Ngồi trên chiếc xe lăn do con gái đưa đi tham quan khu triển lãm thành tựu giáo dục Việt Nam tại Trung tâm Hội chợ triển lãm quốc gia, bà Trương Thị Minh Tuệ (87 tuổi, ở Hà Nội) xúc động khi gặp lại những cuốn sách giáo khoa mình từng sử dụng trong thời chiến, cùng chiếc mũ rơm, đèn dầu, thước đo góc bằng gỗ... Những hiện vật mộc mạc ấy đã gợi về bao kỷ niệm thời học sinh miền Nam tập kết ra Bắc, những năm tháng miệt mài cống hiến cho sự nghiệp giáo dục của bà.
Không riêng bà Minh Tuệ, nhiều người dân khi đến tham quan triển lãm thành tựu giáo dục 80 năm đều bồi hồi nhớ lại ký ức của thời kỳ "chống giặc dốt", khi người người, nhà nhà nô nức đi học xóa mù chữ. Họ học qua những bài văn vần: "O tròn như quả trứng gà/ Ô thì có mũ, ơ thì có râu"; hoặc "i tờ giống móc cả hai/ i ngắn có chấm, tờ dài có ngang"... Người dân học ở mọi nơi, ngoài chợ, ngoài đồng, nơi góc bếp... và tập viết lên bất cứ vật gì có thể: Rổ, rá, mo cau, lá mít, nền gạch, tường nhà...
80 năm trước, ngay sau khi giành được độc lập, nước ta đứng trước muôn vàn khó khăn. Hơn 95% đồng bào mù chữ, nạn đói hoành hành. Tại phiên họp đầu tiên của Chính phủ ngày 3-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi toàn dân "diệt giặc đói", "diệt giặc dốt", bởi theo Người: "Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu". Ngay sau đó, Nha Bình dân học vụ trực thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo) được thành lập, mở các lớp học chữ Quốc ngữ cho nhân dân.
    |
 |
Một số tập san, đặc san cổ vũ phong trào "bình dân học vụ" ở các địa phương những năm 1946-1954 trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia. Ảnh: MINH THÀNH
|
Phong trào "diệt giặc dốt" lan tỏa như ngọn lửa thiêng. Các khẩu hiệu kêu gọi học chữ được viết, vẽ, dán trên tường nhà, thân cây, đình làng, bến xe, cổng chợ... Chỉ sau một năm (từ ngày 8-9-1945 đến 8-9-1946), cả nước đã mở được 74.957 lớp bình dân học vụ, với 95.665 giáo viên và hơn 2,5 triệu người theo học. Hàng triệu đồng bào đã thoát nạn mù chữ-một thành tựu to lớn trong lịch sử giáo dục nước nhà.
Phong trào "bình dân học vụ" đặt nền móng cho sự nghiệp giáo dục cách mạng. Năm 1945, cả nước mới có khoảng 6.400 trường học các cấp (cả công lập và tư thục) với gần 500.000 học sinh. Đến nay, đã có hơn 40.000 trường học từ mầm non đến trung học phổ thông, với hơn 23 triệu học sinh. Việt Nam đã hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học (năm 2000), phổ cập trung học cơ sở (năm 2010), phổ cập mầm non cho trẻ 5 tuổi (năm 2017). Sự nghiệp “trồng người” tiếp tục được đổi mới căn bản và toàn diện.
Phát huy tinh thần học tập từ phong trào "bình dân học vụ" năm xưa, đầu năm 2025, Chính phủ phát động phong trào "bình dân học vụ số", nhằm phổ cập kiến thức và kỹ năng số cho toàn dân trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia. Các lớp học chuyển đổi số đã được tổ chức ở mọi cơ quan, ban, ngành từ Trung ương đến địa phương, các nhà trường và cộng đồng dân cư. Mục tiêu là trang bị tri thức số, hình thành thế hệ công dân số chủ động, sáng tạo, thích ứng với thời đại mới. Đó chính là hành trình tiếp nối đầy nhân văn và ý nghĩa của 80 năm "diệt giặc dốt"-từ học chữ đến làm chủ công nghệ số.
TUỆ PHÚC ANH