Là một trong những “trung tâm” của nghệ thuật Bài chòi, loại hình nghệ thuật truyền thống này xuất hiện ở Hội An khoảng cuối thế kỷ 15, cùng thời với các tỉnh miền Trung khác. Qua nhiều giai đoạn thăng trầm, đến năm 1996, Nhà hát Nghệ thuật cổ truyền Hội An thuộc Trung tâm Văn hóa, thể thao Hội An ra đời đã trở thành dấu mốc đưa Bài chòi Hội An lên sân khấu biểu diễn. Hai năm sau, không gian diễn xướng của Bài chòi Hội An được mang ra phố trình diễn trong chương trình “Đêm phố cổ”. Giai đoạn đầu, hội Bài chòi được tổ chức vào các đêm rằm. Tới hiện tại, do nhu cầu ngày càng cao của du khách, vào những lúc cao điểm, hội Bài chòi được tổ chức hằng đêm, với những anh hiệu, chị hiệu (người dẫn dắt cuộc chơi) ưu tú nhất của Hội An, như các nghệ sĩ: Lương Đáng, Dương Quý, Lệ Nga, Ngọc Huệ, Thu Hương…
So với các vùng khác, Bài chòi Hội An có nhiều điểm khác biệt. Nguyên thủy, hội có 9 chòi (các nơi khác thường là 11 chòi), được bố trí thành hai dãy, mỗi dãy 4 chòi, còn 1 chòi nằm ở giữa nối liền hai dãy tạo thành hình chữ U. Bộ Bài chòi ở Hội An gồm có 30 quân. Một bộ dành cho người chơi, một bộ dành cho anh hiệu và bộ còn lại dành cho anh chạy hiệu. Trong đó, chỉ bộ bài dành cho người chơi là được ghép thành các thẻ bài có 3 quân, đây là một kiểu biến tấu thẻ bài chỉ riêng ở Hội An.
    |
 |
|
Hội bài chòi phố cổ Hội An |
Sự khác biệt của Bài chòi Hội An so với các vùng khác còn nằm ở những câu thai. Ví dụ, khi hát về con Nhì Nghèo, câu thai của Bình Định ngắn và mang âm hưởng buồn bã, trách than: Chắp tay với chẳng tới kèo/ Cha mẹ anh nghèo chẳng cưới được em. Trong khi câu thai của người Hội An lại thể hiện sự bạo liệt, mang đặc trưng cốt cách của con người xứ Quảng: Một, anh để em ra/ Hai, anh để em ra/ Em bồng con về/ Đi buôn đi bán/ Trả nợ bánh tráng/ Trả nợ bánh xèo/ Còn dư, trả nợ thịt heo/ Em không cam chịu/ Cảnh nghèo anh cho/ Là cái con Nhì Nghèo.
Theo ông Trần Đình Châu, Phó giám đốc Trung tâm Văn hóa, thể thao Hội An, không gian diễn xướng tại phố cổ đã tạo nên mối gắn kết, đưa Bài chòi đến gần với du khách hơn. Sản phẩm du lịch văn hóa này của phố Hội mang một nét hấp dẫn đặc biệt, khác với các sản phẩm du lịch được khai thác từ sân khấu, dân ca nhạc cổ truyền ở những điểm du lịch khác trên đất nước. Du khách đến với hội Bài chòi để được giao lưu, được vui vẻ, được thả hồn cùng các câu thai, được xem các anh hiệu, chị hiệu trình diễn, được sống trong một không gian thẩm mỹ khác lạ nơi phố cổ.
|
|
 |
|
Hội Bài chòi phố cổ Hội An |
Hằng đêm, không gian phố cổ Hội An vốn hiền hòa, yên ả với những ngôi nhà cổ rêu phong ẩn mình trong các con phố hẹp, bỗng như bừng dậy. Thế nhưng, cái âm thanh rộn rã của những câu thai không hề phá vỡ những giá trị vốn có của một đô thị cổ. Thậm chí ngược lại, hội Bài chòi càng làm cho Hội An trở nên hấp dẫn hơn trong cảm nhận của khách du lịch. Bởi thế, không phải ngẫu nhiên, sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo này không những không bị suy thoái mà ngày càng được phát huy mạnh mẽ.
Đối với phố cổ Hội An, Bài chòi không chỉ là món ăn tinh thần của người dân nơi đây mà đã trở thành sự kết nối tài tình giữa các di sản nghệ thuật với hoạt động du lịch. Việc đưa Bài chòi từ một thú chơi bình dân ra giới thiệu rộng rãi, phục vụ đông đảo khách du lịch là một thành công trong chiến lược phát triển của du lịch Hội An. Ai đã một lần đi du lịch Hội An và có dịp được tham gia vào hội Bài chòi giữa phố cổ, chắc chắn sẽ không thể nào quên được loại hình văn hóa văn nghệ độc đáo này.
Bài và ảnh: NAM ANH