Cây bút văn xuôi chuyên tâm với đề tài lịch sử

Vẫn biết, hiện nay đề tài lịch sử đang được nhiều tác giả quan tâm khai thác, nhưng ít ai có thái độ tận hiến, dấn thân và cách làm việc chuyên nghiệp như Phùng Văn Khai.

Có thể nói, anh là người chuyên tâm với đề tài lịch sử. Số lượng trang viết, số đầu sách anh dành cho đề tài này rất lớn. Sự xuất hiện của hàng loạt tác phẩm viết về lịch sử tạo thành một vệt rất đậm, đã cho thấy ý thức chuyên tâm của người cầm bút.

Anh là người toàn tâm cho đề tài lịch sử. Phùng Văn Khai đã đặt cược vào dự án viết lịch sử dân tộc bằng văn chương rất nhiều thời gian, tâm huyết. Say sưa với nó, anh đầu tư công sức, dành nhiều năm đi điền dã, tới các đình-đền-chùa-miếu, tìm hiểu kỹ các giá trị văn hóa dân gian, dày công nghiên cứu chính sử, tích cực tham gia các hội thảo khoa học thuộc lĩnh vực lịch sử. Riêng để hoàn thành cuốn tiểu thuyết Phùng Vương, anh đã bỏ ra 10 năm lao động nghệ thuật, đi tới gần một trăm điểm thờ Bố Cái Đại vương Phùng Hưng ở 7 tỉnh, thành phố. Với anh, lịch sử dân tộc là nguồn đề tài thiêng liêng vô tận đang còn nhiều khoảng trống cần phải nhanh chóng được lấp đầy.

leftcenterrightdel
Ba tiểu thuyết lịch sử gần đây của Phùng Văn Khai. Ảnh: QUỲNH NHƯ

Sự nhiệt huyết ấy còn do nhận thức của tác giả về vị trí của môn Lịch sử trong quá trình hình thành nhân cách con người và vai trò của đề tài lịch sử (sử thi) trong đời sống văn học nước nhà. Là dòng mạch chính thống, ở Việt Nam, sử thi luôn là khuynh hướng chủ đạo, có sức mạnh chi phối những khuynh hướng khác.

Như vậy, việc lựa chọn đề tài lịch sử và chuyên tâm với nó là một quyết định thuộc tư tưởng của nhà văn, cũng là sự khác biệt của tác giả so với những cây bút đương thời.

Những đóng góp đáng trân trọng

Ở một góc độ nào đó, có thể coi Phùng Văn Khai là người có công phục sinh và làm mới tiểu thuyết chương hồi, đưa chúng lại gần với công chúng đương đại. Giữa lúc văn chương Việt vận động theo xu hướng hậu hiện đại, Phùng Văn Khai lại chuyên tâm với tiểu thuyết lịch sử kiểu chương hồi, một thể loại văn học trung đại. Thực tế cho thấy, 3 tác phẩm Phùng Vương, Ngô Vương, Nam Đế Vạn Xuân đều là những tác phẩm nặng ký, được bạn đọc yêu thích, chứng tỏ tiểu thuyết chương hồi của anh đã sống được và việc lựa chọn tiểu thuyết chương hồi để phản ánh lịch sử xa xưa của dân tộc là một lựa chọn xác đáng, phù hợp với năng lực của chủ thể sáng tạo, phù hợp với đối tượng phản ánh.

Anh chọn tiểu thuyết chương hồi vì thể loại này cho phép nhà văn bảo đảm nguyên tắc vừa tôn trọng lịch sử vừa thoát khỏi lịch sử để tự do sáng tạo; vừa bao quát được hiện thực lớn vừa quản lý được nhân vật, tường thuật một cách mạch lạc, bảo đảm cốt truyện phát triển hợp lô-gíc.

Các sự kiện được xâu chuỗi theo trật tự thời gian. Cốt truyện được xây dựng trên cơ sở một không gian không giới hạn, một thời gian khách quan rất dài. Nam Đế Vạn Xuân Lý Bí khởi dựng vương triều Tiền Lý kéo dài tới 60 năm (542-602). Phùng Vương kể về cuộc khởi nghĩa của cha con Phùng Hạp Khanh, Phùng Hưng trong khoảng thời gian 24 năm (766-791). Ngô Vương kể lại cuộc kháng chiến giành độc lập dân tộc suốt 16 năm (923-939) của Ngô Quyền-vị vua của những vị vua “Công lao quả là cổ kim chưa từng thấy” (Ngô Vương, tr384).

Cả 3 nhân vật trung tâm đều là những anh hùng dân tộc: Từ diện mạo, thần thái, tính cách đã sớm bộc lộ chí khí, uy đức và tài năng thiên bẩm. Lý Bí sinh ra đã có sẵn những dấu vết kỳ lạ, có nốt ruồi đỏ ở trên người. Phùng Hưng phong thái đĩnh đạc, khoan thai, sức khỏe phi thường, tay không đấm chết hổ dữ trên núi Cấm, lại là bậc đại trượng phu suy nghĩ việc nước thật sâu xa, “đức sáng, ân dày cảm động đến trời đất” (Phùng Vương, tr604).

 Mang trong mình chân mệnh đế vương, lại được sinh ra trong những gia đình dòng dõi, ngay từ nhỏ, Lý Bí, Phùng Hưng, Ngô Quyền đã được giáo huấn về lòng yêu nước, được nuôi dưỡng tinh thần độc lập dân tộc. Ngoài tài năng, các vị còn là người luôn nêu cao tư tưởng nhân nghĩa, thân dân, coi trọng sinh mạng con người: “Đừng để hao tổn xương máu sĩ tốt mới là kế vẹn toàn” (Ngô Vương, tr42). Với kẻ thù, họ không chủ trương tuyệt diệt mà luôn tìm cách mở đường hiếu sinh: “Cốt sao hãm giặc để chúng tự thua mới là thượng sách” (Ngô Vương, tr53). Chính điều này đã giúp các ngài khẳng định uy tín, mau chóng tổ chức lực lượng để lãnh đạo cuộc kháng chiến đến thắng lợi cuối cùng.

Về nghệ thuật trần thuật, cả 3 tiểu thuyết của Phùng Văn Khai đều là tiểu thuyết một điểm nhìn. Truyện được kể ở ngôi thứ ba. Người kể chuyện giấu mặt coi như đã bao quát hết mọi diễn biến của câu chuyện rồi tường thuật lại.

Qua khảo sát, ta thấy, về hình thức, 3 tác phẩm trên đều là tiểu thuyết chương hồi. Với trữ lượng văn hóa lớn, 3 cuốn tiểu thuyết đã mang đến cho bạn đọc những kiến thức về nhiều phương diện chính trị, quân sự, văn hóa xã hội, tôn giáo, sắc tộc, giúp làm quen với một thể loại quan trọng bậc nhất của văn học phương Đông từ lâu đã bị quên lãng, giúp làm giàu có vốn văn hóa của mình và được sống nhiều cuộc đời cùng một lúc.

 Mặt khác, từ góc nhìn đương đại, Phùng Văn Khai luôn có ý thức làm mới tiểu thuyết chương hồi. Đó là những đóng góp khác biệt của Phùng Văn Khai mà dường như trước đó, tính từ mốc đổi mới và đương thời chưa mấy ai thực hiện.

Thứ nhất, cách xây dựng nhân vật của Phùng Văn Khai có những điểm khác biệt so với tiểu thuyết chương hồi cổ điển. Những nhân vật trong tiểu thuyết Phùng Văn Khai là nhân vật hoàn mỹ. Chọn cách giải mã lịch sử dưới góc nhìn sử thi, nhân vật trong tiểu thuyết của anh đại diện cho những phẩm chất tinh túy nhất của dân tộc, cộng đồng, vì thế dường như họ không có tì vết.

Thứ hai, tiểu thuyết chương hồi truyền thống chỉ đi theo mạch kể mà không tả, thì tiểu thuyết của Phùng Văn Khai có nhiều trang văn miêu tả rất hay. Với vốn kiến thức văn hóa đa dạng (văn học, văn hóa, lịch sử, chính trị, quân sự, điện ảnh...), đặc biệt việc kết hợp ngôn ngữ văn học với ngôn ngữ điện ảnh, Phùng Văn Khai đã có những trang văn đẹp, nhiều đoạn tả cảnh thiên nhiên diễm lệ kỳ thú, những trận săn voi, đả hổ thật ngoạn mục. Những trận chiến giữa các kỳ phùng địch thủ, đặc biệt là Chiến thắng Bạch Đằng vô cùng hào sảng, đã truyền cho người đọc nguồn cảm hứng lớn, niềm tự hào vô hạn về Việt Nam-đất nước, con người. Những trang văn ấy đã được tách ra thành những truyện ngắn độc đáo và đặc sắc.

Thứ ba, tiểu thuyết chương hồi truyền thống là tiểu thuyết một điểm nhìn. Người kể chuyện giữ vai trò “biết tuốt” để tường thuật. Điểm nhìn trong tiểu thuyết lịch sử của Phùng Văn Khai khá linh hoạt. Mỗi nhân vật được tiếp cận từ nhiều phía: Qua con mắt nhân dân, qua nhận xét của các sư phụ, qua cái nhìn của tướng lĩnh, qua cách đánh giá của kẻ thù... Vì thế mà nhân vật trở nên sống động và đa diện hơn.

Thứ tư, điểm đổi mới rất cần bàn đến, đó là không dừng lại ở việc làm sáng danh lịch sử, ít nhiều tác giả đã vươn tới sự sáng tạo lịch sử. Tích hợp chặt chẽ ưu thế của chính sử và dã sử, truyền thống và hiện đại với trí tưởng tượng phong phú, tác giả đã bồi đắp da thịt, thổi hồn thời đại, khám phá luận giải nhiều vấn đề gai góc của lịch sử.

Tiểu thuyết lịch sử của Phùng Văn Khai còn góp phần lấp đầy không ít khoảng trống lịch sử ở thời kỳ tiền sử-một thời kỳ tư liệu còn lại thưa thớt, chủ yếu lưu giữ trong truyền thuyết dân gian. Đó là lý do mà thời kỳ này hầu như chưa được các tác giả quan tâm. Vì thế, tiểu thuyết lịch sử của Phùng Văn Khai đã góp phần soi sáng, bổ sung, đính chính, sàng lọc lại lịch sử. Với thái độ khách quan, kết hợp chặt chẽ ưu thế của văn học và lịch sử, tác giả đã làm sống lại một cách chân thật, sinh động tinh thần thời đại, dựng lại diện mạo lịch sử nước nhà hàng chục thế kỷ trước khi có chính sử, với những võ công hào hùng, rực rỡ.

Hơn nữa, thông qua cái đẹp, bằng cái đẹp, cố gắng đi sâu phản ánh nguyên nhân sự thật xảy ra trong trái tim con người, nhờ thế mà tiểu thuyết của Phùng Văn Khai đã làm tốt chức năng chân, thiện, mỹ của văn chương. Những trang văn tâm huyết, thấm đẫm hào khí dân tộc và tinh thần thời đại của anh làm thức dậy trong tâm hồn con người tình yêu cái đẹp, làm sống dậy những giá trị nhân văn, góp phần làm thay đổi quan niệm mỹ học và tư tưởng cho con người, gieo những hạt hoa, mầm cây trong tâm hồn bạn đọc, làm mỗi chúng ta thêm yêu, thêm tự hào về lịch sử dân tộc.

Với Phùng Văn Khai, đề tài lịch sử và tiểu thuyết lịch sử chương hồi đã giúp anh như tìm thấy chính mình nên nhanh chóng có được một bút lực lớn. Với thái độ hiếu học và cầu thị, tiểu thuyết chương hồi của anh đang không ngừng tự đổi mới trong từng cuốn nối nhau.

Tuy còn có một số điểm cần bàn nhưng tựu trung, 3 tác phẩm: Phùng Vương, Ngô Vương, Nam Đế Vạn Xuân của Phùng Văn Khai đã có những đóng góp không nhỏ cho sự phát triển của đề tài lịch sử và thể loại tiểu thuyết lịch sử trong dòng chảy văn học đương đại.

PGS, TS TRẦN THỊ TRÂM