Cuộc đời luôn biến đổi không ngừng, con người và vạn vật cũng nương theo quy luật đó mà tồn tại. Mượn hình ảnh dòng sông gắn bó, thân thuộc với cuộc sống con người, câu tục ngữ muốn gửi gắm triết lý giản dị mà sâu sắc.

Theo “Từ điển tiếng Việt”, Viện Ngôn ngữ học, năm 2021, trang 649, “khúc” là phần độ dài nhất định được tách ra hoặc coi như tách ra khỏi một vật để thành một đơn vị riêng. Mỗi con sông có một đặc trưng riêng, không bao giờ chảy theo một đường thẳng mà sẽ uốn lượn theo địa hình chảy qua. Quan sát từ thực tế đó, người xưa khái quát “sông có khúc” để nói sông thì có muôn hình vạn trạng, chảy theo mọi ngóc ngách. Có khúc sông to, sông nhỏ, khúc nông rồi sâu, khúc cong hay khúc thẳng...

Trang 747, “lúc” là khoảng thời gian ngắn không xác định, thường có thể tính bằng phút. “Người có lúc”, theo biến thiên của thời gian, cuộc sống của con người cũng có thay đổi, có lúc buồn, lúc vui, lúc thất bại, khi thành công...

Như vậy, ở lớp nghĩa thứ nhất, câu tục ngữ muốn nói đến số phận của mỗi con người cũng giống như dòng sông. Sông có chỗ thẳng, có chỗ gấp khúc. Đời người có lúc vui, lúc buồn...

Lấy hình ảnh dòng sông làm ví dụ, bằng những ngôn từ mộc mạc, ở tầng nghĩa sâu hơn, câu tục ngữ muốn nói đến quy luật của tự nhiên và con người, đó là không có gì có thể tồn tại mãi mãi ở một trạng thái. Cuộc sống của mỗi người sẽ luôn có những đổi thay, biến động. Có những lúc sẽ vô cùng khó khăn, đau khổ, cũng sẽ có những giây phút thuận lợi, hạnh phúc. Không ai có thể bảo đảm rằng mình sẽ sung sướng cả đời hay khổ đau mãi mãi. Điều đó như là quy luật, dù có muốn từ chối cũng không thể được.

Câu tục ngữ như một lời an ủi, khi ta gặp phải những chuyện bất trắc trong cuộc sống, đừng bi quan mà hãy luôn luôn nghĩ về những điều tích cực và hướng giải quyết tốt nhất để vượt qua. Chúng ta nên học cách chấp nhận những điều không may đó, đừng nên trách cứ, đổ lỗi cho bất kỳ ai hay hoàn cảnh. Ngược lại, nếu đã gặt hái được thành công, đạt được điều mình mong muốn thì cũng đừng quá cao ngạo mà khoe khoang vì thành công hôm nay có thể mất đi vào ngày mai. 

Theo “Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam”, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin, năm 2000, trang 536, “sông có khúc, người có lúc” là muôn vật có lúc thịnh, lúc suy, đời người có lúc thế này, lúc thế khác, không nên bi quan.

 

VĂN TUẤN