Cây đào đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều văn nghệ sĩ sáng tác nên nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật nổi tiếng, trong đó có ca khúc "Cây đào Sơn La" của nhạc sĩ Đặng Đình Lâm.
Bằng giai điệu mang âm hưởng dân ca Tây Bắc, hòa lẫn giữa dân ca Thái và dân ca Mông, "Cây đào Sơn La" đã như một khúc tự sự chậm, ngâm ngợi tha thiết để tưởng nhớ đồng chí Tô Hiệu. Ca khúc mở đầu bằng âm hưởng dân ca Mông ở nhịp 4/4 điệu thức rê thứ:
(Ớ a a à ơ)
Mười mấy năm rồi
Nhà tù xưa tăm tối
Mà tay ai vun xới cây đào
Lòng tin thắng lợi
Xuân về hoa nở khắp nơi (a a a ơ)…
Đoạn nối tiếp, tác giả chuyển nhịp 2/4 với tốc độ nhanh trong âm hưởng dân ca Thái:
Ai đã qua mảnh đất Sơn La/ Miền quê hương Tây Bắc đẹp tươi/ Xuân rộn ràng vui muôn hoa reo cười/ Kia nhìn xem hoa thắm trên đồi/ Mồ cỏ xanh kia còn khắc đó… Rồi giai điệu chậm lại hai ô nhịp gây ấn tượng:
Người Đảng viên muôn đời không mờ… Và lại chuyển nhịp rất nhanh:
Hoa đào Tô Hiệu trong ngục xưa/ Nở muôn hoa thắng lợi ngày nay/ Hoa đào tươi từ trong lòng người/ Một mùa xuân tương lai đã đến…
Một giai điệu thanh thoát như chính sức sống bừng nở của hoa đào đã truyền sang người nghe chứa chan hy vọng. Nhạc sĩ Đặng Đình Lâm đã viết tiếp lời thứ hai cho ca khúc:
(Ớ a a à ơ)
Mười mấy năm rồi
Nhà tù xưa tăm tối
Đào Sơn La phơi phới lưng đồi
Mùa xuân thắng lợi
Đã về trên Tổ quốc tôi…
…….
Muôn cánh tay cùng nhau đêm ngày
Vì quê hương Tây Bắc đẹp tươi
Suối rừng hòa theo câu ca yêu đời
Đào Sơn La bất khuất lưng đồi…..
Thực tế, ở nhiều nhà tù thực dân, đế quốc xây dựng trên đất nước ta, những chiến sĩ cách mạng cũng đã trồng nhiều loại cây. Ngay ở nhà tù Hỏa Lò giữa trung tâm Hà Nội, các chiến sĩ đã trồng cây bàng đến bây giờ vẫn còn trong khu vực Di tích nhà tù Hỏa Lò sau khi xây dựng Tháp Hà Nội. Với đồng chí Tô Hiệu, việc trồng cây đào không chỉ là trồng một cái cây mà là để cho đời sau nhìn thấy sự thành công của lý tưởng cách mạng ông đã theo đuổi đến hơi thở cuối cùng. Nhận ra triết lý đó, ca khúc "Cây đào Sơn La" của Đặng Đình Lâm đã diễn tả được sự gửi gắm rất kín đáo của người chiến sĩ trung kiên. Ca khúc đậm chất trữ tình và phảng phất chất bi tráng để người thưởng thức không bi lụy; đồng thời khơi dậy một tinh thần lạc quan, một niềm tin tất thắng…
Nhạc sĩ NGUYỄN THỤY KHA