Theo chính sách thì Vũ Văn Ngữ không phải đi bộ đội vì anh là con duy nhất của liệt sĩ Vũ Như Đính. Học xong cấp 3, Ngữ có thể vào trường đại học nào đó, nhất là Ngữ lại là con liệt sĩ. Vậy mà anh lại quyết tâm nhập ngũ. Anh xin bà, xin mẹ cho anh được vào bộ đội để tham gia kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Năm 1965, cụ Đinh Thị Lý nhìn cháu nội khoác ba lô ra đi mà lòng vui buồn lẫn lộn. Cụ vui vì đứa cháu đã biết được lý tưởng của người thanh niên thời chiến, chọn được con đường mà đi, có ý chí như cha, chú, mang trong mình ý chí của người dân nước Việt, giặc đến nhà là phải đánh. Nhưng cụ buồn và lo vì nhà có hai người đàn ông thì cả hai đã hy sinh trong cuộc kháng chiến chống Pháp, bây giờ chỉ còn anh vừa mới lớn lên, là cháu trai duy nhất của cụ...
Mùa xuân năm 1946, người con trai đầu Vũ Như Đính của cụ nhập ngũ, ông đi qua lũy tre làng trong một đêm mưa phùn lất phất. Cụ tiễn con đi để rồi ngồi chờ đợi. Ông được biên chế vào một công binh xưởng đóng tại Đông Triều (Quảng Ninh). Anh bộ đội công binh xưởng ấy đã cùng đồng đội đúc ra vũ khí cho bộ đội đánh giặc. Cuối năm 1946, công binh xưởng của ông phải chuyển lên vùng chiến khu Bắc Kạn, vì ở Đông Triều giặc đã đổ quân chiếm đóng. Ngày 23-8-1947, giặc Pháp cho máy bay thả dù đổ quân càn vào công binh xưởng, chiến sĩ công binh Vũ Như Đính cùng đồng đội chống càn và anh đã anh dũng hy sinh.
    |
 |
Bà mẹ Việt Nam anh hùng Đinh Thị Lý (1899-2000). Ảnh do gia đình nhân vật cung cấp
|
Đến người con trai thứ hai của cụ, ông Vũ Như Ngôn cũng tạm biệt gia đình ra đi kháng chiến. Ban đầu, ông Ngôn tham gia hoạt động thanh niên cứu quốc tại huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương cùng với anh mình từ năm 1945. Khi ông Đính đi vào công binh xưởng thì ông Ngôn cũng thoát ly hoạt động cách mạng bí mật ở Hà Nội vào năm 1950. Đến năm 1951, ông Ngôn bị địch bắt (hiện Bảo tàng Hà Nội vẫn còn lưu ảnh đồng chí Vũ Như Ngôn). Bắt được ông Ngôn, chúng tra tấn hòng tìm được những thông tin bí mật, những cơ sở mà ông nắm được. Nhưng chúng không thể lấy được một thông tin nào từ người đảng viên trung kiên Vũ Như Ngôn nên đưa ông ra bắn tại khu Tương Mai, Hà Nội.
Hai con trai đi kháng chiến, cụ Đinh Thị Lý một mình xoay xở để nuôi mấy người con gái. Cụ vừa làm vừa nghe ngóng tin con, tin chồng. Cụ Vũ Như Đọc-chồng cụ Lý tham gia kháng chiến từ năm 1950. Những năm ấy sao mà gian truân với cụ Lý. Rồi tin chồng bị bắt, tim cụ như thắt lại. Cụ Lý không thể ngồi yên, cụ đi khắp các trại giam ở Hải Dương để tìm chồng mà không thấy. Sau những năm dài bị địch giam cầm, đến năm 1953, cụ Đọc mới được địch thả về sau khi đã tra tấn đến liệt chân mà không lấy được tin tức gì ở cụ. Cụ Lý xót xa ôm lấy người chồng bị liệt chân đang đau đớn, ôm chồng mà lòng lại nghĩ đến hai con đang ở chiến trường. Thời gian này, gia đình cụ nằm trong vùng địch kiểm soát nên chịu nhiều sự o ép của chúng. Bọn địch thường xuyên đến tra hỏi về hai người con đi kháng chiến của cụ; đêm chúng rình mò xem các anh có về không, xem có ai đến liên lạc với cụ ông không... Ngày tháng ấy với cụ Lý sao mà dài đằng đẵng, nhưng cụ vẫn tin vào ngày kháng chiến thành công, hai con sẽ trở về.
|
 |
| Nghĩa trang liệt sĩ phường Cẩm Thượng (TP Hải Dương, tỉnh Hải Dương), nơi yên nghỉ của hai liệt sĩ Vũ Như Đính, Vũ Như Ngôn và các liệt sĩ địa phương. Ảnh: NGỌC THƯ |
Năm 1954, miền Bắc được giải phóng, cụ Lý ngóng mãi, chờ đợi mãi mà vẫn không thấy hai người con trở về. Rồi một ngày, những người đồng đội của ông Đính bước vào nhà, đi cùng với họ là đại diện chính quyền địa phương. Họ đến báo tin với cụ rằng con cụ không về sau ngày Hải Dương giải phóng. Cụ Lý cầm tờ giấy báo tử ghi liệt sĩ Vũ Như Đính mà lòng quặn thắt. Cụ Lý nấc lên rồi ngước đôi mắt nhìn trời. Cụ hy vọng người con thứ hai của mình sẽ về.
Rồi một ngày đoàn người lại đến. Từ ngày cụ nhận giấy báo tử của người con cả, cứ mỗi khi có đoàn người đến nhà là cụ lại giật mình, lại lo, nỗi lo của người mẹ ngóng con, chờ đợi trong thấp thỏm, chờ đợi với một chút hy vọng mong manh. Nhưng niềm hy vọng ấy của cụ cũng bị vụt tắt, khi cụ nhận tờ giấy báo tử nữa: Liệt sĩ Vũ Như Ngôn.
Cụ Lý ngồi chết lặng, nước mắt không còn để mà rơi, chỉ có tiếng nấc cứ dâng đầy lên ngực, lên trái tim cụ. Hòa bình lập lại, những người đi kháng chiến trở về, nhưng nhà cụ thì các con không trở về với cụ... Bà Cao Thị Nhị, vợ của liệt sĩ Vũ Như Đính, người đảng viên, công nhân Nhà máy In Hải Dương ngồi lặng thầm. Chồng bà đã hy sinh, bao năm bà ở vậy nuôi con. Giá ông để lại cho bà vài đứa thì Vũ Văn Ngữ nhập ngũ bà còn đứa khác bên cạnh, đằng này chỉ có mình anh, anh đi ở nhà chỉ còn hai người đàn bà, một người là mẹ liệt sĩ, một người là vợ liệt sĩ, ngôi nhà chẳng có tiếng đàn ông, chẳng có tiếng rít của chiếc điếu cày mỗi buổi sáng hai mẹ con thức dậy...
Vũ Văn Ngữ vào bộ đội. Anh cao khỏe, đã học hết cấp 3, lại là con liệt sĩ nên được biên chế vào Quân chủng Phòng không-Không quân. Sau thời gian học tập ở Liên Xô (trước đây), anh Ngữ về nước tham gia vào những trận đánh trên không. Mỗi lần bay trên bầu trời Tổ quốc, anh lại thấy lòng mình xốn xang, lại nghĩ tới bố, tới chú đã hy sinh vì bầu trời Tổ quốc, vì đất nước. Ngữ lại nghĩ tới bà, tới mẹ, bao năm vò võ đợi chờ. Chính truyền thống cách mạng của gia đình, của ông cha đã giúp Vũ Văn Ngữ vượt qua được khó khăn gian khổ, bao thử thách ác liệt trong cuộc chiến đấu với quân thù. Và trong một trận đánh trên bầu trời Thanh Hóa, anh Ngữ đã bắn rơi một máy bay trinh sát của địch. Với thành tích ấy, anh được tặng thưởng Huy hiệu Bác Hồ. Đó là niềm vinh dự lớn lao đối với quân nhân Vũ Văn Ngữ.
Đất nước thống nhất, Vũ Văn Ngữ trở về nhào vào lòng bà, lòng mẹ, cả nhà hòa chung niềm vui chiến thắng. Trong khoảnh khắc thiêng liêng ấy, anh Ngữ vẫn nhớ như in hình ảnh, cảm xúc của bà nội. Hồi đó, cụ thường nhắc lại với anh biết bao kỷ niệm về chồng, về hai người con của mình đã hy sinh trong cuộc kháng chiến trường kỳ và ngày anh nhập ngũ. Những năm Ngữ đi chiến đấu, cụ Lý ở nhà không khỏi lo lắng. Cụ giật mình mỗi khi có tiếng phản lực gầm rú trên đầu, những lúc ấy cụ lại nguyện cầu. Cụ mong cho Ngữ bình an trở về. Cuối cùng thì Vũ Văn Ngữ đã về, anh không còn phải bay trong bom đạn, nếu có bay anh sẽ bay trên bầu trời trong xanh của Tổ quốc.
Đền đáp lại công ơn của gia đình cụ Đinh Thị Lý, Nhà nước đã phong tặng cụ Lý danh hiệu "Bà mẹ Việt Nam anh hùng". Chính quyền và nhân dân phường Cẩm Thượng đã xây dựng ngôi nhà tình nghĩa trao tặng gia đình cụ. Đó cũng là ngôi nhà mà cụ Lý ở đến hết những năm tháng cuối cuộc đời. Bây giờ trong ngôi nhà ấy, cựu chiến binh Vũ Văn Ngữ bày bát hương thờ cúng ông nội, bố, chú và bà nội anh. Mỗi lần thắp hương, đứng trước ban thờ gia tiên, cựu chiến binh Vũ Văn Ngữ lại rưng rưng xúc động, nhưng trong ánh mắt của anh vẫn ánh lên niềm tự hào về một gia đình đã hết lòng cống hiến cho cách mạng, vì hòa bình của dân tộc.
VŨ NGỌC THƯ