến dịch Việt Nam đã đúc kết được từ thực tiễn hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ là sự đóng góp quý báu vào sự phát triển nền khoa học và nghệ thuật quân sự Việt Nam trong thời đại mới. Trong giai đoạn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, những kinh nghiệm đó vẫn còn nguyên giá trị. Tuy nhiên, chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong tương lai, nếu xảy ra sẽ có những đặc điểm mới, đòi hỏi nghệ thuật chiến dịch của ta phải kế thừa và vận dụng những kinh nghiệm cũ một cách sáng tạo.

Chiến tranh trong tương lai nếu xảy ra sẽ là một cuộc chiến tranh hiện đại, với trình độ cao hơn hẳn các cuộc chiến tranh trước đây. Kẻ thù xâm lược nước ta sẽ sử dụng nhiều loại lực lượng: Không quân, hải quân, tên lửa tầm xa, lục quân, quân đổ bộ đường biển, đường không, lực lượng triển khai nhanh… với các vũ khí công nghệ cao và phương tiện trinh sát, thông tin, chỉ huy rất hiện đại. Chúng có thể tiến công từ nhiều hướng, trên bộ, trên không, từ biển vào, sử dụng nhiều phương thức thủ đoạn khác nhau, như: Tiến công trên bộ kết hợp với phong tỏa và đổ bộ đường biển, đường không; tập kích chiến lược bằng không quân, tên lửa… vào các mục tiêu quân sự, chính trị, kinh tế trọng yếu; xâm lược từng phần; đánh chiếm từng bộ phận lãnh thổ hay đánh thẳng vào các trung tâm đầu não, thực hiện chiến lược “chiến tranh chớp nhoáng”, kết hợp đánh từ ngoài vào với gây bạo loạn ở bên trong...

Nếu phải tiến hành chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, nhân dân ta với lòng yêu nước và truyền thống đánh giặc kiên cường, sẽ đứng vững trên thế làm chủ đất nước, để chống quân xâm lược. Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong tương lai sẽ là một cuộc chiến tranh nhân dân phát triển đến trình độ cao, đánh địch bằng sức mạnh tổng hợp của toàn dân, của cả nước, kết hợp các mặt đấu tranh quân sự, chính trị, ngoại giao, kết hợp lực lượng chính trị với lực lượng vũ trang, gồm ba thứ quân, phát triển cân đối, đồng bộ. Tác chiến du kích với tác chiến tập trung chính quy sẽ diễn ra đồng thời và kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu cuộc chiến tranh. Tiêu diệt sinh lực địch phải đi đôi với bảo vệ đất đai, phải giữ vững những khu vực trọng yếu về quân sự, chính trị, kinh tế, bảo vệ nhân dân. Quán triệt tư tưởng chiến lược tiến công, các hoạt động tác chiến chiến lược sẽ diễn ra với mục đích rất kiên quyết, triệt để, đánh thắng địch từng bước, tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn.

Đặc điểm và tính chất của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong tương lai đặt ra cho nghệ thuật chiến dịch một số vấn đề cần nghiên cứu để tiếp tục phát triển và hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu của chiến lược trong tình hình mới.

- Tích cực khẩn trương tổng kết kinh nghiệm các chiến dịch trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ; đồng thời bám sát tình hình phát triển kinh tế, khoa học, kỹ thuật, quân sự trong nước và trên thế giới để vận dụng những kinh nghiệm ấy cho phù hợp với điều kiện của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, làm cơ sở huấn luyện, bồi dưỡng cán bộ và bộ đội.

- Dự kiến các khả năng và tình huống chiến tranh có thể xảy ra, dựa trên thế trận chiến tranh nhân dân, từng bước được xây dựng và hoàn thiện để chuẩn bị sẵn sàng thế trận chiến dịch trên một số hướng chiến lược quan trọng, bảo đảm giành quyền chủ động về chiến dịch ngay từ đầu chiến tranh.

- Nghiên cứu cách đánh chiến dịch để đánh bại các biện pháp tác chiến của địch như kết hợp tiến công đường bộ với đổ bộ đường không, đường biển, tập kích chiến lược, kết hợp tiến công quân sự với gây bạo loạn, lật đổ…

- Cải tiến phương pháp, công tác chỉ huy-tham mưu, công tác Đảng-công tác chính trị, công tác hậu cần-kỹ thuật chiến dịch phù hợp với điều kiện tác chiến khẩn trương, ác liệt, thời gian chuẩn bị gấp, yêu cầu bảo đảm về mọi mặt rất lớn, đa dạng và phức tạp.

DƯƠNG XUÂN ĐỐNG

Nhà nghiên cứu Văn hóa Quân sự