Tính đến thời điểm hiện tại, Nhà máy Z121 (Công ty TNHH MTV Hóa chất 21), Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng là đơn vị duy nhất được cấp phép độc quyền ở nước ta sản xuất, cung cấp pháo hoa ra thị trường và xuất khẩu. Mấy năm nay, ngoài sản phẩm pháo hoa nổ truyền thống vốn đã nổi tiếng, các sản phẩm pháo hoa không nổ mà chúng tôi tạm gọi là “pháo hoa mini” của nhà máy được nhân dân cả nước hào hứng đón nhận. Điều ấy kích thích sự tò mò, muốn khám phá công nghệ sản xuất của chúng tôi đến lạ!
Những ngày đầu tháng Chạp này, chúng tôi quyết định lên thị xã Phú Thọ (tỉnh Phú Thọ) tìm hiểu về công nghệ sản xuất pháo hoa tại Nhà máy Z121. Điều không may là dây chuyền sản xuất pháo hoa nổ đang trong thời điểm bảo dưỡng, bởi thế chúng tôi chỉ được đến các phân xưởng sản xuất “pháo hoa mini”. Chúng tôi được làm việc với Trung tá Hoàng Minh Hải, Phó chủ nhiệm Chính trị Nhà máy Z121. Anh Hải sinh năm 1979 và thuộc thế hệ thứ ba ở Nhà máy này. Trước khi đảm nhiệm chức vụ hiện tại, anh Hải từng là cán bộ kỹ thuật tham gia nghiên cứu, phát triển các sản phẩm “pháo hoa mini” từ những ngày đầu nên khá am tường và thông thuộc quy trình sản xuất. Qua anh, chúng tôi hiểu sâu hơn về nghề và công việc đặc thù này.
Trên đường đến các phân xưởng sản xuất pháo hoa nằm cách trung tâm nhà máy gần 15km, anh Hải thông báo và yêu cầu chúng tôi ghi nhớ, thực hiện đầy đủ các quy định về an toàn. Anh bảo: Những quy định này là nguyên tắc sống còn của Nhà máy. Toàn bộ công nhân trong các phân xưởng sản xuất pháo hoa phải mang mặc đồ bảo hộ lao động để giảm thiểu tối đa nguy cơ cháy nổ. Ngay cả các thiết bị trong dây chuyền sản xuất cũng được khử tĩnh điện. Ví dụ chiếc động cơ điện cũng là động cơ phòng nổ có giá đắt hơn nhiều so với các động cơ điện thường thấy trên thị trường. Và còn rất nhiều quy định khác mà chúng tôi không thể nhớ hết.
Vượt qua cổng Phân xưởng A15, khi bách bộ dưới vườn cây xà cừ và báng súng xanh mướt mát, ngoài chiếc xe cứu hỏa đỗ gần cổng, chúng tôi không có cảm giác về một nơi sản xuất ẩn chứa nguy cơ mất an toàn. Chỉ khi nhìn thấy những ụ đất to cao sừng sững như con đê muốn nuốt chửng các dãy nhà xưởng nằm bên cạnh, tất cả mới phần nào có cảm nhận về tính chất công việc ở đây. Trong nhà xưởng dài mấy chục mét, hai dây chuyền sản xuất đậm màu xanh bảo hộ lao động được bố trí song song. Mắt chúng tôi như nhòe đi trước những đôi tay nhanh thoăn thoắt của các công nhân trên sản phẩm. Tiếng quạt trần, tiếng máy bôi keo chạy ro ro và mùi dung môi thoang thoảng khiến một số người liên tục hắt hơi.
Trung tá QNCN Nguyễn Ngọc Thủy, Phó quản đốc Phân xưởng A15 chia sẻ, mấy tháng nay, cả phân xưởng như sống trong chiến dịch, hoạt động liên tục hai ca/ngày, chạy hết công suất. Nói rồi anh đưa chúng tôi sang bộ phận so kiểm. Tay trái anh Thủy cầm một hộp giàn phun viên bằng bìa carton và tay phải cầm chiếc đèn pin dùng soi vào các lỗ hình trụ chỉ nhỉnh hơn đầu đũa. Anh nói, nếu keo không phủ kín đáy ống thì phải loại ra vì nó sẽ không an toàn cho người sử dụng.
Trong “pháo hoa mini”, ngoài vỏ và dây dẫn lửa, có một thành phần đặc biệt, được coi như linh hồn, làm nên sức cuốn hút và quyến rũ đối với người dùng. Đó là thuốc đen và những viên thuốc màu. Khi dây dẫn lửa truyền lửa đến sẽ làm cháy thuốc đen và đẩy những viên màu lên cao, rồi chúng cháy tạo ra những bông hoa lửa với nhiều hình thù khác nhau. Nhưng sản xuất những sản phẩm này thế nào mới là câu chuyện khiến chúng tôi tò mò. Điều này được giải quyết ngay sau khi chúng tôi đến tổ sản xuất viên màu thuộc Phân xưởng A16. Ở đây có những khay đựng hàng ngàn, hàng vạn viên thuốc tròn màu đen, có đường kính bé hơn hạt đỗ xanh còi cọc, với chấm sáng lấp lánh được nhân viên đưa ra ngoài trời để sấy khô. Anh Hải lý giải, viên màu đen ấy là hỗn hợp của chất cháy, chất kết dính và chất tạo màu. Thực chất của chất tạo màu là những muối kim loại đồng (tạo màu xanh da trời), kiềm (tạo màu đỏ)... Kết hợp khéo léo hai chất này sẽ cho màu tím khi bắn pháo.
Khi chúng tôi ngỏ ý muốn tìm hiểu sâu hơn về kỹ thuật chế tạo này thì anh Hải im lặng. Rồi anh nói, đó là những bí mật công nghệ mà bất kỳ một nhà sản xuất pháo hoa nào trên thế giới cũng không bao giờ tiết lộ.
Tại Xí nghiệp 4, Phân xưởng A16, chúng tôi được chứng kiến dây chuyền đưa thuốc đen, viên màu vào giàn phun viên của các công nhân. Họ làm việc hết sức cẩn trọng, tỉ mỉ, nhưng thao tác thì rất nhanh và chuẩn xác. Sau khi đã được cho ăn đủ liều lượng, những giàn phun viên ấy được vận chuyển đến bộ phận bịt ống rồi kiểm tra, đóng gói và đưa về kho chờ mang đi tiêu thụ.
Trung tá Hoàng Minh Hải kể với tôi rằng, trước khi tham gia phát triển sản phẩm “pháo hoa mini”, anh được đi tham quan quá trình sản xuất pháo hoa ở Nhật Bản. Là đất nước của khoa học-công nghệ, nhưng nhiều công đoạn sản xuất pháo hoa ở nước này vẫn phải tiến hành làm thủ công. Hiện nay, dây chuyền sản xuất “pháo hoa mini” của Nhà máy Z121 đã được cải tiến. Các công đoạn bơm keo và đóng nút đã được tự động hóa so với thời kỳ mới sản xuất nên nâng cao năng suất lao động. Khi nghiên cứu phát triển sản phẩm, việc tính toán trần bắn và lượng khói thải ra là khó vô cùng. Nhưng điều ấy chưa khó bằng việc tính toán cho ra trọng lượng chuẩn của các viên màu để có những bông hoa lửa khi đốt thì càng khó khăn hơn.
Anh Hải khoe với chúng tôi, tính đến thời điểm hiện tại, Nhà máy Z121 đã sản xuất được hơn 6 triệu giàn pháo hoa các loại, gấp đôi sản lượng so với năm 2022 và phân phối tới hơn 400 cửa hàng bán pháo hoa trên toàn quốc, đáp ứng nhu cầu của nhân dân trong dịp Tết Nguyên đán 2024.
Hoa lửa, sản phẩm của pháo hoa có sức quyến rũ bất tận với mọi người. Ở Việt Nam, pháo hoa thường được bắn trong các sự kiện lớn, có ý nghĩa đặc biệt, hoặc trong các cuộc thi. Đối với người Việt ngày nay, vũ khúc hoa lửa đặc sắc của pháo hoa là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đêm Giao thừa. Pháo hoa với những màu sắc và hình thù bắt mắt do Nhà máy Z121 sản xuất luôn mang lại cảm hứng cho mọi người, dù là các em nhỏ hay người lớn tuổi. Theo quan niệm, pháo hoa có thể xua đi những điều không may của năm cũ, giúp con người có được những may mắn và hạnh phúc trong năm mới.
Sản xuất pháo hoa tuy là những việc đã được con người phát minh ra từ sớm nhưng nó ẩn chứa nhiều rủi ro. Thế nên, việc sản xuất hay sử dụng cũng cần phải có các biện pháp bảo đảm an toàn tuyệt đối. Hiện nay, có một số người bất chấp những quy định của pháp luật, nhập lậu các sản phẩm pháo hoa từ nước ngoài, thậm chí tìm cách tạo ra nhãn mác của Nhà máy Z121 để dán vào các sản phẩm pháo hoa nhập lậu và bán ra thị trường, nhằm thu lợi. Đây là hành vi rất nguy hại cần phải phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời.
Hy vọng, vũ khúc hoa lửa đêm Giao thừa sẽ đem lại cho mọi người nhiều may mắn để bước vào năm 2024 với thắng lợi mới và thành công!
THẮNG VIỆT