Nhà văn LÊ PHƯƠNG LIÊN: "Sáng" về nội dung, "trong" về nghệ thuật
Viết cho trẻ em cần “sáng” về nội dung và “trong” về nghệ thuật. Cụ thể hơn nữa là cần phù hợp với tâm lý lứa tuổi: Tuổi mầm non (0-6 tuổi); tuổi nhi đồng (6-10, 11 tuổi); tuổi thiếu niên (12-15 tuổi); tuổi mới lớn (15-17, 18 tuổi). Diễn biến tâm lý của từng lứa tuổi rất khác nhau nên người viết phải có vốn sống, sự hiểu biết về tâm lý đối tượng mà mình cần hướng tới.
Hơn nữa, viết cho trẻ em không chỉ hướng tới trẻ em mà còn tới cả “những người đã từng là trẻ em”. Do đó, phải viết sao cho trẻ con đọc hiểu được và thích thú, người lớn đọc lại thấy như được trở lại tuổi thơ và thấm thía được ý nghĩa của cuộc đời mình đã trải nghiệm. Vì thế, viết cho trẻ em được coi là một việc khó. Nếu ai đã hiểu trẻ em và yêu trẻ em thì sẽ thấy vượt qua được tất cả để văn của mình sống với các thế hệ trẻ em và bạn đọc nhiều lứa tuổi.
Trẻ em Việt Nam thế kỷ 21 có nhiều điểm khác biệt với thế kỷ 20, điều này chắc cần có cuộc khảo sát khoa học của các nhà nghiên cứu thì mới có thể đi tới một sự tổng kết có ý nghĩa thực tiễn trong công cuộc đổi mới giáo dục và văn học thiếu nhi hiện nay.
Về tác giả-chủ thể sáng tác cũng có nhiều điểm khác với thế hệ trước. Viết từ sự thôi thúc của “cái tôi”, từ sự trải nghiệm của chính mình. Việc sống với trẻ em, va chạm, quan sát, phát hiện để thay đổi những suy nghĩ của người sáng tác về trẻ em, sáng tạo ra những nhân vật trẻ em của thế kỷ 21, đã thấy được ở một số tác phẩm có mức độ thành công khác nhau trên văn đàn hiện nay.
Ở thế hệ chúng tôi, con người cá nhân luôn vươn tới tình cảm lớn của toàn dân tộc, nhân cách trẻ em được lớn lên, trưởng thành trong thử thách của đời sống thời chiến. Văn học cho tuổi thiếu niên lớn mang âm hưởng sử thi: “Đất rừng phương Nam” (Đoàn Giỏi), “Tuổi thơ dữ dội” (Phùng Quán)... Khát vọng “dấn thân” đối diện với mọi khó khăn, gian khổ của đời sống được truyền cảm tới tuổi nhi đồng: “Cái Tết của mèo con” (Nguyễn Đình Thi), “Bầu trời trong quả trứng” (Xuân Quỳnh)...
Vấn đề nhân vật trẻ em thế kỷ 21 như thế nào? Xin dành để các nhà văn sáng tạo và các nhà nghiên cứu lý luận phê bình hiện nay bình luận.
-----------------
Trung tá, nhà văn NGUYỄN XUÂN THỦY: Định vị những giá trị cho tâm hồn trẻ thơ
Ngoài kỹ năng của một người viết văn thông thường, theo tôi, viết cho thiếu nhi cần chú ý đến đối tượng tiếp nhận.
Thế giới trẻ thơ luôn là thế giới mới mẻ, đầy màu sắc biến ảo, vừa phải ở ngoài nhìn vào nó, vừa phải tái hiện nó, vừa song hành cùng nó. Sự phù hợp luôn được nhấn mạnh ở mức cao nhất và anh phải là người kể chuyện hấp dẫn, đưa đến một thế giới, vẽ ra một thế giới không giới hạn biên độ, nhưng nhớ là thế giới ấy hiện lên trong con mắt trẻ thơ. Bởi vậy, thế giới ấy không thể thiếu những tiếng cười trong trẻo.
    |
 |
| Trung tá, nhà văn Nguyễn Xuân Thủy. |
Ở thời hôm nay, văn học thiếu nhi cũng phân định khá rạch ròi, đòi hỏi người viết phải chuyên nghiệp hóa theo sự phân dòng ấy để bám sát và khu biệt đối tượng đọc của mình. Thứ nữa, thế giới trẻ thơ hôm nay phát triển rất nhanh về trí tuệ và nhận thức xã hội trong một môi trường vận động cũng nhanh với những biến đổi từng ngày, người viết cũng cần luôn cập nhật, làm mới mình để không xa rời đời sống xã hội, không có khoảng cách lớn với thế giới mà các em đang sống, đem lại các giá trị văn học tương thích với một hiện thực bộn bề mà di biến động như một đặc điểm. Tuy màu sắc có thể thay đổi mau lẹ hơn nhưng văn học thiếu nhi vẫn phải là chiếc phao trôi trên bề mặt của đời sống, có thiên chức định vị những giá trị cho tâm hồn trẻ thơ.
-----------------
Nhà thơ PHẠM VÂN ANH: Gieo vào tâm hồn những hạt lành
Tôi cho rằng, thiếu nhi là đối tượng cần được quan tâm vun bồi tâm hồn, cần được giáo dục ý thức và hoàn thiện nhân cách ngay từ khi các em còn là những mầm xanh. Tôi cũng từng là một thiếu nhi, được nuôi dưỡng tâm hồn và năng khí văn học từ những câu ca dao, dân ca về làng quê, gia đình, thầy cô, bè bạn; những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết dân gian; truyện ngụ ngôn...
Từ trải nghiệm của chính mình, tôi nghĩ cần góp chút sức để chăm sóc cho vườn hoa tâm hồn của thế hệ trẻ dù tôi biết việc đó không dễ. Qua thời gian, mặc dù kỹ năng sáng tác và thi pháp mang dấu ấn cá nhân đã hình thành và được ghi nhận, song khi viết cho thiếu nhi, tôi nhận thấy việc đó giống như mình ươm trồng một vườn hoa, vừa phải gần gũi, vừa phải sinh động, vui tươi, vừa phải rực rỡ sắc màu và người viết chỉ có thể dùng ngôn từ để tạo nên vườn hoa ấy.
Phải làm thế nào để có thể gieo vào trong các em những hạt lành rồi bén rễ, trổ hoa, để mỗi tác phẩm ngoài việc mang lại những tri thức nhất định để bồi dưỡng chỉ số thông minh (IQ), còn phải tăng cường chỉ số cảm xúc (EQ) để nuôi dưỡng những điều thiện lành, những xúc cảm duy mỹ trong tâm hồn thơ ngây của trẻ.
Đặc biệt là thời đại công nghệ, những thiết bị điện tử cầm tay ngoài mặt tích cực ra thì cũng mang lại nhiều ảnh hưởng xấu đến trẻ, thậm chí là trẻ phải đối mặt với nhiều “cạm bẫy” trên mạng xã hội, khiến các em hiểu sai về những giá trị cuộc sống, về phẩm chất công dân... Nếu chúng ta có những cuốn sách thiếu nhi đạt được cả yếu tố thẩm mỹ, giá trị văn học và giá trị giáo dục, chúng ta sẽ lan truyền được nhiều thông điệp tích cực, tác phẩm sẽ trở thành người bạn tinh thần của thiếu nhi, giúp các em có đủ hiểu biết, nghị lực để vượt qua “cạm bẫy”.
----------------
Tác giả thiếu nhi Đoàn Lữ Thụy Phương (Hà Nội): Để trẻ em được sống và sáng tạo trong văn học
Tôi nghĩ, 3 yếu tố đóng vai trò quan trọng nhất trong văn học thiếu nhi chính là quan sát, trải nghiệm và tưởng tượng. Quan sát dạy tôi biết để ý và lắng nghe mọi thứ xung quanh. Ký ức đưa tôi trở về quá khứ để nhớ, hồi tưởng và thêm trân trọng ngày hôm nay của mình. Tưởng tượng mở ra trong tôi một thế giới vô cùng đáng yêu và thú vị. Với tôi, viết là một cách níu giữ những khoảnh khắc đang trôi theo thời gian, những khoảnh khắc mà có lẽ sau này đôi khi tôi sẽ vô tình lãng quên. Viết còn là cách để thế giới nội tâm trong tôi được gặp gỡ và giao hòa với thế giới bên ngoài.
|
 |
| Tác giả Đoàn Lữ Thụy Phương. |
Là một bạn đọc thiếu nhi, đồng thời cũng là tác giả, theo tôi, văn học thiếu nhi vốn không chỉ dừng lại ở việc người lớn viết cho trẻ em, mà là trẻ em được sống và sáng tạo trong văn học. Tác phẩm dành cho trẻ em phải hội tụ được nhiều yếu tố ý nghĩa. Trước hết, câu chuyện phải chân thật, gần gũi, phản ánh thế giới thực của trẻ em một cách tự nhiên, giúp các bạn cảm nhận sự thấu hiểu và đồng cảm sâu sắc với đứa con tinh thần của người viết.
Không chỉ dừng lại ở việc kể chuyện, tác phẩm còn phải khéo léo truyền tải những giá trị nhân văn, bài học về tình yêu thương, lòng nhân ái và đạo đức một cách nhẹ nhàng, sâu sắc, để trẻ em tự mình cảm nhận. Bên cạnh đó, trí tưởng tượng và sự sáng tạo cũng đóng vai trò không thể thiếu. Hư cấu có thể trở thành phép màu của văn chương mở ra những điều kỳ diệu, huyền ảo phản ánh thế giới nội tâm đầy phong phú, sinh động, thú vị của trẻ em.
Nhưng đối với tôi, điều quan trọng nhất của một tác phẩm viết cho thiếu nhi chính là sự tâm huyết của người viết, đó là lòng chân thành, tình yêu thương và thấu hiểu sâu sắc dành cho trẻ em. Khi người viết đặt cả trái tim, sự lắng nghe và trách nhiệm vào từng trang sách, tác phẩm sẽ không chỉ là câu chuyện mà sẽ mãi là người bạn đồng hành tuyệt vời, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, đồng thời mở ra trong mỗi đứa trẻ một thế giới mới.
HẢI ANH - HOÀNG DƯƠNG (ghi)