Thật khó để trả lời Đà Lạt hiện có bao nhiêu cây phượng tím, bởi đơn giản số lượng chúng quá nhiều. Có những con đường như Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Văn Cừ (đoạn trước ấp Ánh Sáng) chỉ toàn phượng tím. Thậm chí Đà Lạt còn có hẳn một con đường mang tên Phượng Tím. Chính vì thế, khi được hỏi cây phượng tím nào lâu đời nhất Đà Lạt thì người địa phương chắc ai cũng biết. Đó là cây phượng tím cổ thụ nằm bên đường Nguyễn Thị Minh Khai do cố kỹ sư nông học Lương Văn Sáu trồng cách đây gần 60 năm với gốc lớn, nhiều nhánh, vỏ xù xì, tỏa tán rộng, năm nào cũng nở hoa sum sê, tím ngát một góc trời.
Kỹ sư Lương Văn Sáu (sinh năm 1942, mất năm 2004) quê ở An Giang, lớn lên tại Đà Lạt, tốt nghiệp Trường Canh nông Versailles (Pháp). Năm 1962, ông đưa rất nhiều loài cây và hoa từ Pháp về trồng thử nghiệm tại Đà Lạt, trong đó có giống phượng tím, tên khoa học là Jacaranda mimosifolia. Do phù hợp điều kiện thổ nhưỡng, phượng tím sau khi trồng phát triển tốt, hoa nhiều, sắc thắm. Tuy nhiên việc nhân giống tự nhiên rất khó khăn vì đây là loài thực vật thụ phấn chéo. Hoa phượng tím có kết cấu giống chiếc kèn saxophone. Ở Nam Mỹ, quê hương của phượng tím có một loài chim mỏ cong hút mật, nhờ đó, chúng được thụ phấn và sinh sôi nhưng ở Đà Lạt thì không có loài chim này. Vì thế, một thời gian dài, Đà Lạt chỉ có vài cây phượng tím do kỹ sư Lương Văn Sáu trồng thử nghiệm.
Cuối những năm 90 của thế kỷ 20, nhờ công nghệ nuôi cấy mô (in vitro) phát triển, phượng tím mới được nhân giống và trồng đại trà trên các tuyến phố, con đường, công viên... Do hình dáng và màu sắc đẹp, dễ trồng, không phải chăm sóc nhiều nên số lượng phượng tím tại Đà Lạt không ngừng tăng lên và mùa hoa ngày càng dồi dào, rực rỡ.
Đà Lạt có nhiều phượng tím nhưng có 3 cây nổi tiếng nhất, được người dân địa phương và du khách đặc biệt yêu thích, đó là “lão” phượng gần 60 năm do kỹ sư Lương Văn Sáu trồng trên đường Nguyễn Thị Minh Khai, cây thứ hai bên bờ hồ Xuân Hương cạnh bến xe đạp nước (pedalo) và cây thứ ba nằm trước cổng nhà hàng Thủy Tạ. Cây thứ nhất gắn liền với công lao của kỹ sư Lương Văn Sáu. Hai cây còn lại được trồng lâu năm, thế đẹp, nhiều hoa, lại ở những vị trí đắc địa nên được nhiều du khách chọn làm điểm “check in”. Mùa mưa năm 2019, cây phượng tím trước nhà hàng Thủy Tạ bị bật gốc, đổ xuống đường khiến nhiều người xót xa, tiếc nuối. Để “dịu lòng” người dân, lãnh đạo UBND TP Đà Lạt phải chỉ đạo Công ty Cây xanh TP Đà Lạt bứng một cây phượng tím khác trồng thay thế vào cây đã đổ. Sau thời gian được chăm sóc chu đáo, cây mới phát triển rất tốt, hứa hẹn sẽ đẹp như cây cũ.
Ngoài phượng tím, Đà Lạt cũng trồng phượng vĩ đỏ nhưng phát triển kém và hầu như không ra hoa do khí hậu lạnh. Đặc biệt, thành phố hiện còn có giống phượng trắng do Tiến sĩ (TS) Hà Ngọc Mai, nguyên cán bộ của Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt mang từ Australia về trồng từ năm 1998. “Trong một chuyến đi thăm người nhà ở Sydney (Australia), tôi tìm mua vài giống hoa lạ để mang về trồng. Đây cũng là thói quen vì tôi vốn là nhà khoa học chuyên về lĩnh vực công nghệ sinh học. Khi hỏi thăm người bán cây giống có loài hoa nào độc đáo không thì người bán hàng giới thiệu cho tôi cây phượng tím hoa trắng với giá 25USD. Khi mang về trồng, tôi không tin nó sẽ trổ hoa, nhưng chỉ 3 năm sau, những bông hoa trắng muốt bung nở khiến tôi và nhiều người ngỡ ngàng”, TS Hà Ngọc Mai nhớ lại.
Có một điều lạ là khi TS Hà Ngọc Mai nhân giống phượng trắng để trồng thì tất cả những cây con của chúng đều nở ra hoa màu tím. Vì vậy Đà Lạt đến nay vẫn chỉ có một cây phượng trắng duy nhất trong khu vườn của gia đình TS Hà Ngọc Mai trên đường Phù Đổng Thiên Vương.
Mùa hoa phượng tím Đà Lạt thường bắt đầu vào đầu tháng 2 và kéo dài đến cuối tháng 4. Trong lúc hoa mai anh đào và ban trắng đã tàn mà dã quỳ, mimoza chưa nở, phượng tím nguyện làm “cầu nối” cho những mùa hoa của Đà Lạt trở nên liền mạch và bất tận. Hơn thế, vẻ đẹp của phượng tím còn khiến thành phố mang một sắc diện độc đáo, đằm thắm, dịu dàng và lãng mạn như cô gái đẹp đã trút bỏ váy áo lộng lẫy kiểu Âu Mỹ để khoác lên mình chiếc áo dài hay bộ bà ba. Đó chính là lý do khiến loài hoa này ngày càng phổ biến và được yêu thích trên thành phố ngàn hoa.
Bài và ảnh: VŨ ĐÌNH ĐÔNG