Hiện tượng chính trị

Theo trang mạng americasquarterly.org, vào một buổi sáng sớm tháng 6-2023, nữ Thượng nghị sĩ Xóchitl Gálvez đứng trước sảnh Cung điện Quốc gia-trụ sở làm việc của Tổng thống đương nhiệm Andrés Manuel López Obrador (còn gọi là AMLO)-tọa lạc tại Quảng trường Plaza De La Constitución ở thủ đô Mexico City. Trước đó, Tổng thống Obrador cáo buộc bà Gálvez có kế hoạch chấm dứt các chương trình xã hội phổ thông. Nữ Thượng nghị sĩ phản đối cáo buộc trên đồng thời bảo đảm rằng lệnh của thẩm phán cho phép bà trực tiếp trả lời người dân tại một trong những cuộc họp báo hằng ngày của ông Obrador. Khi bà đến Cung điện Quốc gia, lực lượng an ninh đã được triển khai nhưng cánh cửa gỗ lớn vẫn đóng chặt.

Việc Tổng thống Obrador từ chối để bà Gálvez tham gia họp báo ngày hôm đó chính là động lực để người phụ nữ 60 tuổi này quyết định ra ứng cử tổng thống vào ngày 27-6. “Trong khi cánh cửa đó đóng lại, hàng nghìn người Mexico đã mở cửa cho tôi”, bà nói và tuyên bố sẽ cạnh tranh để đại diện cho liên minh Frente Amplio Por México trong cuộc bầu cử vào năm tới. Nhận xét về quyết định tranh cử tổng thống của bà Gálvez khi đó, ông Roy Campos-Giám đốc công ty thăm dò dư luận Mitofsky Group cho biết: “Bà Gálvez đã lấp đầy khoảng trống. Nhiều người bắt đầu chú ý đến bà và điều đó tạo ra hy vọng”, ông nói thêm và khẳng định bà Gálvez là một “hiện tượng chính trị” ở Mexico.

leftcenterrightdel
 Ứng cử viên Xóchitl Gálvez  (bên trái) và đối thủ Claudia Sheinbaum. Ảnh: Reuters 

Sau cuộc chạy đua trong nội bộ, ngày 3-9, liên minh Frente Amplio Por México đối lập, gồm: Đảng Hành động quốc gia (PAN), Đảng Cách mạng thể chế (PRI) và Đảng Cách mạng dân chủ (PRD) nhất trí đề cử bà Gálvez trở thành ứng cử viên đại diện cho liên minh tranh cử tổng thống.

Với người dân ở thủ đô Mexico, hình ảnh bà Gálvez mặc áo huipil truyền thống của người bản địa, hằng ngày đạp xe tới công sở đã quá quen thuộc. Hơn nữa, câu chuyện cá nhân của bà Gálvez khiến bà khác biệt với giới tinh hoa chính trị Mexico. 

Bà Gálvez sinh ra trong một gia đình nghèo tại thị trấn nhỏ thuộc bang Hidalgo, miền Trung Mexico. Cái tên Gálvez, trong tiếng Nahuatl, có nghĩa là “bông hoa”. Nhà nghèo nên ngay từ nhỏ Gálvez phải bươn chải kiếm sống. Cô đã nỗ lực học tập giành học bổng, trở thành sinh viên ngành khoa học máy tính Trường Đại học Tự trị quốc gia Mexico. Gálvez đã thành lập hai công ty công nghệ trước khi bước vào chính trường với tư cách là người đứng đầu Viện Người bản địa quốc gia trong thời gian cầm quyền của Tổng thống Vicente Fox (2000-2006). Tuy đại diện cho đảng PAN bảo thủ nhưng bà Gálvez có chương trình tranh cử mang quan điểm tiến bộ hơn, thúc đẩy luật mở rộng quyền của người lao động trong nước và ủng hộ phát triển năng lượng sạch. Bà cũng tránh được các vụ bê bối tham nhũng ở một đất nước mà danh tiếng nhiều chính trị gia truyền thống từng bị vấy bẩn.

Là người gốc Otomi, một nhóm dân tộc bản địa ở Mexico, Gálvez khẳng định nguồn gốc của mình bằng việc luôn mặc huipil ở nơi công cộng. Bà có phong cách giản dị khi tiếp xúc với cử tri. “Xóchitl Gálvez có khả năng kết nối trực tiếp với mọi người một cách chân thật. Đặc biệt, bà ấy biết cách tạo ra chủ đề nói chuyện”-nhà báo chính trị Fernanda Caso nhận xét. 

Tháng 12 năm ngoái, bà xuất hiện trong trang phục khủng long để phản đối cuộc cải cách bầu cử mà bà cho rằng sẽ đưa Mexico trở lại quá khứ kém dân chủ hơn. “Bà ấy là một phụ nữ tự tin và hài hước”, Blanca Heredia-chuyên gia phân tích chính trị người Mexico-nói về bà Gálvez. 

Cuộc “đọ sức” của hai nữ tướng

4 ngày sau khi bà Gálvez được đề cử, đảng Morena cầm quyền cũng đề cử cựu Thị trưởng Mexico City, bà Claudia Sheinbaum, là người đại diện tham gia cuộc bầu cử tổng thống Mexico vào tháng 6-2024.

Sinh ra tại thành phố Mexico năm 1962, bà Sheinbaum xuất thân trong một gia đình có ông bà là người di cư đến từ Litva và Bulgaria. Bà có bằng vật lý và bằng tiến sĩ về kỹ thuật năng lượng, từng giữ chức Giám đốc Sở Môi trường thành phố Mexico vào năm 2000. Bà được bầu làm Thị trưởng Mexico City vào năm 2018. Sau 4 năm rưỡi, bà rời chức vụ để theo đuổi tham vọng trở thành ứng cử viên tổng thống tiếp theo. Với tư cách là một nhà khoa học và tin tưởng vào các nghiên cứu khoa học, bà Sheinbaum cam kết sẽ dẫn dắt Mexico phát triển theo xu hướng bền vững, đồng thời chú trọng thúc đẩy các mục tiêu xóa đói, giảm nghèo. Theo Reuters, hơn 40% dân số Mexico sống trong cảnh nghèo.

Việc bà Gálvez và bà Sheinbaum trở thành hai nữ ứng viên chạy đua chức tổng thống đã tạo ra điểm đặc biệt cho cuộc bầu cử vào năm sau. Mexico nhiều khả năng sẽ có nữ tổng thống đầu tiên trong lịch sử, thay thế Tổng thống đương nhiệm Obrador-người phải từ chức vào năm tới vì luật pháp Mexico cấm các tổng thống đắc cử nhiệm kỳ 6 năm lần hai.

Theo Viện Bầu cử quốc gia Mexico (INE), cuộc bầu cử năm 2024 sẽ có quy mô lớn nhất trong lịch sử nước này bởi đây là lần đầu tiên các cuộc bầu cử cấp trung ương và địa phương được thực hiện đồng thời trên toàn bộ 32 bang trong cùng một thời điểm. Dự kiến diễn ra vào đầu tháng 6-2024, cuộc tổng tuyển cử sẽ bầu ra tân tổng thống, 500 thành viên hạ viện và 128 thành viên thượng viện. Bên cạnh đó, cuộc bầu cử năm tới nhiều khả năng cũng sẽ thu hút lượng cử tri kỷ lục 98,6 triệu người, tăng 11% so với số cử tri trong cuộc tổng tuyển cử năm 2018. Lượng cử tri có thể còn tiếp tục tăng phụ thuộc vào số lượng người Mexico tại nước ngoài đăng ký tham gia bầu cử.

Với những nhà quan sát chính trị tại Mexico, điểm tương đồng giữa hai “nữ tướng” Sheinbaum và Gálvez ở chỗ cả hai đều có tư tưởng xã hội cấp tiến, có bằng kỹ sư và khẳng định sẽ duy trì các chương trình chống đói nghèo. Hai nữ ứng viên cũng ủng hộ việc hợp pháp hóa thủ thuật phá thai. Phát biểu với báo Wall Street Journal, bà Luz Estrada-người đứng đầu một nhóm vận động nữ quyền có tên “Đài quan sát phụ nữ quốc gia” tại Mexico cho biết, việc bà Sheinbaum và bà Gálvez tranh cử tổng thống sẽ truyền cảm hứng cho hàng triệu phụ nữ ở một đất nước mà bạo lực đối với nữ giới vẫn tràn lan.

Thống kê của Chính phủ Mexico cho thấy, số phụ nữ và trẻ em gái là nạn nhân trong các vụ bạo lực đã tăng 137% từ năm 2015 đến 2020. Trung bình mỗi ngày có ít nhất 10 phụ nữ và trẻ em gái bị sát hại ở quốc gia Bắc Mỹ này. Phần lớn các vụ giết hại phụ nữ không bị truy tố. Năm ngoái, Viện Thống kê và Địa lý quốc gia Mexico ước tính, hơn 70% phụ nữ và trẻ em gái Mexico trên 15 tuổi đã từng trải qua một số hình thức bạo lực. Một cuộc khảo sát khác tiến hành năm 2021 chỉ ra rằng, khoảng 50% phụ nữ trên 15 tuổi ở nước này từng là nạn nhân của bạo lực tình dục tại một thời điểm nào đó trong đời.

Do đó, nếu trúng cử, bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em, trấn áp tội phạm ma túy, tình trạng bạo lực là những thách thức lớn đối với tân Tổng thống Mexico. Ngoài ra, tân Tổng thống còn phải tập trung vào cải cách kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống các tầng lớp dân cư, nhất là các tầng lớp lao động nghèo; đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng, minh bạch tài sản của đội ngũ quan chức; cải thiện quan hệ với Mỹ-quốc gia láng giềng, đồng thời là đối tác thương mại lớn nhất của Mexico.

Giới phân tích nhận định, từ nay cho đến tháng 6 năm sau sẽ là “thời gian vàng” để các ứng cử viên vạch ra kế hoạch chiến lược cho nhiệm kỳ tổng thống nếu họ đắc cử. Còn người dân Mexico kỳ vọng các nữ tướng sẽ thổi làn gió mới, mang lại hòa bình, ổn định và thịnh vượng ở quốc gia Bắc Mỹ này.

HOÀNG ĐAN