Một trong số ít nhân chứng còn sống từng hòa mình vào dòng người tham gia biểu tình, giành chính quyền ở Huế là cụ Nguyễn Xuyến, 101 tuổi, hiện ở phường Thuận Hóa. Cụ sinh năm 1924, năm ấy vừa tròn 21 tuổi. Nhắc lại những ngày mùa Thu lịch sử, cụ Xuyến bồi hồi: “Lòng rộn ràng, náo nức theo dòng người khắp phố phường. Có nhiều đêm không ngủ, tôi cùng bà con xuống đường biểu dương lực lượng cách mạng”.
Trong ký ức của cụ Xuyến, hình ảnh những đoàn thanh niên nam, nữ mang gậy gộc, giáo mác, từ nông thôn kéo về thành phố vẫn còn rõ nét. Sau khi Trung ương Đảng ra Chỉ thị “Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” (tháng 3-1945), Tỉnh ủy Thừa Thiên-Huế xác định thời cơ phát động toàn dân khởi nghĩa. Từ ngày 18 đến 22-8-1945, các huyện trong tỉnh lần lượt giành chính quyền thắng lợi. Riêng ở Huế, trung tâm đầu não của triều đình nhà Nguyễn, những ngày đầu tháng Tám, không khí cách mạng lan tỏa mạnh mẽ. Trên đường phố, từng đoàn biểu tình với hàng chục người giương cao cờ đỏ sao vàng, hô vang khẩu hiệu “Đả đảo phát xít”, “Ủng hộ Việt Minh”.
    |
 |
| Cụ Nguyễn Xuyến, 101 tuổi, nhớ mãi khí thế mùa thu lịch sử ở Huế. Ảnh: TOẢN VĂN |
Cụ Nguyễn Tửu, năm nay 97 tuổi, nguyên chiến sĩ Điện Biên Phủ, nhớ lại: “Năm đó, tôi 17 tuổi. Cố đô rực rỡ cờ đỏ sao vàng. Cùng bạn bè và bà con, tôi hăng hái hòa vào dòng người đi giành chính quyền. Mọi tầng lớp nhân dân biểu thị tinh thần đoàn kết, chính lòng yêu nước của quần chúng tạo nên sức mạnh lớn lao. Với tuổi mười tám, đôi mươi, chúng tôi thấy lòng rạo rực, tự hào chưa từng có”.
Khí thế cách mạng như “triều dâng, thác đổ” đã biến cuộc mít tinh của Chính phủ Trần Trọng Kim tại sân vận động Huế thành cuộc biểu dương lực lượng giành chính quyền. Tại đây, đồng chí Tố Hữu, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa, đọc diễn văn tuyên bố chính quyền về tay nhân dân và giới thiệu Ủy ban nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Thừa Thiên-Huế.
|
 |
Cụ Nguyễn Tửu, 97 tuổi, tham gia Cách mạng Tháng Tám tại Huế khi mới 17 tuổi. Ảnh: TOẢN VĂN
|
Nhắc về ngày chứng kiến vua Bảo Đại thoái vị, cụ Nguyễn Xuyến kể lại rõ mồn một. Chiều 30-8-1945, xe của phái đoàn Chính phủ cách mạng tiến vào Ngọ Môn trước sự chứng kiến, hò reo của hơn 5 vạn nhân dân Huế. Trong lễ thoái vị, Bảo Đại đọc chiếu thoái vị, khẳng định sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc và trao lại quyền cho Chính phủ Dân chủ cộng hòa. Ngay sau đó, lá cờ vàng của triều Nguyễn được hạ xuống, thay bằng cờ đỏ sao vàng tung bay trên kỳ đài trong tiếng hô vang “Việt Nam độc lập muôn năm!”, hòa cùng 21 phát súng lệnh chào cờ. Bảo Đại trao quốc ấn bằng vàng và thanh quốc kiếm cho Trưởng phái đoàn Chính phủ. Đồng chí Trần Huy Liệu thay mặt Chính phủ đọc diễn văn tuyên bố xóa bỏ chế độ quân chủ, chấm dứt ngôi vua cuối cùng của triều Nguyễn. Trong diễn văn tiếp nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại, đồng chí Trần Huy Liệu nhấn mạnh: Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là kết quả của cuộc đấu tranh lâu dài, bền bỉ của biết bao chiến sĩ và nhân dân; đồng thời kêu gọi toàn dân đoàn kết giữ vững nền độc lập và quyền làm chủ. Nhắc lại những ngày thu năm 1945, cụ Nguyễn Xuyến xúc động: “Hàng vạn nhân dân hô vang khẩu hiệu, vỗ tay vang dội cả góc trời. Đó là niềm tự hào suốt đời”.
|
 |
| TP Huế ngày càng đổi mới, phát triển sau 80 năm. Ảnh: LÊ ĐÌNH HOÀNG |
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám gắn liền với vai trò lãnh đạo của Đảng, trong đó, đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Đông Dương, giữ vai trò quan trọng trên cương vị người lãnh đạo Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc. Trong cuốn “Cách mạng Tháng Tám” (Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, 2005), đồng chí Trường Chinh đã ghi lại những dấu mốc đáng nhớ ấy: Từ ngày 11 đến 18-8-1945, khởi nghĩa thắng lợi ở hầu hết các tỉnh Bắc Bộ và miền Bắc Trung Bộ, nhiều địa phương Nam Trung Bộ và Nam Bộ. Ngày 16-8, tin Nhật đầu hàng lan truyền. Cả nước xuống đường biểu tình, đình công, cờ đỏ sao vàng rợp trời. Ngày 19-8, Hà Nội vùng lên. Bảo an binh, cảnh binh ngả theo cách mạng. Quân khởi nghĩa tiến vào Phủ Khâm sai, viên khâm sai Bắc Bộ bỏ trốn. Việt Minh tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng lâm thời. Đồng chí Trường Chinh khẳng định: Nhân dân Việt Nam nhờ Cách mạng Tháng Tám đã chặt tung xiềng xích nô lệ, tiến những bước khổng lồ, làm ngạc nhiên thế giới và khẳng định sức mạnh tinh thần quật khởi của dân tộc.
MINH THÀNH - TRẦN VĂN TOẢN (ghi)