Điều ấy đã tạo nên một cuộc đua hoàn hảo dành riêng cho các hãng phim tư nhân tại Giải Cánh Diều 2016 trong hạng mục Phim truyện điện ảnh.
Cuộc đua không đồng đều
Việc Giải Cánh Diều năm nay vắng bóng hoàn toàn các bộ phim của các hãng phim Nhà nước (trong hạng mục Phim truyện điện ảnh) là một vấn đề đang gây chú ý lớn đối với dư luận. Đây có thể coi là một hệ quả tất yếu trong thời kỳ chuyển đổi cơ cấu để thích nghi với kinh tế thị trường của điện ảnh Việt Nam nói chung và điện ảnh Nhà nước nói riêng. Bề dày truyền thống dễ bị xem là đi đôi với cũ kỹ, lạc hậu. Việc cố gắng giữ lấy những giá trị cốt lõi dễ bị xem là không kịp thích nghi với thị hiếu đa dạng của thị trường. Đội ngũ làm phim có chuyên môn cao nhưng lớn tuổi, ít có cơ hội làm nghề do chưa nắm bắt được thị trường. Thay vào đó là đội ngũ trẻ trung, nhạy bén hơn với thị hiếu của khán giả nhưng lại chưa đủ tầm nhìn cũng như sự trau chuốt, cẩn trọng.
Poster phim Cha cõng con, đạo diễn Lương Đình Dũng.
Những năm trước, khi các hãng phim Nhà nước vẫn sản xuất đều đặn 5-10 phim mỗi năm, mặt bằng chung về chất lượng của những bộ phim tham dự Giải Cánh Diều luôn khá ổn định. Bởi khi nguồn kinh phí sản xuất phim còn được lấy từ ngân sách thì mọi kịch bản được chọn lựa để đưa vào sản xuất đều được xét duyệt rất kỹ càng qua nhiều cấp cơ sở (hãng phim truyện) và Trung ương (các cục, bộ…). Chính yếu tố này đã bảo đảm “cơ bản” những bộ phim được sản xuất đều mang những giá trị nhân văn và nghệ thuật nhất định. Nhưng khoảng 2, 3 năm trở lại đây, câu chuyện này đã đổi khác! Nguồn ngân sách Nhà nước cho việc sản xuất phim gần như đã không còn. Thậm chí, năm 2017 này, Bộ Tài chính sẽ không chi tiền cho việc sản xuất phim truyện. Tức là, thị trường điện ảnh Việt Nam sẽ không còn những bộ phim điện ảnh Nhà nước.
Về vấn đề này, nhà biên kịch Nguyễn Thị Hồng Ngát, Phó chủ tịch thường trực Hội Điện ảnh Việt Nam, cho biết: “Việc vắng bóng phim của các hãng phim Nhà nước là một nỗi buồn lớn! Cá nhân tôi vô cùng tiếc đội ngũ lành nghề của Hãng Phim truyện Việt Nam. Mấy năm nay họ không có vốn sản xuất phim nên nhiều nghệ sĩ đã tạm xa nghề mà đi kiếm việc khác mưu sinh. Thật lãng phí tài năng! Chắc khó có cơ hội để trở lại thời hoàng kim như trước đây nếu Nhà nước cứ tiếp tục thả nổi như thế này...!”.
Trong bối cảnh ấy, các hãng phim tư nhân “mạnh vì gạo, bạo vì tiền” đã luôn biết nắm bắt cơ hội để tạo nên một “thời đại” cho riêng mình. Nếu như trong năm 2015, chỉ có gần 30 bộ phim được chính thức trình chiếu tại các cụm rạp trên cả nước thì đến năm 2016 con số này đã tăng lên gần gấp đôi với hơn 50 phim. Như vậy, có thể nói năm 2016 và 2017 là những năm bội thu về số lượng của điện ảnh Việt Nam. Tuy nhiên, số lượng đã chưa đi đôi cùng với chất lượng!
“Bão hòa", “xuống tay” hay “hết vở” chính là những nút thắt khó khăn của điện ảnh tư nhân trong năm nay. Trong số các bộ phim ra rạp, có không ít các phim được gắn với cái danh “thảm họa” và cách đầu tư theo lối “thị trường ăn liền”… Trong khi đó, dòng phim nghệ thuật gần như không có. Chính yếu tố này đã tạo nên những sự “nhiễu sóng” nhất định đối với các nhà phê bình điện ảnh khi đánh giá mặt bằng chất lượng chung của các bộ phim dự tranh Giải Cánh Diều 2017.
Tuy vậy, bất chấp mọi kết quả về doanh thu phòng vé cũng như phản hồi từ dư luận, các hãng phim tư nhân vẫn luôn có những dự án mới để tiếp nối. Trung bình, một tháng có ít nhất từ 2 đến 5 phim Việt ra rạp. Đây cũng được cho là một bước đi “khôn ngoan” khi không để trống thị trường và giữ khán giả của các hãng phim tư nhân.
Tiếp tục nói không với phim Việt hóa
Bộ phim “Bạn gái tôi là sếp” hay “Vệ sĩ Sài Gòn” đều không được tham gia tranh giải ở hạng mục Phim truyện điện ảnh do kịch bản được Việt hóa và đạo diễn là người nước ngoài. Điều này đã tạo nên một luồng dư luận cho rằng như vậy là thiếu sự công bằng bởi ê-kíp làm những bộ phim này vẫn phần lớn là người Việt Nam. Tuy nhiên, với tiêu chí của Giải Cánh Diều là: "Đề cao tác phẩm điện ảnh, phim truyền hình có dấu ấn sáng tạo trong nghệ thuật thể hiện, mang đậm bản sắc dân tộc, giàu giá trị nhân văn và đạt hiệu quả xã hội tích cực" thì những bộ phim được Việt hóa không được xem xét đến là điều tất yếu.
“Đóng cửa” với phim Việt hóa nhưng Giải Cánh Diều vẫn thể hiện sự “cởi mở” khi luôn ưu tiên tiêu chí: “Phim Việt được sáng tạo bởi các nghệ sĩ Việt”, cho dù những nghệ sĩ đó có thể là người Việt mang quốc tịch nước ngoài hay người nước ngoài mang quốc tịch Việt Nam. Điển hình là trường hợp phim “Vệ sĩ Sài Gòn”, một bộ phim Việt Nam được thực hiện bởi đạo diễn người Nhật. Tuy Hội đồng giám khảo đã loại tác phẩm này khỏi hạng mục tranh giải Phim truyện điện ảnh nhưng những người Việt tham gia phim vẫn có thể tranh giải ở các hạng mục cá nhân nhằm tôn vinh sự sáng tạo và những cống hiến của mỗi người. Ngoài ra, việc tiếp nhận phim tham gia dự thi có thời gian phát hành được nới rộng (không nhất thiết chỉ trong năm 2016) cũng là một điểm mới của Giải Cánh Diều năm nay. Với trường hợp cụ thể là bộ phim “12 chòm sao: Vẽ đường cho yêu chạy” ra mắt từ tháng 11-2015 và “Cha cõng con” sẽ ra mắt tháng 4 đều được chấp nhận tham gia dự thi. Ông Đặng Xuân Hải, Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam, cho biết, hội đồng có thể linh hoạt để cho các phim ra mắt vào cuối năm trước hoặc đầu năm sau có thể tham dự bởi thời điểm nhà sản xuất gửi phim đi tùy thuộc vào kế hoạch chiến lược của từng hãng.
TỐNG HOÀNG HÀ MY