Bước vào ngôi quán đầy những tờ tiền xưa tựa một bảo tàng thu nhỏ trên đường Phan Đình Phùng, TP Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng, khách có cảm giác như bước vào chuyến du hành ngược thời gian trở về quá khứ với những hình ảnh vừa lạ, vừa quen cùng bao biến cố, thăng trầm của lịch sử dân tộc.

leftcenterrightdel
Tờ 5 đồng đứng do nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phát hành năm 1947

leftcenterrightdel
Tờ tín phiếu 50 đồng của Ủy ban hành chính Trung Bộ

Chủ quán là chàng trai trẻ Nguyễn Tiến, sinh năm 1994, quê ở huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Cách đây vài năm, sau khi xuất ngũ, Tiến ra Hà Nội làm việc. Tại đây anh bắt đầu làm quen với những đồng tiền xưa thông qua công việc giúp người anh trai giao lưu, trao đổi tiền cổ với những người cùng đam mê tại chợ Hoàng Hoa Thám (Hà Nội). Theo thời gian, Tiến đã bị những đồng tiền xưa mê hoặc và anh quyết tâm phải có được bộ sưu tập cho riêng mình. Từ số tiền ít ỏi kiếm được, Tiến bắt đầu mua vài tờ tiền phổ thông, giá trị thấp rồi sau đó tới những tờ tiền hiếm, giá trị cao. Để bộ sưu tập thêm dày dặn, anh lên mạng kết bạn, giao lưu, trao đổi với những người cùng sở thích. Đến nay, Tiến đã có trong tay bộ sưu tập gồm hàng ngàn tờ tiền với nhiều mệnh giá khác nhau.

Nguyễn Tiến cho biết, tiền Việt Nam qua các thời kỳ bao gồm tiền giấy và tiền xu. Tiền giấy Việt được ghi nhận có từ thời nhà Hồ vào thế kỷ 15 nhưng loại tiền này đã thất truyền và đồng tiền giấy xưa nhất còn tồn tại đến ngày nay là tiền Thành Thái do Ngân hàng Đông Dương của thực dân Pháp phát hành từ năm 1875, sau khi xâm lược Việt Nam. Đây là những tờ tiền rất quý hiếm, hiện có giá bán từ vài triệu đến vài chục triệu đồng/tờ tùy vào mệnh giá và chất lượng.

leftcenterrightdel
Nguyễn Tiến (bên trái) giới thiệu bộ sưu tập tiền xưa

Trong bộ sưu tập của Nguyễn Tiến, có 1 tờ tiền Thành Thái khá đặc biệt, đó là tờ 100 piastres (100 đồng) mà người xưa thường gọi là tờ cô dâu-chú rể bởi một mặt của nó in hình nữ thần Marianne, Nữ thần Tự do, biểu tượng của nước Pháp, khoác vai một người đàn ông Việt mặc áo dài, đội khăn xếp. Trước đây, người chơi tiền và dân gian vẫn lầm tưởng người đàn ông ấy là vua Thành Thái nhưng thực ra không phải vì tờ tiền này được phát hành giai đoạn 1909-1925. Trong khi đó, năm 1907, vua Thành Thái đã bị người Pháp quản thúc tại Vũng Tàu rồi đưa đi lưu đày ở đảo Reunion. Sau này, một số nhà nghiên cứu đã phát hiện người đàn ông Việt trên tờ tiền 100 piastres là ông Nguyễn Phúc Ưng Tôn (1877-1935), cháu của vua Minh Mạng, đậu Tú tài Hán học, sang Pháp học về tài chính. Trong thời gian học ở Pháp, ông được Ngân hàng Đông Dương chụp ảnh làm mẫu để in lên tờ giấy bạc 100 piastres.

 Ngoài tiền Thành Thái, bộ sưu tập của Nguyễn Tiến còn có rất nhiều tiền Đông Dương do người Pháp phát hành, tiền của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, của chế độ cũ ở miền Nam, của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam và của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. “Trong những năm kháng chiến gian khổ, đất nước bị quân thù bao vây chia cắt, để duy trì các hoạt động kinh tế, giao thương thì ngoài tiền của chính phủ cách mạng, các địa phương còn có những loại tiền tệ khá đặc biệt đó là những phiếu tiếp tế, phiếu đổi chác với nhiều mệnh giá khác nhau, chỉ dùng trong phạm vi địa phương ấy. Ngoài ra, một số địa phương còn sử dụng chính những đồng tiền Đông Dương do người Pháp phát hành nhưng đóng dấu và có chữ ký của đại diện chính quyền cách mạng để giao dịch. Các tờ tiền Cụ Hồ giai đoạn đầu chất lượng giấy thấp, công nghệ in thô sơ, mẫu mã, kích cỡ không đồng đều nhưng được thiết kế đẹp, tinh tế, có bảo an để tránh bị làm giả. Điều đó chứng tỏ tinh thần độc lập, sáng tạo, tự chủ, vượt khó của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta”, Tiến khẳng định.

Trong số các tờ tiền do nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phát hành, Nguyễn Tiến giới thiệu cho chúng tôi xem hai loại tiền độc đáo mà anh đang sở hữu. Đó là tờ tiền 50 đồng phát hành năm 1953, là tờ tiền duy nhất in hình Bác Hồ cười. Cùng với đó là tiền 100 đồng phát hành năm 1947. 

Năm 1944, phát xít Nhật cần tiền đổ vào cuộc chiến tranh xâm lược Đông Nam Á nên đã cho in hai loại tiền giấy mệnh giá 1 đồng với hình hai em bé và tờ 5 đồng có in hình các nhà sư Khmer. Sau khi in xong tại Nhật, chúng cho tàu chở tiền qua Đông Dương lưu hành, tuy nhiên trên đường đi, tàu chở loại giấy bạc 5 đồng bị máy bay quân đồng minh đánh chìm, chỉ một phần được vớt lên, do bị nước biển xâm nhập nên phần lớn bị mục nát. Năm 1945, phát xít Nhật đầu hàng đồng minh, loại tiền này chấm dứt vai trò của nó tại Việt Nam. Đó cũng là loại tiền có thời gian tồn tại ngắn ngủi nhất trong lịch sử tiền tệ Việt Nam và số lượng của nó còn lại cho đến ngày nay rất ít.

Trong bộ sưu tập của Tiến, chúng tôi còn được chiêm ngưỡng các loại tiền mẫu nhưng không được duyệt phát hành của các ngân hàng, các tờ tiền kỷ niệm do ngân hàng phát hành trong những dịp kỷ niệm, các tờ tín phiếu, công trái, công thải, tem phiếu, tiền âm phủ xưa...

Với mong muốn kết nối những người cùng sở thích và lan tỏa tình yêu tiền xưa đến với mọi người, đầu năm 2018, Nguyễn Tiến cùng vợ quyết định mở quán cà phê nhỏ mang tên “Tiền xưa” trên đường Phan Đình Phùng, TP Đà Lạt và sử dụng một phần trong bộ sưu tập của mình trưng bày phục vụ khách tham quan. Từ đó, “Tiền xưa” trở thành điểm hẹn của những người đam mê tiền cổ tại Đà Lạt và khắp cả nước. Với người “ngoại đạo”, khi đến với “Tiền xưa”, họ cũng sẽ có cơ hội tìm hiểu một thú chơi tao nhã cùng nhiều khía cạnh độc đáo của lịch sử dân tộc qua những tờ tiền in dấu thời gian.

Bài và ảnh: VŨ ĐÌNH ĐÔNG