Thương mại toàn cầu đang phải đối mặt với những “cơn gió ngược”. 

Vừa trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã vung ngay “chiếc đũa thần” thuế quan giáng xuống các đối tác đang có mức thặng dư thương mại lớn với Mỹ, kể cả các đồng minh thân cận. Sắc lệnh áp thuế 25% với hai người láng giềng Canada và Mexico cũng có hiệu lực từ ngày 1-2. Bên trong phòng họp kín, các cố vấn của ông Donald Trump đã bắt đầu bàn thảo kế hoạch hiện thực hóa lời đe dọa mà ông đưa ra trong chiến dịch tranh cử là sẽ nâng mức thuế với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc lên tới 60%. 

Liên minh châu Âu (EU) và Trung Quốc thì đang vướng vào tranh chấp thương mại liên quan đến xe điện sản xuất tại Trung Quốc và một số mặt hàng nhập khẩu của châu Âu. Cuối tháng 11 năm ngoái, EU đã chính thức áp thuế đối với xe điện sản xuất tại Trung Quốc, dự tính sẽ kéo dài trong vòng 5 năm. Bắc Kinh lập tức phản đòn bằng việc tiến hành điều tra chống bán phá giá trên 10 nội dung, bao gồm các chương trình trợ cấp sản phẩm nông nghiệp, trợ cấp bảo hiểm và đầu tư của EU cũng như các nước thành viên.

leftcenterrightdel

Quang cảnh khu vực trung tâm của Hội nghị WEF Davos 2025. Ảnh: TTXVN

Quan hệ Mỹ-EU cũng không suôn sẻ. 

Dù coi châu Âu là đồng minh thân cận nhưng Washington lúc nào cũng cảm thấy khó chịu khi EU luôn xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu từ Mỹ. Năm 2023, mức thâm hụt thương mại của Mỹ với EU đã lên tới mức báo động là 161,6 tỷ USD, chỉ đứng sau Trung Quốc là 279,4 tỷ USD. Vì thế, với ông Donald Trump, Trung Quốc là “đối thủ chính” thì châu Âu chính là “Trung Quốc thu nhỏ”. Với khẩu hiệu “Nước Mỹ trước tiên” và đề cao chủ nghĩa bảo hộ, ông Donald Trump đang muốn đảo ngược xu hướng trên bằng biện pháp áp thêm từ 10-20% thuế đối với hàng hóa châu Âu, khiến các nền kinh tế chủ chốt trong EU như lên cơn sốt.

Xu hướng đối đầu giữa các trung tâm kinh tế hàng đầu thế giới đã hiện rõ, có nguy cơ vô hiệu hóa nhiều kết quả mà quá trình toàn cầu hóa đem lại, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại.

Những con số thống kê cho thấy, trong vòng 30 năm kể từ khi Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) ra đời (năm 1995), thương mại quốc tế đã tăng gấp hơn 5 lần, lên tới 30,4 nghìn tỷ USD vào năm 2023. Tỷ lệ thương mại so với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu cũng nhảy vọt từ 19,9% lên 29,9%. Không những thế, thương mại toàn cầu tăng trưởng mạnh mẽ với nhiều hàng xuất khẩu hơn từ các nước thu nhập thấp và trung bình đã góp phần giảm tình trạng nghèo đói trên toàn cầu. Trong giai đoạn từ năm 1996 đến 2022, tỷ lệ nghèo trên toàn cầu đã giảm từ 38,1% năm 1996 xuống còn 10,6% năm 2022. Nhờ giao thương rộng mở, trong vòng 3 thập kỷ qua, đã có hơn 1,5 tỷ người thoát khỏi cảnh nghèo đói cùng cực.

Nhưng thời hoàng kim của toàn cầu hóa đang lùi dần theo đà nổi lên của cuộc cạnh tranh địa chiến lược khắc nghiệt và xu thế bảo hộ tái hiện. 

Theo ông Borge Brende, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc điều hành Hội nghị thường niên lần thứ 55 WEF, cạnh tranh toàn cầu đang gia tăng, nhiều quốc gia đang thu mình và hợp tác quốc tế đang ở mức thấp. Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen đã phải lên tiếng cảnh báo: “Khi cuộc cạnh tranh này ngày càng gay gắt, chúng ta có thể sẽ tiếp tục chứng kiến việc sử dụng thường xuyên các công cụ kinh tế như lệnh trừng phạt, kiểm soát xuất khẩu và thuế quan, nhằm bảo vệ an ninh quốc gia và kinh tế”. Hệ quả là theo phân tích của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế, căng thẳng thương mại gia tăng và các động thái hướng tới chủ nghĩa bảo hộ có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, làm tăng giá cả tiêu dùng.

Trong môi trường thương mại bảo hộ phân mảnh nhiều hơn cùng các chính sách hướng nội, khả năng cạnh tranh sẽ bị ảnh hưởng mạnh.

Điều này cản trở năng suất, làm tăng giá cả, tác động tiêu cực đến tăng trưởng toàn cầu, đồng thời gây áp lực lên khả năng bắt kịp của các nền kinh tế thị trường mới nổi. Báo cáo mới nhất của Liên hợp quốc công bố ngày 9-1 vừa rồi dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong năm 2025 sẽ không có cải thiện so với năm 2024, vẫn ở mức 2,8%. Còn bà Ngozi Okonjo-Iweala, Tổng giám đốc WTO, thì tỏ ra bi quan khi cảnh báo nếu xảy ra tình trạng các nước áp thuế trả đũa lẫn nhau, GDP toàn cầu có thể bị tổn thất ở mức hai con số, để lại những hậu quả vô cùng nghiêm trọng cho tất cả các bên.

Dù khó tính toán hết được tác động, song có một điều chắc chắn là sẽ không có người chiến thắng trong bối cảnh đối đầu thương mại hiện nay trên toàn cầu. Việc phá vỡ các liên kết của nền kinh tế thế giới sẽ không đem lại lợi ích cho bất kỳ ai. Giờ là lúc thế giới cần chung tay ngăn chặn cuộc đua cạnh tranh có thể tạo ra những rủi ro khó lường.

Hợp tác là con đường khả thi duy nhất để đối phó với những thách thức chung hiện nay, hướng tới một hệ thống thương mại đa phương minh bạch, bao trùm, công bằng và cởi mở.

TƯỜNG LINH