Bạn tồng
Ngày lành tháng tốt
cùng nhận mẹ cha
ra mắt ông bà
thắp hương tiên tổ
Thầy Then làm lễ
cùng buộc thai khoăn(1)
trao nhau thai ngần(2)
kết tồng từ ấy
Đào giếng, tát ao
lợp nhà, cày ruộng
việc nào cũng thuận
nhờ có bạn tồng
Lên rừng đào củ
bắt cá trên hồ
dù ít hay nhiều
mình đều sẻ nửa
Ngồi bên bếp lửa
than củi rực hồng
ấm áp duyên tồng
suốt đời bạn nhé!
-----
- Người Tày có tục kết tồng. Bạn tồng là người cùng giới, cùng chơi, giúp đỡ và chia sẻ giống như anh em ruột thịt trong nhà.
(1) Thai khoăn: Sợi vải hoặc chỉ màu đỏ buộc vào cổ tay người đeo như bùa bình an, may mắn.
(2) Thai ngần: Dây bạc.
Sắc chàm
Ơi em gái miền núi
có đôi tay màu chàm
lách cách bên khung cửi
em có dệt bình an?
Ôi nụ cười sáng trong
đôi mắt biếc chờ mong
đôi môi xinh hé mở
tựa như một nụ hồng
Tay đưa thoi mải miết
thoăn thoắt kịp thời gian
chân em làm nhịp phách
gõ ba chiều không gian
Lòng anh như thác lũ
cuộn dâng trong chiều tà
giữa nhân gian bão tố
ngỡ nơi đây là nhà!
Đêm nay qua bản nhỏ
thấy em trong sắc chàm
thoảng mùi hương bồ kết
chợt bão lòng anh tan.
-----------
Hát về cuộc đời
Suối hát gì hỡi suối
mà róc rách bốn mùa
gió hát gì hỡi gió?
tối ngày mãi vi vu
Cây hát về cuộc đời
ban cho người trái ngọt
tháng ngày khoe hương, sắc
hoa hát về muôn nơi
Người hát gì hỡi người
mà vọng vang đất trời?
có hát lời con tim
một tình yêu không tuổi
Tôi hát gì hỡi tôi
một chồi non đang nhú
một lời ru đang ngân
về phía miền đất hứa.
--------------
Thổ cẩm về xuôi
Đã qua bao nỗi tháng năm
đã đi khắp nẻo bản làng quê hương
đã ôm ấp vạn tâm hồn
đã cay đắng
đã thảo thơm khóc, cười
Hôm nay
thổ cẩm về xuôi
bao hoa văn của núi đồi về theo
này là suối nhỏ trong veo
kia là nắng quái chân đèo
hoàng hôn
bướm bay, ong đậu dập dờn
hoa vàng khai hội
con đường em đi
thổ cẩm thơm
tuổi xuân thì
mồ hôi rớt xuống
hàng mi cong dày
môi cười
trong sáng thơ ngây
thổ cẩm em nắng ấm đầy hồn tôi.
Vũ điệu Cao Lan
Anh đệm trống sành
cho em hát
lời Sình ca vang vang hòa vào gió đồng bát ngát
"Dù ai cho bạc cho vàng
chẳng bằng trông thấy mặt chàng hôm nay..."(1)
anh nổi trống sành
cho em múa
điệu Chim gâu, Xúc tép, Cầu mùa(2)
say mê dõi theo từng bước chân em nhịp nhàng thanh thoát
cổ tay em tròn trịa trắng ngần
ánh mắt xanh xanh màu lá
đôi môi hồng hồng tươi như hoa
vũ điệu Cao Lan
bay bay trong tiếng trống hoan ca
anh không biết nói lời đường mật
chỉ biết
"Anh gặp nàng rồi nàng gặp anh
giống như cá chép gặp ao lớn
cá chép vào ao ăn báu vật
đôi ta gặp mặt sắm giường chung"(3)
anh không để tình mình buồn như nàng Lưu Ba(4) thủa ấy
ơi em
múa hát để chào đón Thần linh
cầu mùa màng bội thu
tiếng trống sành, câu Sình ca hóa lời ru
vút lên tận cõi trời
hòa vào cõi đất.
--------
(1), (3): Trích khúc Giao duyên của người Cao Lan
(2): Tên những điệu múa nổi tiếng của dân tộc Cao Lan
(4): Bà tổ của làn điệu Sình ca, nàng không lấy được người mình yêu nên nhớ thương, hát cho đến chết
-----------
Rể đời (*)
Có sao đâu phận rể đời
đổi sang họ vợ
theo người mình yêu
nhà vợ sinh gái một bề
cơ nghiệp bên vợ cậy nhờ rể lo
Đất trũng trước nhà đào ao thả cá
ruộng sâu cấy lúa ruộng cạn trồng ngô
lai đàn trâu ré thành trâu ngố
bê-tông đường lên núi
mỗi sớm làm bạn với sao mai
sao hôm mọc anh còn ngoài bãi
vì người mình thương đâu đếm tháng ngày
Ba tháng ngô - trăm ngày lúa
300 lần chào mặt trời nái trâu sinh nghé
3 năm cây sơn chảy nhựa
5 năm keo lai nên rừng
lát, đinh trồng phần con cháu
sau nhà đồi tre măng - trước nhà ao đầy cá
hương mít hương dứa thơm lừng
phiêu diêu trong ngày Cấp sắc
Thần linh chứng giám lòng thành
tên âm cho chàng rể thảo
rưng rưng hạnh phúc ngọt lành.
--------
(*) Rể đời: Tục ở rể nhân văn của người Dao. Khi nhà gái sinh con một bề sẽ kén người ở rể suốt đời, đổi sang họ vợ, lo toan mọi việc cho nhà vợ.
--------
Giấc mơ bé thơ
Này con
con có thấy ngôi sao tí hon khuất sau đuôi sao Cày?
con biết mẹ từng cất giấc mơ ở đó
mơ làm công chúa nhỏ
tay chạm vào đâu cũng hóa vàng
Con à
con có nghe thanh âm lướt qua hàng cây sau nhà?
mẹ từng gửi giấc mơ theo gió
tuổi thơ với dế mèn, chuồn chuồn, đồng cỏ
với yến, với pam(*), cùng chắt, cùng chuyền
Lớn lên
mẹ ước một cuộc sống giản đơn
trồng bông nhuộm chàm dệt nên tấm thổ cẩm
ngôi nhà nhỏ khoảng sân đầy nắng
ắp tiếng cười
Giấc mơ ấy ngỡ đã vời xa
cơn gió lạc ngôi sao đang tắt
chợt sáng bừng nơi ánh mắt con
đêm nay
À ơi
liệu con có mơ chân lấm tay bùn đắp nên bờ khoai ruộng mật
mỗi giọt mồ hôi rơi mọc lên bao khóm hoa hồng
tháng Ba về quay mật giữa bầy ong
tháng Chín đến ngập sắc vàng của lúa?
dẫu sau con có
lạc trôi giữa dòng đời chông chênh nơi cõi người
chới với giữa hai bờ thiện - ác
con chớ bỏ quên
giấc mơ tuổi nhỏ.
-------
(*) Yến, pam: Trò chơi dân gian của người Tày.
--------------
Minh họa: MẠNH TIẾN