Ông kể: “Bước vào phòng của cô Hà Nhân, Cục trưởng Cục Biểu diễn nghệ thuật khi ấy, tôi ngạc nhiên và sung sướng khi cô thông báo: Cục và ban phụ trách đoàn quyết định chọn Quang Văn và Sỹ Hùng đóng vai Bác Hồ trong vở “Người công dân số một”.
Hà Quang Văn có may mắn lớn là được diễn kịch cho Bác Hồ xem nhiều lần. Cả gia đình gồm mẹ ông là NSND Ái Liên, Quang Văn, các em gái Ái Vân, Ái Xuân đã nhiều lần được vào Phủ Chủ tịch biểu diễn các vở “Lương Sơn Bá-Chúc Anh Đài”, “Phụng Nghi Đình”, “Võ Thị Sáu”… cho Bác Hồ xem.
Lần đầu tiên Quang Văn diễn cho Bác xem là năm 1960, khi mới 14 tuổi. Vì quá hồi hộp và phấn khích, Văn vừa chạy ào ra sân khấu, chưa kịp diễn xuất gì đã ngã oạch một cái rõ đau. Mặt đỏ tía tai, cậu hoảng sợ đứng dậy. Khán phòng lặng thinh. Văn lúng túng nhìn Bác. Nụ cười độ lượng, khích lệ của Người khiến cậu thiếu niên nhanh chóng lấy lại bình tĩnh và thực hiện trọn vẹn vai diễn. Sau những lần diễn ở Phủ Chủ tịch, Văn và các bạn thiếu nhi trong Đoàn Ca kịch dân tộc lại được quây quần bên Bác. Những lúc đó, Bác hiền từ, hỏi han các cháu. Bạn nào cũng muốn được nói. Bác cười rồi phát kẹo cho từng cháu.
Cầm kịch bản “Người công dân số một” trên tay, nhiều đêm liền Hà Quang Văn không ngủ được. Từng gặp Bác, biểu diễn cho Bác xem, nhưng thể hiện hình tượng Bác trên sân khấu thì đó là điều mà Quang Văn chưa bao giờ nghĩ tới. Lần đầu tiên thể hiện hình tượng Bác Hồ trên sân khấu, làm sao để lột tả được tầm vóc, nhân cách và trí tuệ vĩ đại của Người là cả một áp lực nặng nề.
Nhận vai, Quang Văn cùng Sỹ Hùng đến Thư viện TP Hà Nội tìm đọc các tác phẩm viết về Người. Hai nghệ sĩ còn tìm gặp các đồng chí từng giúp việc cho Bác Hồ để tìm hiểu, học hỏi thêm. Tiếp đó, các anh chăm chú theo dõi những thước phim tư liệu, nghe giọng nói của Bác rồi luyện giọng, điệu bộ, cử chỉ, ánh mắt, dáng đi… làm sao để toát lên thần thái, cốt cách của Người. Thời gian chuẩn bị như thế mất gần một năm.
Tháng 12-1976, vở diễn “Người công dân số một” do nghệ sĩ Dương Ngọc Đức dàn dựng, kịch bản của Hà Văn Cầu-Vũ Đình Phòng, chính thức công diễn tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Đây là vở đầu tiên trên sân khấu có kịch bản dài hơi, công phu về hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh nên được công chúng Thủ đô nóng lòng đón đợi. Sau cả buổi được nghệ sĩ Nhữ Đình Nguyên hóa trang… nhìn vào gương, Hà Quang Văn thấy hài lòng vì gương mặt khá giống lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Trước giờ biểu diễn, Quang Văn hồi hộp, tim đập thình thịch. Cánh màn nhung kéo lên, anh hít một hơi thật sâu và bước ra. Bao năm đi diễn, chưa bao giờ anh lại run như thế khi đứng trên sân khấu. Hình ảnh thầy giáo Nguyễn Tất Thành vừa xuất hiện, khán giả đã vỗ tay rào rào. Hà Quang Văn cất lên những lời thoại đầu tiên. Đó là khoảnh khắc tuyệt vời của người nghệ sĩ…
Vở có 2 hồi, 11 cảnh. Hồi đầu là những năm tháng người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước, bôn ba ở nước ngoài, do Quang Văn thủ vai. Cầm trên tay nội dung Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lênin, Nguyễn Ái Quốc nghẹn ngào hô to: “Đồng bào ơi! Đây là cái chúng ta cần, đây chính là con đường giải phóng chúng ta”. Quang Văn thấy lòng mình xúc động vô ngần khi tái hiện khoảnh khắc thiêng liêng ấy. Hồi 2 nói về thời kỳ Bác ra khỏi nhà tù Tưởng Giới Thạch, về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam tiến hành Tổng khởi nghĩa Tháng Tám, do nghệ sĩ Sỹ Hùng đóng.
Khi tấm màn nhung dần buông xuống, vở diễn kết thúc, khán giả và nghệ sĩ đều cảm động, rưng rưng nước mắt…
Vai diễn Bác Hồ năm đó trở thành dấu mốc lớn trên con đường hoạt động nghệ thuật của nghệ sĩ, NGND Hà Quang Văn. Ông tâm sự, mỗi lần nghĩ về Bác, nhớ về dấu ấn sâu sắc ấy, ông lại thấy lòng mình sáng hơn.
HẠNH TRANG