NSƯT Tiến Hợi: 40 lần vào vai Bác Hồ

Vai diễn đầu tiên 

Năm 1987, khi đang công tác tại Đoàn Kịch Trường Sơn thuộc Đoàn Nghệ thuật Quân khu 2, lần đầu tiên Tiến Hợi được giao đảm nhiệm vai diễn Bác Hồ trong vở kịch “Đêm trắng”, để rồi cuộc đời nghệ thuật của anh như gắn với vai diễn đặc biệt này. Vở kịch “Đêm trắng” của tác giả Lưu Quang Hà, đạo diễn NSND Doãn Hoàng Giang lấy bối cảnh những năm tháng Bác Hồ hoạt động ở Chiến khu Việt Bắc. Vở kịch dựa trên câu chuyện có thật trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của quân và dân ta, Bác Hồ đã phải ký quyết định tử hình Cục trưởng Cục Quân nhu Trần Dụ Châu, người mà trước đó 4 năm Bác đã ký quyết định đề bạt.

Sau khi cùng một đồng nghiệp khác được chuyên gia hóa trang, NSƯT Nhữ Đình Nguyên hóa trang cho vai diễn Bác Hồ, từ lãnh đạo đoàn đến các đồng nghiệp đều ngỡ ngàng, giật mình vì thấy nghệ sĩ Tiến Hợi giống Bác quá, từ khuôn mặt đến dáng người đều phù hợp với giai đoạn Bác hoạt động ở chiến khu. Nhiệm vụ của Tiến Hợi được lãnh đạo giao là phải làm sao hoàn thành thật tốt vai diễn này.

28 tuổi, kinh nghiệm biểu diễn mới có vài năm khiến Tiến Hợi khi đó không khỏi suy nghĩ, lo lắng. Đây là vai diễn quá nặng, quá sức tưởng tượng với một nghệ sĩ trẻ, nhất là khi nhân vật Bác Hồ xuất hiện xuyên suốt vở diễn, bộc lộ rất rõ nét tính cách của Bác. Để chuẩn bị, Tiến Hợi đề nghị đoàn liên hệ với các đơn vị, như: Đài Tiếng nói Việt Nam, Hãng Phim tài liệu và Khoa học Trung ương, Xưởng Phim quân đội... để được xem lại những phim tư liệu về Bác, nghe băng Bác đọc Tuyên ngôn Độc lập, Bác nói chuyện với nông dân, cán bộ, chiến sĩ, thiếu nhi... Rồi trong thời gian dàn dựng vở kịch, buổi sáng Tiến Hợi tập vở diễn trên sân khấu, chiều đến xem phim về Bác, tối nghe băng Bác nói chuyện... cứ miệt mài, chăm chỉ như vậy trong suốt hơn hai tháng.

Buổi duyệt vở kịch “Đêm trắng” tại Nhà hát Lớn Hà Nội có nhiều lãnh đạo Đảng, Nhà nước, quân đội... và rất đông khán giả tới dự. Khi hình ảnh Bác bắt đầu xuất hiện trên sân khấu, khán giả đồng loạt đứng dậy vỗ tay khiến Tiến Hợi ngỡ ngàng. Suốt vở diễn, cảm xúc của khán giả đi từ cung bậc này đến cung bậc khác, khi gần gũi, xúc động lúc nhân vật Bác cất tiếng nói trầm ấm; rồi lại rưng rưng khi Bác nói chuyện với cán bộ, chiến sĩ để tìm hiểu đời sống của bộ đội; những đoạn Bác quyết liệt, dứt khoát, cả nhà hát lặng im... Kết thúc buổi biểu diễn, Tiến Hợi nhận được rất nhiều hoa chúc mừng, đặc biệt trong số những người lên tặng hoa có Đại tướng Võ Nguyên Giáp. NSƯT Tiến Hợi nhớ lại: “Đại tướng nhìn tôi và liên tục nói cảm ơn, miệng cười nhưng nước mắt cứ rơi. Bác Vũ Kỳ, thư ký của Bác Hồ run run cầm tay tôi, mặt đỏ lên vì xúc động... nói tôi hãy cố gắng. Đến khi tôi vào phòng hóa trang, Trung tướng Phạm Hồng Cư (nguyên Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị-PV) đến ôm ghì lấy tôi rồi vỗ vai nói: “Hay lắm. Tiến Hợi ơi, thành công rồi!...”. Đến lúc ấy Tiến Hợi mới dám tin rằng mình đã hoàn thành được vai diễn đặc biệt này!

Còn biết bao kỷ niệm gắn với vai diễn Bác Hồ mà có lẽ cả đời NSƯT Tiến Hợi không thể quên, để rồi mấy chục năm sau này, vai diễn Bác Hồ như cái duyên trong suốt sự nghiệp nghệ thuật, ngấm cả vào con người, cuộc sống của anh.

“Nghĩ về Bác, lòng con trong sáng hơn”

Khi Đoàn Kịch Trường Sơn giải thể, trong lúc chuẩn bị chuyển sang Nhà hát Kịch Hà Nội, năm 1988, Tiến Hợi được mời tham gia bộ phim “Hẹn gặp lại Sài Gòn” của đạo diễn Long Vân, tác giả kịch bản Sơn Tùng. Đó là phim điện ảnh đầu tiên Tiến Hợi tham gia. Vẫn là tâm huyết, hết mình với vai diễn, Tiến Hợi đã thể hiện thành công vai chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành. Bộ phim hoàn thành, ra mắt khán giả được đánh giá là một trong những bộ phim tạo nhiều ấn tượng, xúc động nhất với đề tài Bác Hồ.

Đến nay, NSƯT Tiến Hợi đã có hơn 40 lần vào vai Bác Hồ trong các vở kịch, phim truyện nhựa, phim truyền hình, không kể hàng trăm lần trong các chương trình, sự kiện. Năm 2013, NSƯT Tiến Hợi được sách “Kỷ lục Guinness Việt Nam” xác nhận là “Nghệ sĩ thể hiện thành công vai Bác Hồ trong nhiều thể loại nhất”. Dù vậy, ở mỗi tác phẩm, Tiến Hợi lại tìm được điểm nhấn, sáng tạo riêng để làm nổi bật nhân vật trong đúng hoàn cảnh câu chuyện, bối cảnh lịch sử phim: Bác Hồ thời trẻ khác khi về già, lúc hoạt động ở chiến khu khác khi Bác công tác ở Phủ Chủ tịch... từ giọng nói, phong thái, động tác... ở vai diễn nào anh cũng thể hiện được phong cách, đặc trưng của Bác.

Bao năm gắn bó, tâm huyết với vai diễn Bác Hồ, NSƯT Tiến Hợi thừa nhận bản thân được ảnh hưởng rất nhiều từ vai diễn, đúng hơn là con người, đạo đức, phong cách của Bác: “Tôi không rõ sự ảnh hưởng đó cụ thể thế nào, từ bao giờ, chỉ biết rằng tìm hiểu về Bác, qua mỗi lần vào vai Bác là một lần tôi tự nhắc mình cần sống tốt hơn, cần không ngừng vươn lên trong cuộc sống, trong công việc, sống vì mọi người...”. Có lẽ vì thế nên Tiến Hợi luôn được bạn bè, đồng nghiệp yêu quý, chia sẻ những vui buồn, khó khăn trong cuộc sống.

Không chỉ gắn với sự nghiệp của Tiến Hợi, vai diễn Bác Hồ còn giúp xe duyên cho anh với người bạn đời-nghệ sĩ Đạm Thủy. Nghệ sĩ Đạm Thủy vừa là diễn viên, vừa làm hóa trang, công tác cùng Tiến Hợi từ khi còn ở Quân khu 2. Từ năm 1987, Đạm Thủy bắt đầu hóa trang cho Tiến Hợi vào vai Bác Hồ. Năm 1989, hai người nên duyên vợ chồng và từ đó đến nay, chị gắn bó cùng chồng trên con đường nghệ thuật, vừa cùng sáng tạo, hỗ trợ chồng thể hiện hình tượng Bác Hồ, vừa là hậu phương vững chắc cho chồng theo đuổi con đường nghệ thuật. Có thể nói, với NSƯT Tiến Hợi, vai diễn Bác Hồ vừa là vinh dự, cũng là mối duyên đặc biệt.

DƯƠNG THU