Hé lộ tiềm năng du lịch

Tuy nhiên, để tôn tạo hệ thống hang động hoang dã cả mấy trăm nghìn năm thành điểm du lịch an toàn còn rất nhiều phần việc phải chuẩn bị. Từ kêu gọi đầu tư, tìm nguồn vốn lớn, quy hoạch chi tiết, xây dựng điểm đến, làm đường giao thông, lắp đặt thiết bị, thiết lập chuỗi dịch vụ, v.v...

Hang động không ngủ

Thông tin do các nhà khoa học công bố trước báo chí đều khẳng định hang động núi lửa đã phát hiện được tại huyện Krông Nô-với họng chính phun trào nằm trên chóp núi Chư Bluk-là cả một hệ thống đường hầm nham thạch khổng lồ về chiều kích, đa dạng về hình thái, rất giá trị về mặt khoa học, đem lại cơ hội lớn cho ngành du lịch địa phương, hứa hẹn là điểm đến mới cực kỳ hấp dẫn du khách.

Những chuyên gia hang động núi lửa nổi tiếng mà tôi từng có dịp trò chuyện suốt quãng đường cùng cuốc bộ nhiều cây số, băng qua bãi đá mắc ma để lên đỉnh Chư Bluk, đều cho rằng nếu biết cách khai thác, nơi đây sẽ quyến rũ không kém vùng hang động núi lửa Manjanggul của đảo Jeju, nơi thu hút cả chục triệu du khách tới Hàn Quốc mỗi năm. Đặc biệt tâm đắc với ý tưởng này là ông

Hiroshi Tachihara, nguyên Chủ tịch Hội Hang động-Núi lửa Nhật Bản (Vulcano Speleological Society-viết tắt là VSS); TS Tsutomu Honda, Chủ tịch VSS và anh Katshuji Yoshida, thành viên đầu tiên của VSS bắc cầu kết nối cho những dự án hợp tác Việt-Nhật từ năm 2012 đến năm 2017.

Người dân địa phương xưa nay vẫn biết quanh cụm thác Trinh Nữ-Dray Sap mịt mờ sương khói có những vòm hang ẩm lạnh. Nhưng những người bạo gan nhất cũng chỉ dám vào đoạn hang bên ngoài, nơi còn chút ánh sáng để bắt dơi, xúc phân dơi về pha trộn làm pháo nổ, thuốc súng và phân bón, còn những vùng hang sâu tối ít ai dám vào. Mãi tới năm 2007, khi anh Nguyễn Thanh Tùng-hướng dẫn viên du lịch dẫn đường vào hang dơi, TS La Thế Phúc, nguyên Giám đốc Bảo tàng Địa chất Việt Nam, cùng nhóm cộng sự mới khẳng định được nguồn gốc nội sinh của hệ thống hang động tại đây hình thành từ các dòng dung nham phun trào của núi lửa Chư Bluk.

Dấu tích dòng nham thạch cuối cùng chảy qua hang động. Ảnh: Thiên Nga

Thành quả 14 năm nghiên cứu

Sau khi hoàn tất đề tài đầu tiên do UNESCO tài trợ “Điều tra nghiên cứu di sản địa chất để xây dựng công viên địa chất và bảo vệ môi trường khu vực thác Trinh Nữ, huyện Cư Jút, tỉnh Đắc Nông” vào năm 2008, TS La Thế Phúc cùng cộng sự đã có báo cáo trình bày tại nhiều hội nghị khoa học trong và ngoài nước, bài đăng trên các tạp chí chuyên ngành và phương tiện truyền thông cùng hàng nghìn tờ rơi quảng bá về di sản địa chất của khu vực nghiên cứu, đặc biệt trong đó có đề cập đến phát hiện về hang động núi lửa. Qua đó, câu chuyện về hang động núi lửa ở Tây Nguyên dần thu hút được sự quan tâm đặc biệt của nhiều nhà khoa học các nước. Tích cực nhập cuộc nhất là VSS của Nhật Bản.

Được sự đồng ý của các cơ quan chức năng, VSS cùng nhóm nghiên cứu của TS La Thế Phúc đã thực hiện nhiều đợt khảo sát hang động khắp khu vực Krông Nô. Từ năm 2012 đến năm 2017, đoàn hợp tác nghiên cứu đã đo vẽ được 16 trên tổng số 45 hang được định vị trên bản đồ, xác định hệ thống hang động núi lửa Krông Nô có quy mô, độ dài và tính độc đáo bậc nhất Đông Nam Á.

Trên cơ sở đánh giá tiềm năng du lịch địa chất cần được đánh thức của tỉnh Đắc Nông là cực kỳ đa dạng, phong phú, trong đó, hệ thống hang động núi lửa là điểm nhấn độc đáo, từ tháng 7-2016 đến nay, hàng loạt đề tài nghiên cứu toàn diện về di sản địa chất đã được triển khai. Đó là đề tài cấp tỉnh “Nghiên cứu, điều tra đánh giá di sản địa chất, xây dựng CVĐC khu vực Krông Nô, tỉnh Đắc Nông” (2016-2018), do Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam chủ trì, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Đắc Nông quản lý. Đề tài ghi nhận cả khu vực rộng lớn nửa phía bắc tỉnh Đắc Nông vừa lưu giữ nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể có giá trị nổi bật, vừa chứa đựng hàng chục điểm di sản địa chất tầm vóc quốc gia và quốc tế.

Tiến sĩ La Thế Phúc đu dây vào hang C7.

Đề tài của Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam “Điều tra tìm kiếm di chỉ khảo cổ trong CVĐC núi lửa Krông Nô” (nay là CVĐC Đắc Nông) năm 2017 đã phát hiện hàng chục điểm di tích tiền sử trong 10 hang động núi lửa ở các xã: Đăk Sôr, Nam Đà, Buôn Choah (huyện Krông Nô). Tiếp theo, với đề tài “Nghiên cứu, điều tra thăm dò khảo cổ hang động núi lửa thuộc huyện Krông Nô, tỉnh Đắc Nông” thuộc Dự án “Xây dựng bộ sưu tập mẫu vật Quốc gia về thiên nhiên Việt Nam”, các nhà khoa học thuộc Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã triển khai đào hố thám sát, thu được hàng nghìn hiện vật, bao gồm các công cụ đá, đồ gốm, xương răng động vật và vỏ nhuyễn thể.

Gần đây nhất là đề tài khoa học cấp nhà nước “Nghiên cứu giá trị di sản hang động, đề xuất xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ ở Tây Nguyên; lấy ví dụ hang động núi lửa ở Krông Nô, tỉnh Đắc Nông” (2017-2020), mã số TN17/T06, triển khai nghiên cứu đồng loạt cả 3 lĩnh vực: di sản địa chất, đa dạng sinh học và di sản văn hóa, bàn giao cho tỉnh Đắc Nông vào cuối tháng 8-2020.

Từ năm 2017 đến năm 2019, nhóm thực hiện đề tài TN17/T06 đã tiến hành nhiều cuộc khai quật di tích khảo cổ tiền sử trong hang động núi lửa đầu tiên ở Việt Nam và Đông Nam Á, tại hang C6-1. Cùng vào cuộc có các nhà địa chất của Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, các nhà khảo cổ thuộc Viện Khảo cổ học, Hội Khảo cổ học Việt Nam, Viện Khoa học Xã hội vùng Tây Nguyên và Trường Đại học Đà Lạt. Kết quả phát hiện di cốt người tiền sử trong hang động núi lửa của đề tài này đã gây chấn động dư luận; được Bộ Khoa học và Công nghệ bình chọn là một trong 6 sự kiện khoa học nổi bật năm 2018; được Hội Nhà báo Việt Nam bình chọn là một trong 10 sự kiện khoa học-công nghệ tiêu biểu của Việt Nam năm 2018.

Những cống hiến thầm lặng

Ý tưởng xây dựng CVĐC đã trở thành hiện thực với danh hiệu “CVĐC toàn cầu UNESCO Đắc Nông”, được UNESCO chính thức phê chuẩn, công bố vào ngày 10-7-2020. Đây là kết quả cống hiến không ngừng nghỉ suốt 14 năm qua của các nhà khoa học, các cấp quản lý thuộc nhiều lĩnh vực, các bộ, ngành khác nhau. Đặc biệt là quyết tâm và nỗ lực của cả hệ thống chính trị, lãnh đạo tỉnh Đắc Nông, sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương.

Trò chuyện với tôi, TS La Thế Phúc cho biết, tất cả thành quả nghiên cứu của các đề tài trên đều được tích hợp đưa vào hồ sơ CVĐC, là luận cứ khoa học xác đáng, góp phần nâng cao giá trị cho CVĐC Đắc Nông cả trước mắt lẫn lâu dài, đáp ứng nguyên tắc tái thẩm định 4 năm/lần; là nền tảng cho các kế hoạch đầu tư, tôn tạo tài nguyên di sản và khai thác du lịch bền vững tại đây.

Nhờ nhiều duyên may, tôi đã được tiếp xúc, trao đổi, tận mắt chứng kiến cảnh các nhà địa chất và khảo cổ học hầu hết tuổi đã cao (toàn U.60, U.70) miệt mài làm việc nhiều tháng trời trong hệ thống hang động núi lửa Krông Nô. Thật cảm động trước nhiệt huyết của những trí thức yêu nghề, say mê cống hiến bất kể mưa nắng, thiếu thốn, nhọc nhằn. Như niềm vui vỡ òa của cả đoàn khai quật khi PGS, TS Nguyễn Lân Cường khẳng định đã phát hiện được di cốt người tiền sử trong hang C6-1. Ông cấp báo tôi cùng đến chứng kiến, khiến tôi phải cấp tốc rủ thêm bạn đồng hành, hối hả băng rừng, lội nát cả cặp đế giày mới vào được tận nơi.

Nhưng cảm động hơn cả chính là niềm đam mê bất tận về hang động núi lửa và tình yêu đất nước Việt Nam của chuyên gia hang động núi lửa Hiroshi Tachihara. Ở độ tuổi 80, với 3 chiếc stent động mạch vành, ông đã nhiều lần tham gia khảo sát hệ thống hang động Krông Nô. Ông đã đề xuất nhiều giải pháp hay để phát triển du lịch hang động núi lửa bền vững, bảo vệ môi trường, giảm tối đa rung chấn và phát thải CO2. Ông tự vẽ bản thiết kế hệ thống xe điện chạy trên đường ray (monorail) đưa khách tham quan đến các hang sâu, thiết kế ray hai chiều lên đỉnh Chư Bluk, chọn lựa các điểm dừng chân lãng mạn thu hút khách dọc các tuyến tham quan núi lửa và hang động, hướng dẫn cách tạo những khu vườn trồng hoa quả sạch trên vùng đất núi lửa v.v.. Trở về Nhật Bản, ông Hiroshi Tachihara quyết định dành tặng Việt Nam 3.000 cuốn sách về hang động núi lửa và hơn 3 tấn mẫu đá mà ông đã kỳ công thu thập từ những chuyến khảo sát hang động núi lửa trên khắp thế giới, với nguyện vọng giúp CVĐC Đắc Nông xây dựng một bảo tàng về hang động núi lửa. Hy vọng, những hiện vật đáng quý này sẽ sớm được giới thiệu với công chúng trong tương lai không xa...

Ký sự của HOÀNG THIÊN NGA