Từ mái trường này...

Đó là những câu thơ bồi hồi trong bài thơ “Cây gạo trường ta” của nhà báo, Đại tá Trần Thế Tuyển, viết mừng kỷ niệm 50 năm thành lập Trường Trung học phổ thông (THPT) B Hải Hậu (1968-2018). Anh Tuyển là cựu chiến binh chống Mỹ, cứu nước, nguyên Phó cục trưởng Cục Báo chí của Bộ Văn hóa-Thông tin trước đây, nguyên Tổng biên tập Báo Sài Gòn giải phóng, cựu học sinh Trường cấp 3 B Hải Hậu, tỉnh Nam Hà (nay là Trường THPT B Hải Hậu, tỉnh Nam Định).

Nhiều quân nhân đang tại ngũ vẫn thường thu xếp về thăm trường cũ nhân dịp khai giảng năm học mới.

Tôi là đồng đội và là đồng nghiệp của Trần Thế Tuyển, tuy kém anh gần chục tuổi nhưng anh em khá thân nhau, vì ngoài nghề báo thì cả hai đều “dính” nghiệp thơ văn và đều được điều từ đơn vị cơ sở về một cơ quan báo chí trong quân đội cùng một đợt, cách nay đã ngót ba chục năm. Thỉnh thoảng gặp nhau ở Hà Nội hoặc Thành phố Hồ Chí Minh, trong câu chuyện hàn huyên nhân tình thế thái, ôn cố tri tân... thế nào rồi anh em cũng đều kể về những kỷ niệm thuở hoa niên và mái trường, thầy cô, bè bạn... thân yêu trước ngày nhập ngũ. Anh Tuyển kể rằng năm 1968, anh đang học lớp 8 thì Trường Cấp 3 Hải Hậu của anh có chủ trương chia tách thành hai trường A và B, như là một cách “sơ tán” đối phó với cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ. Anh Tuyển thuộc trong số 227 học sinh của 3 lớp 9 và 2 lớp 10 được “chia” cho trường B, theo chân 23 thầy cô kéo về “hạ trại” ở thôn Quỳnh Phương, xã Hải Phú, huyện Hải Hậu. Tất cả trường lớp phải xây dựng từ đầu. Tre, nứa, luồng, phi lao, tranh, rạ... do các gia đình đóng góp. Thầy, trò và phụ huynh đều xắn tay cùng đào đất, đắp nền, dựng cột... suốt ngày đêm dưới mưa nắng của mùa lụt bão. Còn nhớ những ngày ngâm mình dưới nước để đào đất trình tường lớp học, trong số các phụ huynh lao động hăng say “vì tương lai con em chúng ta” có bác sĩ Kiềm là Trưởng bệnh viện huyện, ngày nào cũng được thầy Hiệu trưởng Nguyễn Văn Thiết mời lên văn phòng nhà trường đặt ở nhà ông Đại để trao đổi công việc hàng giờ. Vài hôm như thế thì “âm mưu” chiếu cố của thầy hiệu trưởng bị lộ, nhưng bà con rất đồng tình với sự thiên vị của thầy, bởi “nhỡ ông Trưởng bệnh viện mà lăn ra ốm thì...”.

Tốt nghiệp lớp 10 năm 1970, Trần Thế Tuyển xung phong nhập ngũ vào chiến trường. Ngày ấy, nhiều bạn học của anh đang dở dang lớp 9, lớp 10 cũng lên đường đánh giặc. Trong vòng 5 năm đầu mới thành lập, toàn trường đã có hơn 50 học sinh và 2 thầy giáo nhập ngũ, nhiều người đã vĩnh viễn nằm lại trên các chiến trường, nhiều người từ chiến trường trở về đã trên dưới 30 tuổi vẫn tiếp tục cắp sách đến trường cũ để thực hiện ước mơ còn dang dở...

Những học sinh xuất sắc trong ngày khai giảng năm học 2018-2019

Mùa thu năm ngoái, anh Tuyển từ Thành phố Hồ Chí Minh trở về quê để dự Lễ kỷ niệm 50 năm thành lập Trường THPT B Hải Hậu và đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba. Gặp nhau ở Hà Nội, anh Tuyển đã đọc cho tôi nghe bài thơ “Cây gạo trường ta” và hào hứng khoe: Nửa thế kỷ xây dựng và trưởng thành, Trường THPT B Hải Hậu của anh nay là một điểm sáng của đất học thành Nam. Đến nay, nhà trường đã có 6 thầy giáo, cô giáo được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân và Nhà giáo Ưu tú, 8 thầy, cô được tặng Bằng khen của Chính phủ. Trong số hơn hai vạn học sinh đã tốt nghiệp của nhà trường, gần một nửa có trình độ đại học trở lên, nhiều người là giáo sư đầu ngành, viện sĩ khoa học nước ngoài; nhiều người là những văn nghệ sĩ nổi tiếng; nhiều người là cán bộ quản lý chủ chốt ở các ngành, các cấp... Trong đó có 9 vị tướng lĩnh quân đội và công an...

Ấn tượng với câu chuyện của nhà thơ Trần Thế Tuyển, tôi tìm về Trường THPT B Hải Hậu một ngày đầu thu chuẩn bị khai giảng năm học mới 2019-2020. Nghe tôi nhắc về câu thơ “Thầy và trò cùng hành quân ra trận” trong bài thơ “Cây gạo trường ta” của Trần Thế Tuyển vừa được nhạc sĩ An Hiếu phổ nhạc thành bài ca truyền thống của nhà trường, các thầy, cô trong Ban giám hiệu nhà trường đã hào hứng kể về việc dạy và học môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh hiện nay, về những cuộc hành quân dã ngoại trải nghiệm “đời lính” trong mỗi dịp cắm trại nghỉ hè, về những buổi ngoại khóa mời các cựu chiến binh đến nói chuyện nhân kỷ niệm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam hằng năm... Nền nếp “nhà binh” trong những năm đội mũ rơm đi học dưới đường hào giao thông được bổ sung bằng những hình thức dạy và học sinh động, sáng tạo của môn học Giáo dục Quốc phòng và An ninh đã góp phần xây dựng môi trường chính quy, duy trì kỷ luật của một ngôi trường đã được công nhận đạt chuẩn quốc gia về mọi mặt. Thầy Phó hiệu trưởng Vũ Văn Hoài kể một câu chuyện vui: Trong buổi lễ kỷ niệm 50 năm thành lập trường năm ngoái, có bao nhiêu việc phải lo, nhưng lo nhất là “tiết mục” đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba, Ban giám hiệu phải mời cán bộ Ban CHQS huyện về phụ đạo động tác Điều lệnh Đội ngũ mấy buổi liền. Nhờ thế mà hôm mít tinh kỷ niệm, đến phần đại biểu cấp trên thừa ủy quyền của Chủ tịch nước trao Huân chương Lao động tặng nhà trường, trừ cô hiệu trưởng mặc áo dài được “miễn lễ”, còn 3 thầy phó hiệu trưởng đã thực hành các động tác điều lệnh rất chuẩn xác, chính quy, khiến hàng nghìn đại biểu vô cùng ấn tượng.

Theo lời giới thiệu của thầy Hoài, tôi tìm đến hỏi chuyện anh Nguyễn Văn Hiệp, Trưởng ban liên lạc Cựu học sinh Trường THPT B Hải Hậu tại nhà riêng của anh ở ngay trong thôn Quỳnh Phương, chỉ cách trường chừng non cây số. Anh Hiệp học sau anh Trần Thế Tuyển 3 lớp. Tháng 3-1972, đang học dở lớp 9 thì anh tình nguyện đi khám tuyển bộ đội và được nhập ngũ ngay sau đó. Sau gần 5 năm chiến đấu ở chiến trường Khu 5, cuối năm 1976, anh xuất ngũ về quê, lấy vợ rồi... xin đi học tiếp cấp 3 trường huyện. Là người lớn tuổi trong lớp, lại là cựu chiến binh dạn dày trận mạc nên anh được cử làm lớp trưởng. Vốn là một trinh sát pháo binh nên anh vẫn giữ thói quen ghi chép công việc hằng ngày của lớp, gồm những chuyện học hành, sinh hoạt, lao động... của tập thể và cá nhân. Những lúc anh sơ ý, nhiều bạn bè trong lớp vẫn tò mò xem trộm cuốn sổ của anh, để xem lớp trưởng có ghi gì về mình không. Duy nhất trong lớp có một người không bao giờ để ý đến cuốn sổ ấy, đó là Vũ Hải Sản, quê ở xã Hải Đường, kề bên xã Hải Phú của anh Hiệp.

Đã hơn bốn chục năm trôi qua, nhưng trong tâm trí anh Hiệp vẫn nhớ mãi hình ảnh một chàng trai con nhà nông nhưng trắng trẻo, dong dỏng cao, tính tình hiền lành, nét mặt luôn thường trực nụ cười thay cho lời nói. Một lần, nhà trường mời Thiếu tá hải quân Lê Chiên, người đã tham gia chiến đấu đánh đuổi tàu khu trục Ma-đốc của đế quốc Mỹ xâm phạm vùng biển nước ta ngày 2-8-1964, đến nói chuyện về “sự kiện vịnh Bắc Bộ” và truyền thống của Hải quân nhân dân Việt Nam. Bữa đó, Vũ Hải Sản đã lắng nghe chăm chú, đầy phấn khích. Vài hôm sau, Sản tâm sự với anh Hiệp: “Năm sau tốt nghiệp lớp 10, nhất định em sẽ xung phong đi bộ đội, vào hải quân anh ạ!”.

Mùa hè năm 1978, tốt nghiệp lớp 10, anh Hiệp vào Trường Thương nghiệp Trung ương (nay là Trường Đại học Thương mại) rồi sau đó về huyện nhà công tác, còn Vũ Hải Sản đi bộ đội. Anh em từ đó chẳng liên lạc được với nhau. Mãi đến năm 1985, một chiều thứ bảy đạp xe về nhà thì bất ngờ anh Hiệp gặp Vũ Hải Sản lưng khoác ba lô đang cuốc bộ trên đường. Gặp nhau mừng quá, anh Hiệp bảo ngồi lên xe anh chở về kẻo mệt. Hai anh em vừa đi vừa trò chuyện. Thì ra Vũ Hải Sản đang học năm thứ ba Trường Sĩ quan Lục quân 1. Anh Hiệp nhắc lại ước mơ làm bộ đội hải quân năm xưa, Vũ Hải Sản nói: “Học sĩ quan lục quân vẫn chỉ huy hải quân đánh bộ mà anh!”. Anh Hiệp “ra lệnh”: “Hải quân hay bộ binh cũng phải phấn đấu lên tướng nghe chưa! Trường Sĩ quan Lục quân 1 là cái nôi đào tạo rất nhiều tướng lĩnh của Quân đội ta đấy nhé!”.

Tưởng chỉ là một lời động viên vui vẻ, không ngờ gần ba chục năm sau, anh Hiệp được tin Vũ Hải Sản đã là Thiếu tướng, Phó tư lệnh-Tham mưu trưởng Quân khu 3. Và dịp kỷ niệm 50 năm thành lập trường năm ngoái, Trung tướng Vũ Hải Sản, Ủy viên Trung ương Đảng, Tư lệnh Quân khu 3 đã về trường cũ thăm hỏi thầy giáo, cô giáo, gặp gỡ bạn bè và chúc mừng nhà trường được tặng thưởng Huân chương Lao động...

Kể lại những kỷ niệm trên đây về một trong những học sinh thành đạt của nhà trường, anh Nguyễn Văn Hiệp nói rằng, truyền thống rất đỗi tự hào của Trường THPT B Hải Hậu được xây đắp bởi công lao của các thế hệ thầy cô đã từng công tác tại nhà trường và sự trưởng thành của các thế hệ học sinh trên mọi lĩnh vực, ngành nghề công tác. Trong đó, có những người chiến sĩ đã ra đi từ mái trường thân yêu này, những người đang tại ngũ, những người đã ra quân và cả những người vĩnh viễn không bao giờ trở về...

MAI NAM THẮNG