Cái thời đoạn mà bước chân liêu xiêu về “trại viết” quân đội để chuẩn bị nhập học Trường viết văn Nguyễn Du khóa I, nghe nó mới phiêu du làm sao. Viết văn làm thơ, viết kịch, viết tấu, viết ca dao, hò vè, câu chuyện truyền thanh, câu chuyện truyền hình đều là viết cả. Kể cũng hay, cũng lạ và cũng hấp dẫn. Để gom được một “mớ” nhà văn vốn là lính trên khắp các vùng về “trại viết” thật tốn công, tốn của lắm đó. Đây cũng là dịp tốt cho các văn nghệ sĩ mặc áo lính nhập cuộc với đời thường. Mỗi anh ở một binh chủng, một vùng chiến trường, mang theo dấu ấn của vùng đất và lối sống của lính tráng binh chủng mình... Trong số những câu chuyện về những người bạn lính, bạn văn, bạn đời thuở hàn vi bao cấp đói kém mà tự nguyện hào hứng mọi bề ấy, mỗi anh một cuộc “vào đời” cũng đa dạng đa chiều lắm. Đa số đều xuất thân nông dân, ở nông thôn, dân nhà quê chân đất, văn hóa ruộng vườn, văn hóa lính. Đời lính thì tất nhiên ai rồi cũng phải qua đủ thứ trầm trầy trầm trật cả. Bây giờ về đây, các anh đều có nhiều vốn sống. Nhà văn cần nhất là vốn sống. Có vốn sống cứ viết ra cái vốn sống thật ấy đã là hay, là quá đủ, việc gì phải tưởng tượng. Viết, viết và viết. Thế mới gọi là mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh chứ.

 Nhà văn Phạm Hoa. Ảnh: Mai Phương

Và bài đầu tiên, tôi muốn viết về Phạm Hoa. Hồi ấy chúng tôi đều chưa vợ, chưa cả người yêu, ai cũng mê đọc sách và ham viết văn. Sau năm 1975, được về trại viết Quân khu 5 có nhiều sách, nhiều nhà văn đàn anh, họ sành nghề chỉ cho đọc cuốn này, cuốn kia, tôi được mở mang kiến thức và tự thấy, nếu không có mấy năm về đó đọc sách, chắc tôi không vỡ vạc ra được. Tôi bảo Phạm Hoa-tay lính xế đường Trường Sơn mới về dự trại-Hoa nên đọc sách này, nên đọc sách kia. Tôi có một tủ sách vài trăm cuốn mang từ miền Nam ra. Nhưng Hoa đọc kiểu của Hoa, tôi không thể làm hoa tiêu cho nó được. Phạm Hoa về trại, suốt đêm ngày ôm bàn viết. Nó ngồi trong xó, đánh trần, mặc cái quần đùi bộ đội, khăn mặt vắt vai, lưng còng, thỉnh thoảng nằm dài thượt trên cái giường một, mắt nhìn trân trân lên trần nhà, đầy nghiêm trọng. Thằng này đúng là kể cả ngủ nó cũng nghiêm trọng! Đang ngủ, thỉnh thoảng lại bật dậy ngồi “cày” như trâu. Đúng là viết văn khó nhọc thế thì bố cháu cũng xin vái các cụ. Nhưng cái tính nó khổ sở thế thì biết làm sao? Được cái nết hiền lành xởi lởi, viết xong đến đâu đưa cho tôi đọc “tươi” đến đó. Các truyện ngắn của Phạm Hoa truyện nào cũng lý thú, cũng rất đặc sắc và sinh động. Nó thực sự làm tôi ngạc nhiên quá mức tôi tưởng! Hoa viết về lính chân chất thật thà, không khoa trương màu mè, không ba hoa tâng bốc, không nói năng như chính trị viên, như chính cái miệng nó nói ra hằng ngày. Mà các nhân vật lính của Hoa rất bình thường, tự nhiên, không lên gân lên cốt, đóng vai nhà quê hay lên mặt trí thức và rất hồn nhiên. Nó xuất hiện trên trang viết nhẹ như tự nó phải như thế, mà vì thế nó đặc sắc chất lính rất “Trường Sơn”, đặc sắc kiểu của chị em thanh niên xung phong thời bom đạn.

Kỳ tình cho đến lúc ấy tôi chưa thấy tay bút nào viết được hồn nhiên trong trẻo và ấm áp đến thế. Tôi mừng cho bạn, đem đánh máy truyện của Hoa ra mấy bản đưa cho các bạn đồng nghiệp, có vài người khen, có vài người mải lo viết không để ý. Năm thứ hai học Trường viết văn Nguyễn Du, Báo Văn Nghệ in một lèo trong năm, 5 truyện ngắn của Hoa, cùng một đề tài mà truyện nào cũng khác truyện nào. Truyện nào cũng hay, làm cho giới sáng tác trẻ chúng tôi sôi sục mừng. Truyện ngắn của Phạm Hoa hớp được hồn độc giả ở cái không khí tươi trẻ hồn nhiên, trong sáng, mà văn thì giản dị, tinh tế, khác xa tính cách sống thường ngày úi xùi như “ông cụ non” của y. Mặt mũi y lúc nào thấy cũng nhàu nhĩ, suốt ngày gãi đầu gãi tai kêu chán, kêu buồn mà chả biết buồn gì. Khi ngồi vào bàn một mình, sống cùng ký ức, cuộc sống thời trai trẻ trở về và cái chất nghệ sĩ chiếm lĩnh, choán hết cả cái sự lo âu thường nhật. Phạm Hoa viết tinh tế đến nao lòng. Nói thật, tôi cũng có đọc một số các anh nhà văn quân đội đồng trang lứa, nhưng tôi thấy văn của Phạm Hoa khác hẳn. Các truyện ngắn của Phạm Hoa tự nó tránh được lối tư duy ồn ào, cách viết sáo rỗng mà không ít người lâm vào! Đấy là đoạn đầu viết văn của Phạm Hoa. Nó làm nên tên tuổi nhà văn Phạm Hoa một cách không ồn ào, không gây sự nổi trội trên văn đàn, nhưng những người viết truyện ngắn hồi đó, theo tôi được biết, đều mến phục. Có lần tôi đưa cho nhà văn Nguyễn Thành Long mấy truyện của Hoa mà tôi đánh máy thành tập cho ông xem. Ông nhà văn đàn anh đọc xong bảo tôi:

- Cậu Hoa viết truyện ngắn rất nghệ sĩ. Chất nghệ sĩ này hiếm lắm, bộc lộ một tài năng đáng nể đấy, Đỉnh ạ.

 Vâng. Tôi cũng thấy thế và vì chơi với Hoa, gần Hoa nên tôi cứ luôn bị tiếc. Chả biết tiếc gì! Có lần tôi bảo với Nguyễn Trí Huân, tổ chức “đôn” thằng Hoa đi làm cán bộ quản lý thì chúng ta mất một nhà văn tài năng và được một tay cán bộ dở, nhưng mẫn cán và tốt bụng!

Những năm sau này, số phận chọn Hoa hay Hoa chọn con đường cho mình, mà theo cách nhìn của tôi, là thật phí phạm cho văn chương. Mặc dù Hoa đi làm cán bộ lên tới cấp cục. Cục to thì to thật, sao gạch bề bề thật, nhưng với tôi vẫn tiếc so với một nhà văn tài hoa như Hoa. Tôi thậm chí còn cáu với bạn vì thấy cái mặt y lúc nào cũng nghiêm trang, nói năng có vẻ nghiêm trọng, lúc nào cũng quân phục, quân hàm, quân hiệu đỏ chói. Trời ơi, thằng bạn thời lính xế Trường Sơn của tôi đâu rồi? Nghệ sĩ Phạm Hoa của tôi đâu rồi?

Cuộc sống thời hậu chiến của cánh lính như bọn tôi là loại lính may mắn, có tí văn chương gà què nên được cấp trên tuyển chọn cho về “trại viết” ở tập trung, viết gì tùy ý. Tuy lương lậu đều thấp xì, cao thì có anh trung úy, thấp bé nhẹ cân như tôi và Hoa cỡ trung sĩ, thượng sĩ, phiếu thực phẩm hạng bét, mỗi tháng mấy lạng thịt. Ở rừng thời chiến đã đói, hòa bình rồi đói vẫn hoàn đói. Gia cảnh thì nhà nào cũng rối tinh rối mù, cũng đói kém. Thời thế ngăn sông cấm chợ, lúc nào cũng toàn nghĩ đến miếng ăn. Tôi có bà chị cả ở quê phải đi kinh tế mới tận Tân Trào, Tuyên Quang, vì đảng viên phải gương mẫu cùng ông chồng nhà quê làm ruộng cuốn cả lũ năm, sáu đứa con lóc nhóc lên rừng khai khẩn. Cán bộ chỉ cho mỗi nhà một quả đồi, tự mà cắm cọc mốc, thế là tự bới đất lên mà kiếm ăn. Tôi lên thăm chị, xót ruột quá về kể với Hoa. Hoa bảo tao và mày làm một chuyến lên thăm chị, mang theo hai ba lô, huy động toàn bộ vốn liếng mua được mấy bộ xích líp xe đạp, về quê huy động được mấy cân thuốc lào và mấy cái phích nước, thu gom được mấy chục cân phiếu gạo đút túi, mỗi thằng một xe đạp, không cờ đèn kèn trống, nhằm hướng Việt Bắc, tiến!

Xe đạp cà tàng, đường sá tuyền đường đất gập ghềnh, lên dốc, xuống khe, qua sông, qua suối kẽo kẹt cả tuần lễ, ăn bờ nằm bụi thế mà cũng mò được lên đến nơi. Đúng là xứ sở của rừng sâu núi thẳm, nhìn thấy ông anh rể và bà chị gái gầy đét với đàn cháu nheo nhóc mà mặt mày không tươi lên được. Mừng có hai cậu lên thăm, anh chị tôi ôm các em khóc, rồi cũng huy động đàn con đứng vào cái cối giã gạo, giã được một mẻ. Hoa ngậm ngùi bảo tôi, nom chúng nó như một cái dây treo quần áo rách. Ông anh rể bắt được con gà to nhất, thịt đãi hai cậu. Bữa ấy, hai cậu chỉ dám ăn cái cánh với bát cơm độn sắn. Nhưng bù lại, đêm ấy ngủ một giấc rõ sâu vì đi đường mệt. Sáng ra, chúng tôi rủ nhau ra đồi xem dân chúng sống thế nào. Ở đây nhà nào cũng đói, cũng rách nát. Hoa bảo tôi, anh em mình phải chuồn về thôi, ở lại anh chị khổ thêm. Thế là hai thằng vào bản đồng bào dân tộc tính bán số xích líp và phích nước đem theo định “đánh một quả”, giờ thì tính lấy tiền cho chị. Nhưng vào đấy họ cũng đói, còn đói hơn dân kinh tế mới nữa, đành đem ra bàn với ông anh rể cách “đẩy” hàng đi. Anh rể tôi bảo ở đây có nhà chú Tút chuyên mua hàng dưới xuôi bán lại cho bà con, để anh sang hỏi xem chú ấy có nhận mua cho không. May quá, bán được liền, giá thì rõ ràng là không có một xu lời....

Giờ đây, chúng tôi đều đã già nua cóc cáy, về vườn cả rồi. Tôi vẫn chứng nào tật nấy, cứ sơ sẩy cái là tếch đi chơi đó đây cùng chúng bạn. Còn Phạm Hoa, chủ yếu vẫn trụ ở nhà với o (cô) vợ chưa thể nói là già, một thời xuân sắc, một thời đã đưa hắn lên đỉnh tự hào của cuộc đời trai trẻ, làm cho hắn biết thế nào là cuộc sống thường ngày của một trang nam nhi. Và bây giờ hằng ngày o chăm lo ba bốn bữa cho hắn, nhà văn Phạm  Hoa.

Hắn thì vẫn thuốc lá thuốc lào, vẫn rượu cuốc lủi nâng lên đặt xuống đều đều, mặc dù tim đã phải gắn sten. Rất khó chịu nhưng phải chấp nhận thôi, đến nay hắn vẫn không internet, không công nghệ, không email, không phây, vẫn ngồi gù lưng viết bút, suốt ngày đọc hàng đống bản thảo các nhà văn bạn bè nhờ đọc. Phạm Hoa là đại tá nhưng lương hưu cấp tướng đấy bạn ạ. Tôi thấy Hoa mặc quân phục, thỉnh thoảng lại đi đâu đó, hỏi ra đích thị là lại đi họp. Họp khi “hội” này, khi “hội” kia, mặt mũi vẫn nghiêm trọng, nói năng vẫn chừng mực. Tôi bảo bạn buông bỏ các thứ họp ấy đi, tuổi của mình giờ thì chẳng có gì nghiêm trọng nữa, ngoài “ông” sức khỏe. Hắn gãi đầu gãi tai, rồi xìa ly rượu ra trước mặt tôi, nhắc:

-  Uống! Uống đi, đồ sợ chết!

Rồi hắn “ực” một phát hết ly cuốc lủi, không quên nhắc lại cái biệt danh mà tôi từng gán cho hắn, cười khà khà...!

Nhà văn TRUNG TRUNG ĐỈNH