QĐND - Ở thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, gia đình Việt đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Trong đó, thách thức lớn nhất luôn là nguy cơ đổ vỡ. Làm gì để gia đình Việt mãi bền vững, sẵn sàng đương đầu và vượt qua những thách thức của xã hội hiện đại? Báo Quân đội nhân dân Cuối tuần đã ghi nhận ý kiến của một số chuyên gia, văn nghệ sĩ về vấn đề này.
TS LÊ THỊ BÍCH HỒNG, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Văn hóa-Văn nghệ, Ban Tuyên giáo Trung ương:
Chủ động thích ứng với những thay đổi nhanh chóng về kinh tế-xã hội
Nước ta đang thực hiện tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế trong xu hướng toàn cầu hóa. Sự giao lưu, mở cửa hội nhập đã đem đến cho gia đình Việt Nam nhiều cơ hội. Gia đình Việt Nam có điều kiện phát triển kinh tế, giao lưu, hội nhập với các nền văn hóa tiên tiến, văn minh của các nước.
Thời kỳ này, dù văn hóa ứng xử đã có nhiều thay đổi so với ngày xưa, nhưng những khuôn phép của mỗi gia đình vẫn là sự duy trì giá trị ứng xử gia đình truyền thống và áp dụng linh hoạt cái mới trong thời kỳ mới. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng khẳng định sự tôn trọng giá trị ứng xử từ gia đình truyền thống: “Ba trụ cột của ý thức cộng đồng người Việt, đó là gia đình (nhà), làng và nước. Ngày nay, xây dựng một xã hội công bằng, văn minh đòi hỏi chúng ta phải trở lại với những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp từ gia đình”.
Có thể thấy rõ nhất là cuộc sống của xã hội hiện đại với sự phát triển mạnh mẽ của các thành phần kinh tế đã tác động đến đời sống gia đình, ở một góc độ nào đó đã phá vỡ nền nếp gia phong đạo đức của gia đình truyền thống Việt Nam. Tình trạng ly hôn, ly thân, sống chung như vợ chồng không đăng ký kết hôn, quan hệ tình dục trước hôn nhân và việc nạo phá thai trong giới trẻ gia tăng, để lại hậu quả nặng nề về nhiều mặt đối với gia đình và xã hội. Xu hướng hôn nhân với người nước ngoài ngày càng nhiều cũng đặt ra mối quan tâm, lo lắng của toàn xã hội. Mâu thuẫn, xung đột giữa các thế hệ về phép ứng xử, lối sống và vấn đề chăm sóc người cao tuổi đang đặt ra những thách thức mới. Tình trạng bạo lực trong gia đình có chiều hướng ngày càng gia tăng mạnh mẽ đến mức báo động. Các giá trị văn hóa truyền thống gia đình tốt đẹp của người Việt Nam đang có biểu hiện xuống cấp, mai một. Nhiều tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc, rượu chè, mại dâm… đã và đang xâm nhập vào các gia đình.
Sự phân hóa giàu nghèo sẽ tiếp tục tác động vào số đông các gia đình. Nhiều gia đình nếu không được hỗ trợ, không được chuẩn bị đầy đủ sẽ không đủ năng lực đối phó với những thay đổi nhanh chóng về kinh tế-xã hội và không làm tròn các chức năng vốn có của mình. Xu thế thu nhỏ gia đình trong xã hội công nghiệp nếu không được định hướng sẽ tiếp tục gây sức ép về nhà ở cũng như đặt việc chăm sóc trẻ em và người cao tuổi vào một thách thức mới v.v..
Mục tiêu chủ yếu của công tác gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa là ổn định, củng cố và xây dựng gia đình theo tiêu chí ít con (mỗi cặp vợ chồng chỉ có một hoặc hai con), no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, để mỗi gia đình Việt Nam thực sự là tổ ấm của mỗi người và là tế bào lành mạnh của xã hội. Chuẩn mực của gia đình Việt Nam hiện nay gồm 4 yếu tố:
Phút giây hạnh phúc của gia đình Đại úy Dương Quốc Đức, cán bộ Lữ đoàn pháo binh 40, Quân đoàn 3. Ảnh: VĂN HẠNH
No ấm: Biểu hiện sự phát triển kinh tế của gia đình nhằm đáp ứng các nhu cầu về vật chất và tinh thần của các thành viên.
Bình đẳng: Biểu hiện các thành viên trong gia đình tôn trọng lẫn nhau và được hưởng mọi quyền lợi về học tập, lao động, nghỉ ngơi, giải trí, chăm sóc sức khỏe; đặc biệt quan tâm đến phụ nữ, trẻ em gái, người cao tuổi.
Tiến bộ: Biểu hiện các thành viên trong gia đình luôn có ý thức rèn luyện, phấn đấu vươn lên về mọi mặt để có kiến thức, trình độ, năng lực; có đạo đức, lối sống lành mạnh và phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc và xu thế phát triển của thời đại.
Hạnh phúc: Biểu hiện các thành viên trong gia đình gắn bó, yêu thương, quan tâm giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ, tạo ra môi trường trong sạch, ngăn chặn tệ nạn xã hội.
NSND LAN HƯƠNG:
Giữ gìn giá trị truyền thống văn hóa gia đình
Quan niệm của mỗi người về những giá trị truyền thống rất khác nhau. Là người miền Bắc, được sinh ra và lớn lên trong một gia đình nhiều thế hệ, vì vậy cá nhân tôi tự nhận thấy bản thân là một người rất nâng niu và mong muốn gìn giữ những nét truyền thống tốt đẹp.
Sinh hoạt gia đình trong thời nay có sự khác biệt rất lớn với thời xưa. Ví dụ trước đây, công chức nhà nước đi làm 8 tiếng xong có thể về nhà chăm sóc gia đình, nhưng hiện nay hầu hết mọi người không còn khái niệm “8 giờ vàng ngọc” nữa mà có thể là 10-12 tiếng/ngày. Vì vậy, để duy trì sinh hoạt đều đặn trong gia đình là khó hơn trước rất nhiều! Ngày xưa, người phụ nữ phần lớn là ở nhà đảm đương những công việc gia đình, nhưng thời nay, tôi nghĩ là phụ nữ cũng cần có sự nghiệp và quỹ thời gian cũng vì thế mà ít đi, nhưng có những giá trị truyền thống mà cho dù có bận rộn đến mấy thì một gia đình hiện đại vẫn nên duy trì.
Đầu tiên, tôi nghĩ là nếp sống. Nếp nhà của người Việt vốn rất đề cao việc gắn kết một gia đình có nhiều thế hệ. Tôi vẫn thấy nhiều gia đình ngày nay dù ra ở riêng nhưng mỗi thứ bảy, chủ nhật, thậm chí là sau khi tan làm, con cái vẫn qua nhà thăm bố mẹ hoặc cùng ăn bữa cơm. Bởi vì từ những câu chuyện quanh mâm cơm, các thành viên trong gia đình sẽ có sự chia sẻ, góp ý, tâm sự hay tìm thấy tiếng nói chung, từ đó gia đình sẽ khăng khít, hiểu nhau hơn. Bởi cuộc sống vốn không hề đơn giản, nên sự khăng khít và gắn bó trong gia đình sẽ giúp những thành viên có thể chia sẻ bớt gánh nặng và từ đó dễ dàng vượt qua khó khăn. Để làm được điều này thì tôi nghĩ trách nhiệm thuộc về những người lớn như ông bà, cha mẹ-những người "giữ lửa" trong gia đình. Nhiều người thích lối sống tự do, độc lập của phương Tây và thực tế có nhiều người đã thành công, phát triển tốt với suy nghĩ đó. Tuy nhiên, tôi vẫn có cảm giác trong trái tim, trong phút lặng, người ta vẫn luôn nghĩ về gia đình. Đó có lẽ là đặc thù riêng của người Việt!
Sau nếp sống, đó chính là cách giáo dục con cái. Cách xưng hô của người Việt luôn có trên có dưới, có thứ tự, có ông bà, cha mẹ, không chỉ đơn thuần như “I” và “You” trong tiếng Anh. Như trong gia đình nhỏ của tôi, sự ảnh hưởng của ông bà, cha mẹ hay những người đi trước trong việc nuôi dạy con là rất lớn. Tuy thế hệ trẻ ngày nay được học hỏi, cập nhật thông tin nhiều hơn nên có điều kiện tiếp cận với nhiều nền văn minh khác và có thể áp dụng vào việc nuôi dạy con cái, nhưng tôi luôn dặn con mình rằng, cũng cần phải biết chọn lọc cho phù hợp với hoàn cảnh của cá nhân, của gia đình. Bởi dù có cách tân đến mấy, chúng ta không thể quên đi nguồn gốc của mình cũng như những giá trị tốt đẹp luôn cần truyền lại đến đời sau.
Cuối cùng, tôi nghĩ bản sắc văn hóa cũng là điều cần được gìn giữ vì đó là nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi gia đình. Với mỗi gia đình, bản sắc văn hóa không phải là điều gì quá to lớn, nó chính là ba ngày Tết cổ truyền, là những ngày giỗ chạp của ông bà, cha mẹ hay người thân trong gia đình. Cuộc sống hiện đại ngày nay kéo theo vô vàn sự bận rộn, vậy nên nhiều bạn trẻ thường tranh thủ một dịp nghỉ dài ngày như Tết để đi du lịch đó đây. Nhưng dù có nghỉ ngơi sao đi nữa thì trong gia đình nhỏ của mình, tôi cùng các thành viên vẫn cùng nhau cân bằng hài hòa giữa những giá trị hiện đại và truyền thống.
Dân tộc ta có truyền thống chú trọng những ngày giỗ cha, giỗ mẹ. Đã từng có rất nhiều lần người ta cân nhắc về việc bỏ Tết truyền thống nhưng tôi để ý thấy tuyệt nhiên không có gia đình nào không làm giỗ cho những người thân đã khuất. Bởi đó là ngày để tri ân, nhớ về những kỷ niệm, tình cảm tốt đẹp nhất với người đã khuất. Đối với những gia đình đông con nhiều cháu thì giỗ chạp còn là ngày sum họp gia đình, ai cũng hướng về đấng sinh thành nên mọi người trở nên gần gũi nhau hơn.
Hội nhập không có nghĩa hòa tan, là phải vứt bỏ hết những giá trị truyền thống, bởi như vậy là đánh mất chính nguồn gốc của mình. Đôi khi người ta hay bỏ quên những giá trị truyền thống vì cho rằng nó cổ hủ, rườm rà trong cuộc sống hiện đại gấp gáp. Nhưng là một người phụ nữ Việt, đã làm vợ, làm mẹ, làm bà nên tôi thấy thật sâu thẳm trong tâm khảm mỗi người luôn có một vị trí nhất định dành cho gia đình-nơi êm ấm, bình yên nhất. Và những giá trị truyền thống chính là một trong những yếu tố quan trọng để có thể nuôi dưỡng nơi êm ấm, bình yên đó!
Đại úy, NSƯT LƯƠNG THỊ THÙY LINH, Nhà hát Chèo Quân đội: (ảnh 3)
Nền móng hạnh phúc là yêu thương và sự tôn trọng
Trong mỗi giai đoạn lịch sử, mỗi thời kỳ phát triển của xã hội, quan niệm và cách nhìn nhận về mọi vấn đề xã hội khác nhau, quan niệm về hạnh phúc gia đình cũng vậy.
Với cá nhân tôi, hạnh phúc gia đình dù trong giai đoạn nào thì nền móng trước hết vẫn phải là yêu thương và sự tôn trọng. Gia đình là tế bào của xã hội, muốn xây dựng một xã hội phát triển thì trước hết phải xây dựng một gia đình vững mạnh để trở thành một tế bào khỏe. Muốn như vậy, nhất thiết phải có sự trân trọng lẫn nhau, cùng nhau phát triển, cùng nhau giữ gìn...
Thời nay, quan niệm của nhiều bạn trẻ về tình yêu và gia đình có xu hướng “thoáng” hơn, sống vì bản thân nhiều hơn, không hợp nhau thì ly hôn, rồi còn rất nhiều vấn đề của cuộc sống hiện đại tác động đến hạnh phúc gia đình. Tất cả đều không có đúng-sai, phải-trái, có lỗi hay không có lỗi. Mà dù ở trong giai đoạn nào, ở bất cứ đâu thì hạnh phúc gia đình vẫn phải là sự cố gắng từ tất cả các thành viên, nhất là những người trụ cột trong gia đình. Để "giữ lửa" trong gia đình, nhất thiết các thành viên phải luôn tôn trọng nhau, biết lắng nghe nhau để thấu hiểu, chia sẻ và động viên nhau. Thậm chí, đôi lúc phải hy sinh mong muốn cá nhân, tiết chế cái tôi của mình, phân chia khoa học, hợp lý giữa công việc cơ quan với công việc gia đình và dành cho gia đình những khoảng thời gian bên nhau sau những âu lo cơm-áo-gạo-tiền dường như luôn thường trực trong xã hội.
LÝ HÒA MY (ghi)