Ngọc Hà - vang vọng khúc tráng ca

“Cả bốn biển hoan hô Hà Nội”

Lần theo những câu thơ: Cả bốn biển hoan hô Hà Nội/ Pháo đài bay rụng đỏ mặt hồ trong bài thơ “Việt Nam máu và hoa” của nhà thơ Tố Hữu viết năm 1973, chúng tôi tìm về làng Ngọc Hà xưa. Hồ nước, nơi "pháo đài bay" B-52 rơi, ngoài tên gọi chính danh là hồ Hữu Tiệp còn được người dân địa phương gọi bằng tên dân dã khác: Hồ B-52. Từ xa đã thấy mảnh vỡ của máy bay B-52 nằm trơ khấc, nổi lên trên mặt nước. Trong hồ, sau 50 năm kể từ ngày bị bắn rụng, máy bay B-52 - vũ khí tối tân vào loại bậc nhất thế giới lúc bấy giờ, “siêu pháo đài bay”, niềm kiêu hãnh của không lực Hoa Kỳ-giờ chỉ là đống sắt vụn được thời gian khoác lên tấm áo rêu phong.

Xác máy bay B-52 tại hồ Hữu Tiệp.

Ông Lê Văn Hoa (65 tuổi) ở cụm 7 bồi hồi kể lại: “Với tôi, ngày 27-12-1972 là ngày đặc biệt trong cuộc đời. Đêm đó, tên lửa bắn nhiều lắm. Đến khoảng 23 giờ, bỗng có tiếng nổ vang trời, tiếp theo là tiếng vè vè. Cả bầu trời Ngọc Hà lóe lên ánh sáng. Một lúc sau, người dân đổ dồn ra xem, thấy một phần chiếc máy bay rơi xuống hồ Hữu Tiệp, cháy rực như ngọn đuốc. Cách đó không xa, đi từ hồ Hữu Tiệp đến ngã ba Hoàng Hoa Thám (nay là ngã ba ngõ 55 cắt Hoàng Hoa Thám) là phần còn lại của chiếc máy bay rơi, bom vương vãi rất nhiều. Ngay ngày hôm sau, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đến thăm làng và động viên bà con tiếp tục giữ vững tinh thần chiến đấu. Lúc đó, chúng tôi còn được biết thêm thông tin, chiếc B-52 rơi tại hồ Hữu Tiệp khi chưa kịp cắt bom đánh phá Hà Nội. Niềm vui càng được nhân lên gấp nhiều lần”. 

Ngọc Hà xưa là mảnh đất trồng hoa, đẹp và thơ mộng. Sau sự kiện máy bay B-52 rơi xuống hồ Hữu Tiệp, khoảnh khắc cô gái làng hoa Ngọc Hà lấy nước hồ tưới cho gánh hoa tươi, phía sau là xác chiếc B-52, được nghệ sĩ nhiếp ảnh Văn Bảo "bắt lấy" đã trở thành một hình ảnh đẹp, ấn tượng, in đậm trong tâm trí nhiều người dân Việt Nam và du khách quốc tế.

 Hồ Hữu Tiệp nay là di tích lịch sử. Nơi phơi xác "pháo đài bay" B-52 trở thành "địa chỉ đỏ", điểm tham quan thu hút đông đảo du khách trong nước và nước ngoài. Một lần đến hồ Hữu Tiệp, tôi gặp bà Thomas đến từ bang California (Mỹ). Khi trò chuyện, tôi được biết đây là lần thứ hai bà Thomas đến Việt Nam. Trong chuyến du lịch lần này, bà cùng những người bạn đã chọn Thủ đô Hà Nội là điểm đến và hồ Hữu Tiệp, Bảo tàng Chiến thắng B-52 là điểm dừng chân. Bà Thomas nói, hồi trẻ, bà cũng đã được nghe người thân kể về thất bại của "pháo đài bay" B-52 ở Việt Nam. Qua tìm hiểu thêm trên sách báo, bà biết tại thời điểm đó, máy bay B-52 bị bắn hạ ở Việt Nam đã tạo ra cơn chấn động với nước Mỹ. Tuy nhiên, đó chỉ là những lời kể và con chữ khô cứng. Lần này tới Hà Nội, được tận mắt chứng kiến hình ảnh xác máy bay B-52 nằm yên trong lòng hồ Hữu Tiệp, được nghe những câu chuyện người Việt Nam bài binh bố trận đánh B-52, bà càng thêm khâm phục bản lĩnh, trí tuệ của người Việt Nam.

Chuyện xưa vọng về

Cách hồ Hữu Tiệp không xa, Bảo tàng Chiến thắng B-52 - nơi đang trưng bày gần 1.000 hiện vật tái hiện một phần lịch sử hào hùng trận đánh "Điện Biên Phủ trên không". Bước vào không gian trưng bày ngoài trời có diện tích khoảng 4.000m², với cách bố trí các hiện vật khoa học, người xem dễ dàng hình dung về một thế trận phòng không nhân dân rộng khắp với “máy bay-tầm cao; tên lửa-tầm trung; súng máy phòng không, súng cao xạ-tầm thấp”... Và cả xác “pháo đài bay" B-52 đang nằm dài trên mặt sân bảo tàng.

Xác máy bay B-52 trưng bày tại Bảo tàng Chiến thắng B-52.

 Phần trưng bày trong nhà của Bảo tàng Chiến thắng B-52 dành khá nhiều diện tích tóm tắt Chiến dịch 12 ngày đêm trên bầu trời Hà Nội.

Chầm chậm tìm hiểu, du khách sẽ được nghe nhiều câu chuyện thú vị. Dẫn chúng tôi đến vị trí trưng bày kỷ vật của Anh hùng LLVT nhân dân Vũ Xuân Thiều, Trung tá QNCN Phạm Thị Hoàng Vân, nhân viên tuyên truyền Bảo tàng Chiến thắng B-52 giới thiệu về bộ kỷ vật, gồm: 1 chiếc đài đã cũ; 1 Giấy khen "Sinh viên giỏi" của Trường Đại học Bách khoa Hà Nội; 1 tấm ảnh anh Thiều trong bộ quần áo phi công, dáng người cao lớn, ánh mắt trong sáng; ở góc bức ảnh có bút tích của mẹ anh-bà Vũ Thị Vượng đã tặng Bảo tàng ngày 10-7-2002. Cùng với những kỷ vật, câu chuyện chiến đấu của Anh hùng LLVT nhân dân Vũ Xuân Thiều luôn nhận được sự quan tâm, ngưỡng mộ của du khách, nhất là các bạn học sinh, sinh viên.

Vũ Xuân Thiều sinh ra trong một gia đình cách mạng, ở phố Đặng Dung, Hà Nội. Năm 1965, khi đang học năm thứ ba Khoa Vô tuyến điện, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, anh tình nguyện nhập ngũ, khám và trúng tuyển phi công. Năm 1968, sau khi hoàn thành xuất sắc khóa học tập và huấn luyện bay ở Liên Xô, phi công Vũ Xuân Thiều trở về nước, biên chế vào Trung đoàn Không quân Sao Đỏ (Trung đoàn 921, Sư đoàn 371, Quân chủng Phòng không-Không quân)

 Khoảng 21 giờ ngày 28-12-1972, đại đội radar thông báo phát hiện B-52, phi công Vũ Xuân Thiều nhận lệnh xuất kích từ sân bay Cẩm Thủy, Thanh Hóa. Đến 21 giờ 52 phút, sở chỉ huy thông báo mục tiêu phía trước, nhưng Vũ Xuân Thiều vẫn chưa phát hiện được mục tiêu. Lúc này, sĩ quan dẫn đường trên hiện sóng radar đã phát hiện chấm trắng đục giữa nền nhiễu, dấu hiệu B-52 đã đổi hướng, bay ngược lên Sơn La rồi mới vòng xuống đánh phá Hà Nội. Sở chỉ huy lập tức lệnh cho Vũ Xuân Thiều bay qua Sầm Nưa, lên hướng Bắc đuổi theo tốp B-52 đang bay về hướng Nà Sản, Sơn La. Sở chỉ huy ra lệnh: “046 bật công tắc bắn cả loạt, kiên quyết tiêu diệt địch”. Phi công Vũ Xuân Thiều trả lời: “Nghe tốt!”. Một phút sau, sở chỉ huy gọi điện đàm liên tục: “Sông Mã gọi 046” nhưng không có phản hồi. Sau phút giây lặng đi của sở chỉ huy, chiếc B-52 bùng cháy rồi rơi xuống Sơn La. Lúc hy sinh, Thượng úy Vũ Xuân Thiều là Trung đội trưởng thuộc Đại đội 9, Trung đoàn 927, Sư đoàn 371, Quân chủng Phòng không-Không quân.

 Sự hy sinh của phi công Vũ Xuân Thiều vẫn là một ẩn số cho đến tháng 10-2002, một số chuyên viên Cục Hàng không dân dụng Việt Nam (nay là Cục Hàng không Việt Nam) đến thăm Viện Bảo tàng bay Mỹ tại Washington và tìm hiểu cuốn sách “Không chiến trên bầu trời Bắc Việt”. Tác giả Istvan Toperczer đã ghi lại lời kể của một phi công Mỹ làm nhiệm vụ vệ tinh cho B-52D bị không quân ta tiêu diệt đêm hôm đó: “Chiếc máy bay MiG-21 của không quân Bắc Việt lao vút lên bầu trời. Khi phát hiện ra mục tiêu B-52 và các máy bay tiêm kích của Mỹ, chiếc MiG-21 đã mưu trí vượt qua hàng rào bảo vệ và tiếp cận mục tiêu. Quả tên lửa thứ nhất phóng ra, rồi quả thứ hai, chiếc B-52 bị thương nhẹ chỉ tròng trành trong vài giây. Khi khói vàng vừa nhả thì chớp nhoáng, chiếc MiG-21 lao như một mũi tên vào B-52, cả hai khối sắt thép cùng nổ tung trên bầu trời...”. Vậy là sự hy sinh dũng cảm của phi công Vũ Xuân Thiều đã được giải mã. Với chiến công này, ngày 20-12-1994, Thượng úy, liệt sĩ Vũ Xuân Thiều đã được Chủ tịch nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân.

 Bên cạnh những kỷ vật của Anh hùng LLVT nhân dân Vũ Xuân Thiều, tại Bảo tàng Chiến thắng B-52 còn rất nhiều hiện vật được quân và dân Hà Nội sử dụng góp phần làm nên Chiến thắng "Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không".

Mỗi hiện vật đều ẩn chứa sâu bên trong những câu chuyện lịch sử hào hùng như những khúc tráng ca bất tử vang vọng mãi đến tương lai niềm tự hào, sức mạnh tinh thần, ý chí, niềm tin và trí tuệ Việt Nam.

PHẠM TUẤN