Được thành lập năm 1961 dưới thời Tổng thống John Kennedy, USAID có nhiệm vụ thu về một mối các hoạt động trong lĩnh vực viện trợ nước ngoài.

Theo điều lệ, USAID bao gồm nhiều lĩnh vực hoạt động ở các nước ngoài, trong đó có thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, hỗ trợ khởi nghiệp, phát triển thương mại và đầu tư; hỗ trợ các thể chế được Washington cho là dân chủ, bảo đảm quyền con người, chống tham nhũng, phát triển xã hội dân sự... 

USAID cũng hỗ trợ việc phòng, chống các bệnh truyền nhiễm (HIV/AIDS, lao, sốt rét), củng cố hệ thống y tế, bảo vệ sức khỏe bà mẹ và trẻ em, hỗ trợ giáo dục ở mọi cấp độ, đào tạo nhân lực có trình độ, phát triển cơ sở hạ tầng giáo dục, bảo đảm an ninh lương thực, phát triển nông nghiệp, cải thiện dinh dưỡng cho người dân. Bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, chống biến đổi khí hậu, hỗ trợ phát triển bền vững về môi trường, hỗ trợ những người bị ảnh hưởng bởi thiên tai và xung đột ở nước ngoài cũng được USAID coi là những nhiệm vụ chính của mình...

leftcenterrightdel

 Người biểu tình ủng hộ USAID tại Washington ngày 3-2. Ảnh: Reuters 

Sẽ không có gì phải lao xao nếu như trong thực tế, USAID làm đúng các chức năng đã được “pháp quy” của mình.

Tuy nhiên, sau khi ông Donald Trump nhậm chức lần thứ hai, ngay lập tức đã xuất hiện rất nhiều thông tin tiêu cực về USAID. Tỷ phú Elon Musk với tư cách Bộ trưởng Bộ Hiệu quả Chính phủ đã tố cáo USAID từng tài trợ cho những công trình nghiên cứu về vũ khí sinh học, trong đó có cả các tác nhân gây nên dịch Covid-19. Có thông tin về việc USAID từng tung tiền ra “múa tay trong bị” để gây nên các cuộc cách mạng màu như Maidan tại Kiev trước kia hay gần đây, làm dấy lên làn sóng biểu tình ở thủ đô Tbilisi của Gruzia. USAID cũng làm hỏng cuộc bầu cử tổng thống mới đây tại Rumani. Trong quá trình tồn tại của mình, USAID từng gây nên hàng chục cuộc đảo chính từ nhiều quốc gia...

Cuối tháng 1, Nhà Trắng ra thông báo về việc Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh đóng băng việc cung cấp viện trợ theo những mục tiêu phát triển cho các nước ngoài trong vòng 90 ngày để đánh giá sự thích hợp của những viện trợ như thế đối với chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Các phương tiện truyền thông Mỹ cho biết, gần 60 quan chức cấp cao của USAID cũng đã được cho tạm nghỉ việc sau sắc lệnh của ông Donald Trump. Ngày 4-2, Bộ Ngoại giao Mỹ đã ra lệnh đóng cửa tất cả phái bộ của USAID ở nước ngoài và triệu hồi nhân viên về nước, đồng thời xem xét sáp nhập cơ quan này vào Bộ Ngoại giao.

Tỷ phú Elon Musk ngày 2-2 đã gọi USAID là “một tổ chức tội phạm”. Ngày 3-2, nhà siêu tỷ phú này còn tuyên bố rằng Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đồng ý đóng cửa USAID. Trong thực tế hiện nay, có vẻ như USAID đang trong quá trình từ từ tự thanh lý. Ông Elon Musk chính là người đã đề xuất đóng cửa USAID để cắt giảm chi tiêu liên bang. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio ngày 3-2, sau khi được trao nhiệm vụ làm người đảm nhận quyền hạn tạm thời lãnh đạo USAID, đã tuyên bố rằng chính quyền Mỹ đang chuẩn bị tiến hành kiểm tra “từ trên xuống dưới” cơ quan này để xác định mức độ phù hợp của việc tài trợ cho các chương trình đối với chính sách quốc tế của bộ máy đương nhiệm. Theo ông Rubio, USAID đã hoang phí tiền vào những việc có hại cho nước Mỹ. Vì thế, sau khi “xét lại quá khứ”, có thể sẽ xảy ra chuyện tăng hoặc giảm mức độ tài trợ...

Tổng thống Donald Trump gần đây không ngừng lên tiếng về hiện tượng biển thủ mà quá trình kiểm tra của DOGE đã phát hiện ra trong hoạt động của USAID. Trong cuộc họp báo gần đây tại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ đã đưa ra thông tin rằng trong quá khứ, Washington đã chi nhiều triệu USD để can thiệp vào các cuộc bầu cử trên thế giới. Và ông coi đó là việc hết sức không đúng đắn... Thái độ như vậy của nguyên thủ quốc gia hiển nhiên có tác động tiêu cực tới uy tín của USAID trong dư luận. Theo kết quả điều tra xã hội do công ty Public First tiến hành cho Báo Financial Times, có tới 60% số cử tri Mỹ cho rằng phần lớn lượng tài lực mà Washington dành cho việc hỗ trợ các nước ngoài thông qua hoạt động của USAID đã không tới được những nơi cần nhận chúng do tình trạng tham nhũng trong chính nội bộ USAID. Chỉ 12% số người được hỏi ý kiến có quan điểm khác. Cách nhìn nhận này khiến cho việc bảo vệ hoạt động của USAID trở nên khó khăn hơn trước những “bới lông tìm vết” của DOGE và dư luận.

USAID có bị quy chụp quá mức hay không? Trong việc này, không có lửa thì không thể nào có khói được. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách công bằng, ở một mức độ nhất định, việc đóng cửa USAID có thể ảnh hưởng đến vị thế và sức ảnh hưởng của Mỹ trên trường quốc tế, khi nhiều chương trình viện trợ, phát triển bị xóa bỏ hoặc gián đoạn. Vấn đề hiện nay là phải làm sao để tiếp tục được những chương trình đó và hạn chế tới mức tối đa những trò lạm dụng viện trợ để gây rối ở các nước được chọn làm đối tác nhận tài lực phát triển. Đó là một vấn đề thực sự rất nan giải...

HỒNG THANH QUANG