Sự thực, đội ngũ người trẻ viết văn chưa bao giờ là thưa mỏng vắng thiếu. Bằng chứng là, trước mỗi kỳ hội nghị, ban tổ chức phải rất vất vả trong việc chốt danh sách đại biểu trẻ được mời. Không phải do danh sách quá thiếu so với số lượng dự trù, mà ngược lại, những gương mặt sáng giá trên mọi miền đất nước được đề cử qua nhiều kênh khác nhau là quá đông. Chẳng hạn, Hội nghị những người viết văn trẻ toàn quốc lần thứ 10 này (diễn ra tại Đà Nẵng, từ 17 đến 19-6-2022), người trẻ (sinh năm 1986 trở lại đây) xứng đáng được mời thì có nhiều, trong khi số lượng đại biểu trẻ chính thức, đáng tiếc chỉ giới hạn khoảng 120 người. Có nghĩa, những người trẻ hữu duyên có mặt nơi hội nghị này chỉ là những đại biểu, mang tính đại diện, chứ chưa phải là tất cả người trẻ lặng lẽ tự nguyện dấn thân làm "phu chữ" trên cánh đồng văn chương vừa phì nhiêu màu mỡ vừa xơ vữa cỗi cằn. Họ như những lớp sóng, vừa nối vừa gối lên nhau, nỗ lực tự định vị mình trên bản đồ văn chương nước nhà.
Không cần phải làm cuộc tổng kiểm kê 5 năm, chỉ cần một cái nhìn lướt vào những người viết trẻ có đầu sách nổi bật xuất bản gần đây (từ tháng 10-2020 đến thời điểm hiện tại) cũng đủ hình dung về sự hiện diện của lực lượng trẻ và bút lực của họ. Trên dưới 100 đầu sách cho thấy tính chất nhiều màu lắm vẻ, mức độ bao sân chiếm sóng của người trẻ: Loại hình từ phi hư cấu đến hư cấu; thể loại từ truyện ngắn, tiểu thuyết đến tản văn, từ thơ đến trường ca, từ phê bình chân dung đến phê bình hàn lâm, từ dịch xuôi đến dịch ngược; bút pháp từ truyền thống đến hiện đại và hậu hiện đại; đề tài từ lịch sử đến hiện thời, từ người lao động đến lực lượng vũ trang, từ nông thôn đến đô thị, từ đồng bằng đến miền núi, từ hiện thực đến ngoài hiện thực...
Trên bức tranh văn trẻ nhiều đường rậm nét ấy, điểm nhấn ấn tượng là cuộc hăm hở “đi tìm mặt” của những chủ thể nội lực, cá tính, tự tôn lược phổ cá nhân. Ví dụ ở địa hạt văn xuôi, khi mà người đọc ngày nay đã quá bội thực với “hiện thực cuộc sống” được cập nhật từng khắc bởi truyền thông đa phương tiện, đặc biệt là mạng xã hội, thì người ta tìm đọc tác phẩm văn chương không nhất thiết để “nhận thức” thực tại, mà nhiều khi chỉ là phiêu lưu thám mã vào một thế giới ở bên ngoài thế giới, hay một thế giới ẩn mật đầy kịch tính - để mơ tưởng, để giải trí, để tìm quên; hoặc dò vục vào lịch sử - để truy vấn, để nhắc nhớ, để dự phóng; và trên tất cả là để làm đầy lên khoái cảm thẩm mỹ nơi mình. Đón hứng nhu cầu đọc của một bộ phận người đọc này, một thế hệ nhà văn trẻ như Nhật Phi, Đức Anh, Đinh Phương, Phạm Giai Quỳnh, Hiền Trang, Nguyễn Dương Quỳnh, Hoàng Yến, Hoàng Công Danh, Lê Quang Trạng..., mỗi người một vẻ, đang hăm hở dấn nhập vào cuộc văn mới. Họ từ chối lối văn thật thà kể tả hiện thực đơn nghĩa đơn giản, để tìm tòi thể nghiệm sáng tạo nên những tác phẩm phức hợp đa tầng. Họ xa lạ với kiểu viết bản năng, ăn may, “tự ăn mình”, “chuyện đời tự kể”. Họ ý thức cao độ, rằng muốn đi đường xa, đường dài với văn chương, muốn đi kịp tốc độ tiến hóa của văn chương, thì không có cách nào khác là phải không ngừng cập nhật tích nạp tinh hoa tri thức và tinh túy văn học của nhân loại. Họ nỗ lực đột xuất mình lên để không chỉ thêm vào bức tranh văn học một sắc gam mới, mà còn là một sức sống mới.
Dẫu vẫn biết trẻ là phải "sinh sự" để có được "sự sinh", như người chữ Lê Đạt từng phát biểu, tuy nhiên, văn trẻ mùa này không ồn ào khuấy đảo gây hấn như những mùa trước, mà lặng lẽ bung trổ phá cách theo cách của mình với “đầy đủ cá tính, tận lực mà không hỗn loạn” (chữ của Irot Armstrong Richards). Họ ý thức, rằng cách tân trước hết phải là "cách" chính cái tôi chủ thể sáng tạo, là phải "tân" từ bên trong. Họ xác quyết trình hiện mình bằng tác phẩm, chứ không bằng bất cứ một "tệp đính kèm" ngoài văn chương nào.
“Thế giới không xoay vần chung quanh những kẻ phát minh ra những tiếng ồn ào mới, nhưng xoay vần chung quanh những kẻ phát minh ra những giá trị mới; thế giới xoay vần im-lặng-vô-thanh” - Friedrich Nietzsche đã nói như thế.
Trẻ là một tài sản. Nói đến người trẻ là nói đến mới mẻ, khỏe khoắn, trẻ trung, nhiệt hứng năng động sáng tạo, lập trường cái mới cái khác, tín hiệu chuyển dịch của ý thức tư duy văn chương thời đại... Nhà văn người Anh gốc Nhật Kazuo Ishiguro từng nói, rằng nếu xem xét một cách khách quan toàn bộ văn nghiệp của mỗi nhà văn, hay lên một danh mục, ta sẽ thấy trong vòng 200 năm qua, đa phần những tác phẩm quan trọng nhất đều do những người rất trẻ tuổi viết ra; nếu anh muốn viết tiểu thuyết, và anh đã bước vào tuổi 30, thì đây là thời điểm đã đến lúc bắt đầu.
Suy cho cùng, chẳng ai ngẫu nhiên lựa chọn lập thân bằng văn chương. Mỗi cái viết đều là sản phẩm của một thôi thúc nội tại, phát xuất từ một chấn thương nào đó nơi chủ thể. Với người viết, đặc biệt là người trẻ, viết là xoa dịu, là cứu rỗi, là “cô độc nên thơ” (tên tập thơ của tác giả trẻ Nam Thi). Hãy đi bên cạnh họ. Đừng sợ họ vượt mình. Cũng đừng khuyên họ vượt mình. Hãy chúc họ trường sức để có thể tự vượt lên chính họ, để sớm tìm được khuôn mặt và giọng nói của họ. Đó là cuộc tìm kiếm vĩ đại nhất trong cuộc hiện sinh này.
HOÀNG ĐĂNG KHOA